Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Decyzją z 23 listopada 2022 roku znak (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł. po rozpatrzeniu wniosku z 27 października 2022 roku odmówił W. U. przyznania rekompensaty z tytułu utraty możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze.

ZUS odmówił ubezpieczonemu prawa do rekompensaty, ponieważ na wymagane co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy udowodnił jedynie 11 lat, 5 miesięcy i 23 dni w okresach: od 24 października 1975 r. do 31 sierpnia 1977 r., od 15 czerwca 1992 r. do 31 stycznia 1997 r., oraz od 1 lutego 1997 r. do 30 czerwca 2002 r. z wyłączeniem okresów nieskładkowych występujących w tych okresach.

Do pracy w szczególnych warunkach nie uwzględniono okresu od 13 października 1977 r. do 8 maja 1992 r., ponieważ brak jest świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach.

W przedłożonych angażach wymienione jest stanowisko, ale brak informacji czy był wypłacany dodatek za pracę w szkodliwych warunkach oraz czy praca była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Ponadto Wydział K. nie jest wymieniony w wykazie prac zaliczonych do szczególnych warunków. (decyzja k. 33-33v. pliku II załączonych do sprawy akt organu rentowego)

Odwołanie od w/w decyzji wniósł W. U. zaskarżając ją w całości i wnosząc o jej zmianę poprzez przyznanie prawa do rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, ewentualnie o uchylenie wskazanej decyzji
i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania organowi rentowemu. W uzasadnieniu wskazał, że w okresie od 13 października 1977 r. do 8 maja 1992 r. pracował w warunkach szczególnych w Wydziale Kotłowni Zakładach (...)
w pełnym wymiarze czasu pracy w charakterze ślusarza remontowego, a następnie zmianowego. Po uzyskaniu uprawnień do pracy jako palacz kotłów przemysłowych wysokoprężnych grupa (...) upr. na kotły (...). o wydajności 16 T pary na godzinę i ciśnieniu roboczym 40 (...). Wnioskodawca wskazał także, że pracę palacza wykonywał na angażu ślusarza, ponieważ uposażenie ślusarza było korzystniejsze od uposażenia palacza. wnioskodawca pracował w zapyleniu, hałasie. (odwołanie k. 3-4)

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie przytaczając argumentację jak w zaskarżonej decyzji. (odpowiedź na odwołanie k. 5-5v.)

Na rozprawie w dniu 30 marca 2023 roku wnioskodawca sprecyzował swoje żądanie w taki sposób, że wniósł o zaliczenie do stażu jego pracy w szczególnych warunkach okresu zatrudnienia w Zakładach (...) od 1979-1992 na stanowisku ślusarza w wydziale kotłowni. (e-protokół rozprawy z 30 marca 2023 r. 00:00:14-00:02:57 – płyta CD k. 46)

Wyrokiem z 22 czerwca 2023 r. o sygnaturze akt VIII U 2406/22 Sąd Okręgowy w Łodzi oddalił odwołanie ubezpieczonego. (wyrok z 22 czerwca 2023 r. VIII U 2406/22 k. 60)

Wyrokiem z 14 marca 2024 r. o sygnaturze akt III AUa 772/23 Sąd Apelacyjny w Łodzi uchylił ww. wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Łodzi do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego. (wyrok z 14 marca 2024 r., III AUa 772/23 k. 113)

Na rozprawie w dniu 20 lutego 2025 r., pełnomocnik wnioskodawcy poparł odwołanie,
a pełnomocnik ZUS wniósł o oddalenie odwołania. (e-protokół rozprawy z 20 lutego 2025 r. 00:23:02-00:26:28 – płyta CD k. 184)

Ponownie rozpoznając sprawę, Sąd Okręgowy w Łodzi ustalił następujący stan faktyczny:

W. U. urodził się w dniu (...). (bezsporne)

Z dniem 13 października 1977 roku wnioskodawca został przyjęty do pracy w Zakładach (...), powierzono mu obowiązki ślusarza w wymiarze czasu pracy 8 godz. (dziennie), po tym jak zawnioskowano o przyjęcie go na stanowisko ślusarza remontu maszyn i urządzeń.

(umowa o pracę k. 23 pliku II załączonych do sprawy akt organu rentowego, karta obiegowa przyjęcia do pracy k. 13, k. 15, przyjęcie pracownika k. 14, umowa o pracę k. 17-17v., skierowanie do pracy k. 18)

Z przedłożonych angaży wynika, że wnioskodawca w trakcie zatrudnienia w w/w zakładzie zajmował następujące stanowiska:

1.  od dnia 13 października 1977 roku – ślusarz;

2.  od dnia 27 października 1977 roku – ślusarz – Wydział Kotłowni;

3.  od dnia 13 grudnia 1979 roku – ślusarz – Oddział Kotłowni;

4.  od dnia 1 lutego 1983 roku – ślusarz – Wydział Kotłowni;

5.  od dnia 1 lipca 1987 roku – maszynista kotła – Wydział Kotłowni;

6.  od dnia 1 sierpnia 1988 roku – ślusarz – Wydział Kotłowni.

(angaże k. 24-29 plik II załączonych do sprawy akt organu rentowego, angaże k. 20, k. 22,
k. 24, k. 25, k. 28-39v.)

W okresie od 28 października 1977 roku do 18 października 1979 roku ubezpieczony odbywał zasadniczą służbę wojskową.

(kserokopia książeczki wojskowej k. 5 pliku (...) załączonych do sprawy akt organu rentowego, karta powołania do czynnej służby wojskowej k. 16 v., karta obiegowa zwolnienia z pracy k. 19-19v.)

Po odbyciu zasadniczej służby wojskowej wnioskodawca zgłosił się do pracy w dniu 29 października 1979 r., a został ponownie przyjęty do pracy w Zakładach (...) na stanowisko ślusarza z dniem 12 grudnia 1979 roku i przystąpił do jej wykonywania z dniem 13 grudnia 1979 roku.

(karta obiegowa przyjęcia do pracy k. 21-21v., angaż k. 22)

Z wniosku opatrzonego datą 28 czerwca 1983 roku wynika, że wnioskodawca zatrudniony był na stanowisku ślusarza w warsztacie remontowym.

(wniosek k. 26-26v., zeznania wnioskodawcy z 1 czerwca 2023 roku e-protokół (...):11:15 – 00:12:40 k. 58 w związku z rozprawą z 30 marca 2023 roku e-protokół (...):02:57 – 00:18:41 – płyta CD k. 46)

Z uzasadnienia wniosku z dnia 28 kwietnia 1984 roku o zmianę zaszeregowania od dnia
1 kwietnia 1984 roku wynika, że wnioskodawca został przeszkolony w zakresie obsługi kotłów OR-16.

(wniosek k. 27-27v.)

Ze świadectwa pracy wystawionego w dniu 8 maja 1992 roku przez spółkę (...).
z o.o. w Ł. ( (...) Feniks) wynika, że W. U. zatrudniony był we wskazanym miejscu pełnym wymiarze czasu pracy od dnia 13 października 1977 roku do dnia 8 maja 1992 roku na stanowisku ślusarza.

(świadectwo pracy k. 4-4v. pliku (...) załączonych do sprawy akt organu rentowego, k. 12-12v., podanie k. 40, karta obiegowa zmiany k.41-41v., zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z 1 czerwca 2023 roku 00:11:15 – 00:12:40 k. 58 w związku z e-protokołem rozprawy z 30 marca 2023 roku 00:02:57 – 00:18:41 – płyta CD – k. 46)

Wydział Kotłowni Zakładów (...) zajmował się zasilaniem całego zakładu w parę, a zimą ogrzewania. Produkowana przez kotłownię para potrzebna była do procesów technologicznych, odbywających się między innymi na farbiarni, stabilizatorni.
Z pary wytwarzanej w kotłowni zakładów (...) korzystał również Instytut (...), oraz pobliska jednostka Policji i znajdująca się obok poczta.

(zeznania wnioskodawcy 1 czerwca 2023 roku e-protokół (...):11:15 – 00:12:40 – k. 58 w związku z rozprawą z dnia 30 marca 2023 roku e-protokół (...):02:57 – 00:18:41 – płyta CD – k. 46, zeznania świadka G. S. na rozprawie w dniu 1 czerwca 2023 roku e-protokół (...):05:31 – 00:11:15 – płyta CD – k. 58, zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z 20 lutego 2025 r. 00:04:07-00:23:02 – płyta CD k. 161)

Wnioskodawca obsługiwał kotły o specyfikacji OR-16. Do kotłów wprowadzana była uzdatniona woda, zaś sam kocioł rozpalany był za pomocą materiałów łatwopalnych typu deski. Węgiel pochodził ze specjalnych silosów, które znajdowały się nad kotłem, następnie opadał bezpośrednio na ruszt. Do pracy przy kotle używane były: rękawice azbestowe długie, kask, obuwie, fartuchy azbestowe, okulary ochronne, a także słuchawki ochronne, ale nie używano masek na twarz.

(zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z 1 czerwca 2023 roku 00:11:15 – 00:12:40 – k. 58 w związku z e-protokołem rozprawy z 30 marca 2023 r. 00:02:57 – 00:18:41 – płyta CD – k. 46, zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z 20 lutego 2025 r. 00:04:07-00:23:02 – płyta CD k. 161)

Kocioł, przy którym pracował wnioskodawca był kotłem rusztowym, o wysokości około
4 pięter. Warsztat remontowy znajdował się tuż za ścianą, na poziomie pierwszego piętra. Gdy wnioskodawca pracował na stanowisku maszynisty kotła, obsługiwał kocioł siedząc przy pulpicie sterowniczym znajdującym się około 5 metrów od kotła. Czasami musiał on również fizycznie podgarniać ogień, bo węgiel był złej jakości.

(zeznania świadka G. S. e-protokół rozprawy z 5 grudnia 2024 r. 00:12:21-00:25:02 – płyta CD k. 160, dokumentacja fotograficzna k. 85-89, zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z 20 lutego 2025 r. 00:04:07-00:23:02 – płyta CD k. 161 )

Warsztat ślusarski był wydzielonym pomieszczeniem na terenie kotłowni o powierzchni około 50 m ², w którym znajdowały się tokarki i spawarki. Pomieszczenie to było na poziomie 1 piętra i było oddzielone ścianą od pomieszczenia, w którym znajdował się kocioł. Jako ślusarz remontowy, wnioskodawca świadczył pracę na terenie całej kotłowni. Były to prace przy kotłach, pompach, przy stacji uzdatniania wody, odżużlaniu, przy wymiennikach ciepła. (zeznania świadka G. S. e-protokół 1 czerwca 2023 r. 00:05:31 – 00:11:15 – płyta CD – k. 58)

W kotłowni panowała wysoka temperatura oraz zapylenie, a także szkodliwe wyziewy powstająca, gdy szkodliwe wyziewy jak spadała szlaka do wody, gdzie się gasiła. Panował również hałas w związku z pracą pompy zasilającej kotły. Hałas był również generowany, gdy kocioł był rozpalany.

(zeznania świadka G. S. na rozprawie w dniu 1 czerwca 2023 roku e-protokół (...):05:31 – 00:11:15 – płyta CD – k. 58)

Na początku 1983 r. ubezpieczonemu zaproponowano przejście na stanowisko ślusarza zmianowego, co było dla niego korzystniejsze finansowo, gdyż otrzymał on dodatki za prace na zmianie popołudniowej i nocnej.

( zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z 20 lutego 2025 r. 00:04:07-00:23:02 – płyta CD k. 161)

Do zadań ślusarza zmianowego należało usuwanie wszelkich drobnych awarii na terenie kotłowni, w tym usuwanie nieszczelności kotłów. Wnioskodawca dokonywał także napraw w/w kotłów np. pomp najczęściej w warsztacie remontowym. Zdarzało się usterka usuwana była na bieżąco przy samym kotle. Były to tzw. naprawy w ruchu. Przy poważnej awarii kocioł był zaś wygaszany i naprawami zajmowała się ekipa remontowa.

( zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z 20 lutego 2025 r. 00:04:07-00:23:02, zeznania świadka G. S. e-protokół rozprawy z 5 grudnia 2024 r. 00:12:21-00:25:02 – płyta CD k. 160, e-protokół rozprawy z 1 czerwca 2023 r. 00:05:31 – 00:11:15 – płyta CD – k. 58)

W. U. dokonywał napraw kotłów o specyfikacji OR-16, polegających na usuwaniu usterek na bieżąco przy samym kotle (nieszczelności kotłów), albo dokonywaniu czynności naprawczych i remontowych w warsztacie remontowym należącym do Wydziału Kotłowni. Charakter czynności wykonywanych na stanowisku „ślusarz” deklarowany przez W. U. oraz wskazany przez G. S., zgodny jest
z charakterystyką obowiązków ślusarza remontowego.

(opinia biegłego w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy k. 131-139)

Wnioskodawca jako ślusarz, miał szafę z narzędziami na tym poziomie, na którym pracował palacz. Od 1984 r., po zdobyciu uprawnień palacza, wnioskodawca rozpoczął pracę na stanowisku palacza, mimo że formalnie nadal zatrudniony był na stanowisku ślusarza. Spowodowane było to tym, że na stanowisku ślusarza obowiązywała korzystniejsza stawka niż na stanowisku ślusarza. Jako palacz, wnioskodawca pracował w systemie trzyzmianowym.
Z kolei, gdy wnioskodawca rozpoczął pracę na stanowisku maszynisty kotła do jego obowiązków należało zapewnienie dopływu pary i ciepłej wody, odpowiadał za utrzymanie
w ruchu kotła i urządzeń pomocniczych. Na wszystkich zajmowanych przez wnioskodawcę stanowiskach wymagane było posiadanie odpowiednich uprawnień do pracy przy urządzeniach energetycznych.

( zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z 20 lutego 2025 r. 00:04:07-00:23:02 – płyta CD k. 184, zeznania świadka G. S. na rozprawie w dniu 1 czerwca 2023 roku e-protokół (...):05:31 – 00:11:15 – płyta CD – k. 58)

W związku z wykonywanymi pracami, wnioskodawca otrzymywał posiłki regeneracyjne
i dodatek za pracę w warunkach szkodliwych.

( zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z 20 lutego 2025 r. 00:04:07-00:23:02 – płyta CD k. 184)

Kotły o oznaczeniu OR to kotły parowe rusztowe, przystosowane do spalania paliwa stałego na rusztach mechanicznych. Kotły o oznaczeniu OR-16 projektowane i produkowane były od lat 50 XX w., a w latach 60-tych i 70-tych konstrukcja kotłów OR-16 była modernizowana
w części dotyczącej sprawności kotła, parametrów uzyskiwanego czynnika oraz wyposażenia
w urządzenia kontrolno-pomiarowe. Wydajność nominalna kotła wynosiła 16 ton na godzinę, a zapotrzebowanie na paliwo: 2250 kg/h (węgiel kamienny, kaloryczność 2250 kJ/kg).

(opinia biegłego z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy mgr. inż. J. K. k. 132-139)

Brak jest ustawowego zdefiniowania pojęcia „kocioł przemysłowy”. Istotne znaczenie ma, gdzie urządzenie ma lub może mieć zastosowanie. Kocioł typu przemysłowego to kocioł używany w przemyśle na potrzeby prowadzonych procesów technologicznych. Bezsprzecznie kocioł OR-16 spełniał powyższe kryteria i był podawany jego przykład kotła przemysłowego w literaturze fachowej. Co do zasady, budowa kotłów przemysłowych przewiduje możliwość uzyskania parametrów koniecznych dla prowadzenia procesów technologicznych oraz możliwości zastosowania urządzenia w układzie urządzeń i instalacji technologicznych.
(opinia biegłego w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy mgr. inż. J. K. k. 131-139, uzupełniająca opinia biegłego w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy mgr. inż. J. K. k. 169-172)

Parametry kotła o oznaczeniu OR-16, to m.in.:

- wydajność nominalna: 16 ton/godzinę;

- temperatura pary na wylocie z kotła: 450 °C;

- ciśnienie pary na wylocie z kotła: 4 MPa;

- zapotrzebowanie na paliwo: 2250 kg/h (węgiel kamienny, kaloryczność 22 000 kJ/kg).

Wskazane parametry nie wykluczają zastosowania kotła przemysłowego jako kotła grzewczego. Określenie przemysłowego typu kotła OR-16 nie zależy od tego czy urządzenie dostarczało czynnik o określonych parametrach wyłącznie dla urządzeń ciągu technologicznego czy też kocioł wykorzystywany był również dla zapewnienia odpowiedniej temperatury dla pracowników obsługujących procesy technologiczne.

Przy wskazanym zapotrzebowaniu na paliwo stałe – 2250 kg w ciągu godziny – kocioł nie mógł być wykorzystywany w sposób nieprzemysłowy.

Parametry kotła dotyczące mocy, stosownego paliwa i jego zapotrzebowania, ciśnienia roboczego, wydajności definiują charakter przemysłowy określony w wycofanej już
z użytkowania Polskiej Normie PN-70 H- (...), na podstawie której wywodzi się, że temperatura wody w kotłach wodnych na wylocie przekracza 115 °C, a ciśnienie pary w kotłach parowych przekracza 70kPa.

(opinia biegłego w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy mgr. inż. J. K. k. 131-139, uzupełniająca opinia biegłego w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy mgr. inż. J. K. k. 169-172)

Kocioł typu OR-16 był kotłem typu przemysłowego, o czym świadczy sposób eksploatacji
w (...) Feniks oraz przeznaczenie – jakim była produkcja pary na potrzeby obsługi procesu technologicznego, a także parametry urządzenia dotyczące wydajności (16 ton/godz.) oraz zapotrzebowania na paliwo (2,25 ton/godz.).

(opinia biegłego w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy mgr. inż. J. K. k. 131-139, uzupełniająca opinia biegłego w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy mgr. inż. J. K. k. 169-172)

Wnioskodawcy nie zostało wystawione świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych. (bezsporne)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o całokształt materiału dowodowego zebranego w sprawie, w szczególności o dokumenty zawarte w aktach niniejszej sprawy,
w załączonych do akt sprawy aktach ZUS, dokumentacji osobowo-płacowej, jak również na podstawie osobowych źródeł dowodowych w postaci zeznań wnioskodawcy i świadka G. S.. Zgromadzonym dowodom Sąd dał wiarę. Są one logiczne, spójne
i korespondują ze sobą, a co istotne nie przeczą im dowody z dokumentów.

Wydana przez biegłego sądowego w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy mgr. inż. J. K. opinia jest jasna, spójna, rzetelna i logiczna i stanowi tym samym tym samym wiarygodne źródło dowodowe. Biegły w sposób wyczerpujący udzielił odpowiedzi na wszystkie sformułowane przez Sąd tezy, a w opinii uzupełniającej w sposób precyzyjny odniósł się do podnoszonych przez organ rentowy zastrzeżeń.

Biegły z zakresu BHP przede wszystkim wyjaśnił czy kocioł OR-16, który był obsługiwany przez wnioskodawcę może być potraktowany jako „kocioł typu przemysłowego”, o którym mowa w puncie 1. działu XIV rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Odwołanie jest zasadne i skutkuje zmianą zaskarżonej decyzji.

Na wstępie należy przypomnieć, iż w myśl art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r.
o emeryturach pomostowych (tekst jedn. Dz. U. z 2024 r. poz. 1696 z późn. zm., dalej: ustawa o emeryturach pomostowych), ustawa określa warunki nabywania prawa do emerytur i rekompensat przez niektórych pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, zwanych „emeryturami pomostowymi”, o których mowa w art. 24 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2023 r. poz. 1251, 1429 i 1672 oraz z 2024 r. poz. 834, 858 i 1243).

Stosownie do treści art. 2 pkt 5 ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata jest to odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy
w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

W myśl art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli przed 1 stycznia 2009 r. ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wynoszący co najmniej 15 lat.

Przesłanka negatywna przyznania rekompensaty została natomiast zawarta w art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych. Jest nią nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. W przedmiotowej sprawie bezsporne jest jednak to, że ubezpieczony nie nabył prawa do emerytury pomostowej, ani prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym w związku z wykonywaniem pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.

Stosownie natomiast do treści art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r. poz. 1631) za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych.

Z kolei przepis art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS stanowi, że wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych, to jest na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów
z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. nr 8, poz.43 z późn. zm.).

Z § 1 w/w rozporządzenia wynika, że jego treść stosuje się do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, wymienione w § 4-15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia.

W świetle § 2 ust. 1 w/w rozporządzenia oraz zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, przy czym powyższe okoliczności pracownik jest obowiązany udowodnić (por. wyrok Sądu Najwyższego z 15 grudnia 1997 r., II UKN 417/97, (...) i US (...) i wyrok Sądu Najwyższego z 15 listopada 2000 r., II UKN 39/00, Prok. i Prawo (...)).

W niniejszym postępowaniu, w ocenie organu rentowego skarżący nie udowodnił 15 lat pracy
w warunkach szczególnych. W ocenie ZUS, do okresu pracy w szczególnych warunkach nie należy wnioskodawcy zaliczyć okresu zatrudnienia w (...) w okresie od 13 października 1977 r. do 8 maja 1992 r., ponieważ za ten okres wnioskodawca nie legitymuje się świadectwem wykonywania pracy w szczególnych warunkach, a z przedłożonej dokumentacji zastępczej nie wynika, że wykonywał prace w szczególnych warunkach.

Z powyższym stanowiskiem nie zgodził się ubezpieczony. Jego zdaniem, powyższy sporny okres należy uznać za okres wykonywania przez niego pracy w warunkach szczególnych.

Należy w tym miejscu zauważyć, że przywołane powyżej rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w § 2 ust. 2 zobowiązuje zakłady pracy do stwierdzenia okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wyłącznie na podstawie posiadanej dokumentacji.

Co jednak istotne, świadectwo pracy nie tworzy praw podmiotowych, ani ich nie pozbawia, nie ma też cech wyłączności w zakresie dowodowym w postępowaniu o realizację tych praw oraz że świadectwo pracy traktuje się w postępowaniu sądowym jako dokument prywatny, który stanowi dowód tego, że osoba, która je podpisała, złożyła oświadczenie zawarte
w dokumencie (art. 245 k.p.c.). W ten sposób wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Warszawie w dniu 25 listopada 1997 r. (III AUa 897/97, apel. W-wa 1998/1/4), a także Sąd Najwyższy
w wyroku z 16 lipca 2009 r . (II PK 1/09, LEX nr 533086).

W rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r.
w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. 2011 nr 237 poz. 1412) określone zostały środki dowodowe, które powinny być dołączone do wniosku, stwierdzające okoliczności uzasadniające przyznanie tego świadczenia.

W myśl § 21-23 powołanego rozporządzenia środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia są pisemne zaświadczenia zakładów pracy, wydane na podstawie posiadanych dokumentów, oraz legitymacje ubezpieczeniowe, a także inne dowody z przebiegu ubezpieczenia. W przypadku zaś ubiegania się pracownika o przyznanie emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnym charakterze, zaświadczenie zakładu pracy powinno stwierdzać charakter i stanowisko pracy w poszczególnych okresach oraz inne okoliczności, od których jest uzależnione przyznanie takiej emerytury lub renty. Wyjątek od zasady ustalonej w powołanym przepisie jest zawarty w § 25 wymienionego rozporządzenia, który przewiduje, że okresy zatrudnienia mogą być udowodnione zeznaniami świadków, gdy zainteresowany wykaże, że nie może przedstawić zaświadczenia zakładu pracy.

Tym samym, brak świadectwa pracy wykonywanej w warunkach szczególnych lub wydanie świadectwa, które nie spełnia wymagań formalnych nie przekreśla ustalania, że tego rodzaju praca była wykonywana. W szczególności ubezpieczony może wykazywać innymi środkami dowodowymi, że praca świadczona była w warunkach szczególnych. W postępowaniu
z zakresu ubezpieczeń społecznych stosuje się bowiem te same reguły dowodzenia, jak
w zwykłym procesie cywilnym. W szczególności zastosowanie mają art. 6 k.c., art. 232 k.p.c. Strony mają też prawo podważać moc dowodową dokumentów, w tym także świadectwa pracy, które jest dokumentem prywatnym i podlega ocenie przez sąd zgodnie z zasadami art. 233 § 1 k.p.c. (tak: Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z 20 lipca 2016 r, III AUa 690/15, LEX nr 2121869).

Dla rozstrzygnięcia spornej kwestii zasadnym stało się zatem ustalenie czy praca wykonywana przez wnioskodawcę w spornym okresie była pracą wykonywaną w warunkach szczególnych, o jakich mowa w cytowanych wyżej przepisach. Sąd ustalił te okoliczności dokonując analizy dokumentacji oraz dopuszczając dowody z zeznań świadka oraz wnioskodawcy, a także – co istotne dowód z opinii biegłego z zakresu BHP i w konsekwencji ustalając, że wnioskodawca legitymuje się co najmniej piętnastoma latami pracy
w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Sąd Okręgowy miał na względzie ugruntowaną linię orzeczniczą dotyczącą rozróżniania kotłów przemysłowych od nieprzemysłowych, z zgodnie z którą, w tej kwestii pomocniczo należy odwołać się Polskiej Normy Normalizacyjnej PN-70/H- (...) określającej parametry techniczne kotła typu przemysłowego. Podobne stanowisko zostało wyrażone przez podsekretarza stanu w Ministerstwie Pracy, Płac i Spraw Socjalnych w piśmie z 14 listopada 1985 r., znak W- (...)- (...)./85, skierowanym do podsekretarza stanu w Ministerstwie Zdrowia i Opieki Społecznej, w którym stwierdzono, że zgodnie z Polską Normą – PN-70/H- (...) (obecnie norma ta jest już wycofana), określającą pojęcie kotłów grzewczych oraz ich parametry – jako nie zautomatyzowane kotły parowe lub wodne typu przemysłowego należy rozumieć urządzenia z paleniskiem, przeznaczone do wytwarzania pary lub podgrzewania wody ciepłem wywiązującym się w procesie spalania paliwa, których moc przekracza 1 MW, przy czym w kotłach wodnych temperatura wody na wylocie przekracza (...) (115°C),
a w kotłach parowych ciśnienie pary przekracza 70 k.p.a. Takie też parametry kotła parowego lub wodnego typu przemysłowego przyjmowane są powszechnie w orzecznictwie (tak: wyrok Sądu Najwyższego z 18 stycznia 2018 r., (...) UK 510/16, LEX nr 2483354, wyrok Sądu Najwyższego z 17 stycznia 2017 r., I UK 498/15, LEX nr 2216100, postanowienie Sądu Najwyższego z 5 marca 2019 r., I UK 66/18, LEX nr 2629818).

Mając na uwadze powyższe, należy zatem jednoznacznie stwierdzić, że wnioskodawca bezsprzecznie w okresie zatrudnienia w Zakładach (...) wykonywał pracę w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Będąc bowiem zatrudnionym w Zakładach (...), wnioskodawca obsługiwał kocioł przemysłowy typu OR-16 który można zakwalifikować jako kocioł,
o którym mowa w punktach 1. oraz 2. Działu XIV rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r., o czym – zgodnie z opinią wydaną przez biegłego sądowego – świadczy sposób eksploatacji w (...) Feniks oraz przeznaczenie – jakim była produkcja pary na potrzeby obsługi procesu technologicznego, a także parametry urządzenia dotyczące wydajności (16 ton/godz.) oraz zapotrzebowania na paliwo (2,25 ton/godz.), jak również to, iż moc obsługiwanego przez wnioskodawcę kotła przekraczała 1 MW. Trzeba mieć również na uwadze, że temperatura wody na wylocie kotła, który obsługiwał wnioskodawca przekraczała (...) (115°C), a ciśnienie pary przekraczało 70 kPa. – temperatura pary na wylocie z kotłów o typie takim, jak obsługiwany przez W. U. wynosi bowiem 450°C, a ciśnienie pary na wylocie z takiego kotła wynosi 4 MPa (czyli 4000 kPa).

Sąd Okręgowy podziela przy tym pogląd wyrażony przez Sąd Apelacyjny w Białymstoku, że nie jest istotne do przyjęcia przemysłowego charakteru kotła w rozumieniu działu XIV poz. 1 załącznika A do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze – to by był to kocioł w ciągu technologicznym zakładu przemysłowego, służący do wytwarzania energii w postaci pary wodnej poruszającej rozmaite maszyny, urządzenia lub do wytwarzania gorącej wody wykorzystywanej w procesie produkcji. Są to także kotły (przemysłowe) wykorzystywane do ogrzewania pomieszczeń mieszkalnych, biurowych, handlowych, a więc spełniające funkcje użytkowe. Istotne jest odniesienie się do parametrów, cech właściwych dla kotłów typu przemysłowego, które określała Polska Norma Normalizacyjna PN-70/H. (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 18 marca 2021 r., III AUa 150/20, LEX nr 3308994)

Ubezpieczony, w ocenie Sądu wykonywał zatem prace określone w puntach 1 oraz 2 działu XIV działu XIV rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. (prace nie zautomatyzowane palaczy i rusztowych kotłów parowych lub wodnych typu przemysłowego oraz prace oczyszczaczy przemysłowych kotłów parowych lub wodnych), na stanowiskach wymienionych: w pkt. 1. pod poz. 1 działu XIV (maszynista kotła) oraz w pkt. 5 pod poz. 2 działu XIV (ślusarz remontowy) zarządzenia nr 17 Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 12 sierpnia 1983 r. w sprawie określenia stanowisk pracy w resorcie górnictwa i energetyki, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach (Dz. Urz. z 1983 r. nr 8 poz. 12).

Pracując bowiem na stanowisku maszynisty kotła, a także w okresie, gdy pełnił obowiązki palacza, mimo że był formalnie zatrudniony na stanowisku ślusarza, ubezpieczony, obsługiwał kocioł siedząc przy pulpicie sterowniczym znajdującym się około 5 metrów od kotła. Czasami musiał on również fizycznie podgarniać ogień bo węgiel był złej jakości. Do jego obowiązków należało zapewnienie dopływu pary i ciepłej wody, odpowiadał za utrzymanie w ruchu kotła
i urządzeń pomocniczych.

Z kolei na stanowisku ślusarza remontowego i w rzeczywistości wykonując prace ślusarskie, W. U. dokonywał napraw przemysłowych kotłów parowych, polegających na usuwaniu usterek na bieżąco przy samym kotle (takich jak nieszczelności kotłów), albo dokonywaniu czynności naprawczych i remontowych w warsztacie remontowym należącym do Wydziału Kotłowni. Jak zaś wynika z opinii biegłego w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, charakter czynności wykonywanych na stanowisku „ślusarz” deklarowany przez W. U. oraz wskazany przez G. S., zgodny jest z charakterystyką obowiązków ślusarza remontowego.

Podsumowując, na tle powyższego stwierdzić należało, że wnioskodawca spełnia wymóg posiadania co najmniej 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych, gdyż do uznanych przez organ rentowy okresów wykonywania przez niego pracy w warunkach szczególnych wynoszących 11 lat, 5 miesięcy i 23 dni, należy dodać okresy zatrudnienia w Zakładzie (...): od 13 października 1977 r. do 18 października 1979 r. oraz od 13 grudnia 1979 r. do 8 maja 1992 r. – co daje łącznie okres wynoszący co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Sąd miał bowiem również na uwadze, że jak wynika
z karty obiegowej, po zakończeniu odbywania służby wojskowej (co nastąpiło 18 października 1979 r.), ubezpieczony zgłosił się do pracy w dniu 29 października 1979 r. – a więc z ciągu 30 dni. Zgodnie zaś ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, okres zasadniczej służby wojskowej odbytej w czasie trwania stosunku pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze zalicza się do stażu pracy wymaganego do nabycia prawa do emerytury
w niższym wieku emerytalnym (art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.), jeżeli pracownik w ustawowym terminie 30 dni zgłosił swój powrót do tego zatrudnienia. (zob. np. wyrok Sądu Najwyższego z 6 kwietnia 2006 r., III UK 5/06, OSNP 2007, nr 7-8, poz. 108)

W związku z powyższym Sąd w oparciu o treść art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał W. U. prawo do rekompensaty za pracę w szczególnych warunkach od dnia 27 października 2022 r . tj. od dnia złożenia wniosku.

W przedmiocie kosztów procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2
i § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r.
w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn. Dz.U. z 2023 poz. 1935 ze zm.). Sąd zasądził zatem od organu rentowego (przegrywającego sprawę) na rzecz ubezpieczonego (wygrywającego sprawę) kwotę 600 zł, na którą składały się: koszty zastępstwa procesowego za pierwszą instancję w wysokości 360 zł ustalone na podstawie § 9 ust. 2 powyższego rozporządzenia oraz koszty zastępstwa procesowego za drugą instancję w wysokości 240 zł ustalone na podstawie § 10 ust. 1 pkt 2 tego rozporządzenia. O odsetkach ustawowych za opóźnienie od zasądzonej kwoty tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c.