Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 20 kwietnia 2017 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. po rozpatrzeniu wniosku P. N. (1) z 20 lutego 2017 r. odmówił odstąpienia od żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń określonych decyzją z dnia 3 października 2016 r w kwocie 741,35 zł.

/decyzja – k. 30 akt ZUS/

Odwołanie od w/w decyzji złożył wnioskodawca, podnosząc, że nie jest możliwe, żeby pobrał świadczenie, gdyż od dnia 17 kwietnia 2016 r przebywa w Zakładzie Karnym.

/odwołanie – k. 2 /

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania.

/odpowiedź na odwołanie – k. 4/

W dniu 28 .11.2017 r wnioskodawca oświadczył w toku zeznań, iż wnosi o odstąpienie od żądania zwrotu świadczenia, bowiem go nie pobrał, ani nie pobrał go nikt z bliskich.

/ zeznania wnioskodawcy – e – prot. z dnia 28.11.2017 r 00:03:12 i nast./

Na rozprawie w dniu 19 grudnia 2017 r pełnomocnik wnioskodawcy ustanowiony z urzędu wniósł o odstąpienie od żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia oraz o zasądzenie kosztów udzielonej pomocy z urzędu w wysokości 150 % stawki , oświadczając, że koszty nie zostały pokryte w żadnej części, wniósł o nieobciążanie wnioskodawcy kosztami postępowania.

/ e – prot. z dnia 19.12.17 00:01:27, 00:01:46/

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Wnioskodawca P. N. (1) był uprawniony do renty socjalnej, przyznanej na okres 31.08.2015 – 30.11.2016 r.

/bezsporne, oświadczenie – k. 22 akt ZUS/

Wnioskodawca odbywa karę pozbawienia wolności od dnia 17 kwietnia 2016 r, a przewidywany termin końca kary przypada na dzień 19.04.2021 r.

/zaświadczenie – k. 85/

W dniu 15 maja 2016 r została nadana na rachunek bankowy kwota 741,35 zł (dochód) z tytułu świadczenia za maj 2016 r na rzecz P. N. (1).

/szczegóły przelewu – k. 64, zeznania wnioskodawcy – e – prot. z dnia 28.11.2017 r 00:03:12 i nast./

Decyzją z dnia 3 października 2016 r ZUS I Oddział w Ł. stwierdził, że P. N. (1) pobrał nienależnie świadczenie za okres od 1 maja 2016 r do 31 maja 2016 r w łącznej kwocie 741,35 zł w związku z tym, że renta socjalna nie przysługuje osobie tymczasowo aresztowanej oraz zobowiązał do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za ten okres w tej kwocie.

/decyzja – k. 1 akt ZUS/

Decyzja powyższa jest prawomocna od dnia 10 listopada 2016 r.

/kserokopia potwierdzenia doręczenia – k. 2 akt ZUS/

W dniu 28 lutego 2017 r P. N. złożył wniosek o umorzenie nienależnie pobranego świadczenia do czasu pobytu w zakładzie karnym, wskazując, że z uwagi na sytuację materialną i pobyt w ZK nie jest w stanie zwrócić nienależnie pobranego świadczenia , ponieważ nie jest zatrudniony odpłatnie, nie posiada własnych środków finansowych.

/wniosek – k. 3 akt ZUS/

Wnioskodawca pozostawał do dnia osadzenia we wspólnym gospodarstwie domowym z matką, która osiąga dochód netto w wysokości 546,80 zł, posiada zadłużenie z tytułu czynszu w kwocie 589,73 zł. Utrzymywał się z renty socjalnej i zasiłku pielęgnacyjnego z MOPS. Nie ma nikogo na utrzymaniu, nie ponosi kosztów leczenia. Ma zadłużenie z tytułu kredytów. Sporadycznie matka przesyła mu 100 zł.

/oświadczenie – k. 22 – 24 akt ZUS, zeznania wnioskodawcy – e – prot. z dnia 28.11.2017 r 00:03:12 i nast./

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie jest niezasadne i jako takie podlega oddaleniu.

Zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej /Dz.U.2013.982 t.j. /

Renta socjalna przysługuje osobie pełnoletniej całkowicie niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało:

1) przed ukończeniem 18. roku życia;

2) w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej - przed ukończeniem 25. roku życia;

3) w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.

Osobie, która spełnia warunki określone w ust. 1, przysługuje:

1) renta socjalna stała - jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest trwała;

2) renta socjalna okresowa - jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest okresowa.

Renta socjalna okresowa przysługuje przez okres wskazany w decyzji jednostki organizacyjnej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Zgodnie z art. 8 ustawy renta socjalna nie przysługuje za okres tymczasowego aresztowania lub odbywania kary pozbawienia wolności, z zastrzeżeniem ust. 1a.

Przepisu ust. 1 nie stosuje się do osób odbywających karę pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego.

Osoba tymczasowo aresztowana lub odbywająca karę pozbawienia wolności jest obowiązana niezwłocznie powiadomić właściwy organ wypłacający rentę socjalną o tymczasowym aresztowaniu lub o odbywaniu kary pozbawienia wolności. Obowiązek ten spoczywa również na dyrektorze aresztu lub zakładu karnego.

Zgodnie z art. 15 tej ustawy w sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje się odpowiednio:

1) art. 12-14, art. 61, art. 78-81, art. 93 ust. 2, art. 98, art. 100 ust. 1 i 2, art. 101, art. 102 ust. 1, art. 104 ust. 4, art. 107, art. 114, art. 116 ust. 1b i 2, art. 118 ust. 1-5, art. 119 ust. 1, art. 121, art. 122 ust. 1, art. 126, art. 128, art. 129 ust. 1, art. 130 ust. 1, art. 133-135, art. 136a i art. 138-144 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz przepisy wydane na podstawie art. 128a tej ustawy, przy czym kwotę wolną od potrąceń i egzekucji ustala się według zasad określonych dla renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy;

2) art. 80-82 i 84 ust. 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Zgodnie z art. 138 ustawy z dnia 17.12.1998 r o emeryturach i rentach z FUS /Dz.U.2017.1383 t.j./ osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu. Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się również świadczenia wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu. Nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, a mimo to świadczenia były jej nadal wypłacane, w pozostałych zaś wypadkach - za okres dłuższy niż 3 lata.

Organ rentowy może odstąpić od żądania zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, zmniejszyć wysokość potrąceń, ustaloną zgodnie z art. 140 ust. 4 pkt 1, lub zawiesić dokonywanie tych potrąceń na okres nie dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności.

W rozpoznawanej sprawie poza sporem pozostaje fakt wydania prawomocnej decyzji zobowiązującej wnioskodawcę do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia z dnia 3 października 2016 r . Konsekwencją powyższego był wniosek ubezpieczonego zmierzający do odstąpienia od żądania zwrotu tej kwoty (wbrew twierdzeniom wnioskodawcy – wyłącznie kwoty głównej bez odsetek i kosztów upomnienia). Brak jest możliwości jej wzruszenia na obecnym etapie postępowania, mimo, że wnioskodawca podnosi wątpliwości co do zasadności obciążenia go obowiązkiem zwrotu świadczenia w związku z brakiem pobrania świadczenia. Przy czym należy zauważyć, że organ rentowy przedstawił dowód przelania spornej kwoty na rzecz wnioskodawcy, czego ostatecznie nie kwestionował wnioskodawca w trakcie zeznań, bowiem podał, że mimo, że zawiadomił organ rentowy o pobycie w areszcie (nie załączył kopii tego pisma), organ rentowy skierował kwotę do wypłaty.

W tym miejscu wskazać należy, że powszechnie przyjmuje się zasadę uwzględniania przez sądy skutków prawnych orzeczeń organów administracyjnych. Ma to swoje źródło w prawnym rozgraniczeniu drogi sądowej i drogi administracyjnej, czego wyrazem są art. 2 § 3 i art. 177 § 1 pkt 3 k.p.c. oraz art. 16 i art. 97 § 1 pkt 4 k.p.a. Jeśli zatem przez organ administracyjny – w tym ZUS – została wydana decyzja dotycząca praw lub obowiązków danej osoby, to w razie jej niezaskarżenia sąd musi mieć na względzie przy rozstrzyganiu innych spraw dotyczących tej osoby wynikający z niej stan prawny. Tak też wskazywał Sąd Najwyższy w wyroku z 29 stycznia 2008 r. (I UK 173/07, OSNP 2009/5–6/78), stwierdzając, że sąd ubezpieczeń społecznych jest związany ostateczną decyzją, od której strona ani nie wniosła odwołania w trybie art. 477 ze zn.9 k.p.c., ani nie podważyła jej skuteczności w inny prawem przewidziany sposób. Znajduje tu bowiem zastosowanie zasada domniemania prawidłowości aktów administracyjnych, zgodnie z którą wywołują one skutki prawne i wiążą inne organy państwowe, w tym sądy. Ma to istotne znaczenie praktyczne, gdyż uniemożliwia osobie niezadowolonej z takiej decyzji późniejsze jej podważanie w ramach innego postępowania sądowego. Zaniedbanie więc zaskarżenia decyzji ZUS mającej znaczenie niejako prejudycjalne uniemożliwia następnie kwestionowanie wynikających z niej skutków prawnych w innym postępowaniu.

Przedmiotem rozpoznania przez Sąd pozostała zatem kwestia możliwości odstąpienia od żądania zwrotu kwot nienależnie pobranego świadczenia przez wnioskodawcę, o co wnosił jego pełnomocnik.

Zgodnie z art. 138 ust. 6 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, organ rentowy może odstąpić od żądania zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, zmniejszyć wysokość potrąceń, ustaloną zgodnie z art. 140 ust. 4 pkt 1, lub zawiesić dokonywanie tych potrąceń na okres nie dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności.

Z powyższego przepisu wynika zatem, że odstąpić od żądania zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń nastąpić może jedynie w szczególnie uzasadnionych przypadkach, związanych z sytuacją zdrowotną lub rodzinną osoby zobowiązanej do zwrotu.

Ustawa nie wskazuje nawet przykładowo przypadków, kiedy odstąpienie od żądania zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń może nastąpić, dając tym samym możliwość indywidualnej oceny każdej konkretnej sprawy. Pewną wskazówką dla stosujących powyższy przepis, organu rentowego oraz sądu, jest jednak niewątpliwie użycie przez ustawodawcę sformułowania „szczególnie uzasadnione okoliczności”, które wskazuje, że rezygnacja z poboru nienależnie pobranych świadczeń czy też rozłożenie ich na raty może mieć miejsce jedynie wyjątkowo, gdy sytuacja osoby zobowiązanej jest na tyle trudna, że domaganie się od niej zwrotu określonych kwot godziłoby w poczucie solidarności z tą osobą w wyjątkowym przypadku, trudnym do sprostania przez przeciętnego obywatela.

A zatem, przy tak niedookreślonych przesłankach, należy niezwykle szczegółowo i indywidualnie odnieść się do każdego przypadku zobowiązanego.

Ponadto należy mieć na względzie, iż sformułowanie tego artykułu wskazuje jednoznacznie, że jest to przepis o charakterze wyjątkowym, a zatem nie może być interpretowany rozszerzająco. Środki Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, jako środki publiczne podlegają ochronie, dlatego przepis art. 138 ust. 6 musi być stosowany w szczególnie trudnych i wyjątkowych sytuacjach. W przeciwnym wypadku ochrona środków funduszu byłaby iluzoryczna.

Zgodnie tezą wyroku Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 2008-10-30 (III AUa 890/08) odstąpić od żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń można tylko w sytuacji, jeżeli w sprawie zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności, to znaczy takie, że zwrot uniemożliwi, bądź znacznie dotkliwie utrudni ubezpieczonemu bieżące funkcjonowanie i zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych.

"Szczególnie uzasadnione okoliczności", o których mowa także w art. 84 ust. 8 pkt 1 ustawy systemowej, muszą dotyczyć możliwości wykonania obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia (por. wyrok SN z dnia 2 lutego 2012 r. w sprawie III UK 47/11, publik. LEX nr 1212060). Mając na względzie, że art. 84 ust. 8 ustawy systemowej posługuje się pojęciem okoliczności "szczególnie uzasadnionych" należy uznać, że przypadki jego zastosowania winny mieć charakter wyjątkowy, a sam przepis art. 84 ust. 8 nie powinien być interpretowany rozszerzająco. W ramach katalogu przykładowych okoliczności uzasadniających stosowanie ulg wskazuje się: ustalenie, że w przypadku zwrotu świadczeń osoba zobowiązana lub osoby pozostające na jej utrzymaniu zostałyby pozbawione niezbędnych środków utrzymania; ciężką chorobę powodującą niezdolność do pracy lub niepełnosprawność osoby zobowiązanej, członka jej rodziny lub innej osoby pozostającej na jej utrzymaniu; wiek osoby zobowiązanej; zdarzenia losowe (kradzież, wypadek, pożar, powódź, inne klęski żywiołowe) powodujące szczególne trudności w sytuacji materialnej osoby zobowiązanej (por. wyroki: S.A. w R. z dnia 26 marca 2013 r. w sprawie III AUa 3/13, publik. LEX nr 1306038 i S.A. w K. z dnia 9 października 2012 r. w sprawie III AUa 217/12, publik. LEX nr 1236500).

Przedstawiona regulacja jest kompletna, w tym sensie, że brak jest jakichkolwiek podstaw prawnych do sięgania nie tylko do ustawy o finansach publicznych, ale także do przesłanek umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne zawartych w rozporządzeniu z dnia 31 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowych zasad umarzania należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2009 r., sygn. II UK 147/09).

W niniejszej sprawie, w ocenie Sądu takie szczególne okoliczności nie zachodzą. Wnioskodawca jest w stanie spłacić zadłużenie, które nie jest wysokie, bez szkody dla siebie lub swoich najbliższych. Przed osadzeniem pozostawał we wspólnym gospodarstwie z matką, która ma stały dochód, a aktualnie przesyła sporadycznie wnioskodawcy kwoty po 100 zł. Dotychczas posiadał stałe źródło dochodu w postaci renty socjalnej, zatem po opuszczenie zakładu karnego będzie mógł wystąpić ponownie o to świadczenie. Aktualnie wnioskodawca nie ponosi żadnych kosztów utrzymania ani leczenia. Z treści wniosku ubezpieczonego wynika, że jest on zatrudniony nieodpłatnie w ZK, zatem, mimo sygnalizowanych schorzeń nie ma przeciwskazań do wykonywania jakiejkolwiek pracy. W istocie wnioskodawca ma inne zadłużenia, jednakże z tego powodu nie ma podstaw do rezygnacji z dochodzenia należności publicznoprawnych . Podobnie także fakt pozbawienia wolności nie stanowi podstawy do odstąpienia od żądania zwrotu świadczenia, gdyż organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za powyższą okoliczność. Brak podstaw do zastosowania tej instytucji w każdym przypadku okresowego braku środków finansowych, bowiem oprócz interesu ubezpieczonego istotny jest także interes ogólnospołeczny.

W ocenie Sądu, w związku z powyższym nie można uznać, że sytuacja skarżącego jest na tyle szczególna, aby uzasadniać skorzystanie z dobrodziejstwa art. 138 ust. 6 Ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Nie jest bowiem dopuszczalne aprobowanie pobierania nienależnych świadczeń.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy, na podstawie art.477 ¹⁴ § 1 k.p.c., odwołanie wnioskodawcy jako niezasadne oddalił.

O kosztach pełnomocnika z urzędu Sąd orzekł, uwzględniając wniosek o przyznanie 150% kosztów w związku z koniecznością przesłuchania wnioskodawcy przed sądem wezwanym, na podstawie rozporządzenia MS z dnia 3.10.2016 r w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu /Dz.U. 2016 poz. 17147 ze zm./ - § 2, 3, 4, 15 ust. 2.