Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Decyzją z 24 maja 2023 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych - I Oddział w Ł. po rozpatrzeniu wniosku z 21 kwietnia 2023 roku przyznał W. D. (1) emeryturę od 20 maja 2023 roku, tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego.

Jednocześnie organ rentowy stwierdził, że wnioskodawcy nie przysługuje prawo do rekompensaty za pracę w warunkach szczególnych wobec nieudowodnienia przez niego 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Zakład wskazał, że do pracy w takich warunkach zaliczono okresy od 10 maja 1989 roku do 31 maja 1992 roku oraz od 21 stycznia 1995 roku do 30 czerwca 1997 roku.

Organ rentowy nie uwzględnił zaś okresu zatrudnienia od 1 lipca 1997 roku do 31 października 2002 roku w Odlewni (...) jako pracy w szczególnych warunkach gdyż w świadectwie pracy wykonywania prac w szczególnych warunkach z dnia 14 lutego 2003 roku wykonywane stanowisko „formierz-operator” nie jest zgodne z powołanym stanowiskiem wykazie A, dziale III poz. 21 pkt 2 zarządzenia nr 3 Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z 30 marca 1985 r. (winno być formierz ręczny). Wobec nieudowodnienia 15 lat pracy w szczególnych warunkach brak było w ocenie ZUS prawa do rekompensaty.

( decyzja k. 25-29 pliku I akt emerytalnych ZUS)

Odwołanie od powyżej decyzji złożył W. D. (2) nie zgadzając się z powyższą decyzją. (odwołanie k. 3)

W odpowiedzi na odwołanie, organ rentowy wniósł o jego oddalenie, wskazując, że uwzględnił 5 lat 2 miesiące i 2 dni jako okres pracy w szczególnych warunkach, w okresach:

- od 10 maja 1989 r. do 31 maja 1992 r. na stanowisku składacz form i rdzeni;

- od 21 stycznia 1995 r. do 30 czerwca 1997 r. na stanowisku wykańczacz odlewów. (odpowiedź na odwołanie k. 4-5)

Następnie decyzją z 19 lipca 2023 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych - I Oddział w Ł. po rozpatrzeniu wniosku z 20 maja 2023 roku przyznał W. D. (1) emeryturę od 4 lipca 2023 roku, tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego.

Jednocześnie organ rentowy stwierdził, że wnioskodawcy nie przysługuje prawo do rekompensaty za pracę w warunkach szczególnych wobec nie udowodnienia przez wnioskodawcę 15 lat w szczególnych warunkach. Zakład wskazał, że do pracy w szczególnych warunkach zaliczono okresy od 1 września 1976 roku do 6 kwietnia 1982 roku, od 3 maja 1982 roku do 24 kwietnia 1984 roku, od 10 maja 1989 roku 31 maja 1992 roku, 21 stycznia 1995 do 30 czerwca 1997 roku. Łącznie 12 lat 9 miesięcy i 1 dzień.

(decyzja k. 35-39 akt emerytalnych ZUS)

W dniu 11 sierpnia 2023 roku W. D. (2) wniósł odwołanie od decyzji z 19 lipca 2023 roku wskazując, że jako okres pracy w szczególnych warunkach powinien mu być zaliczony również okres zatrudnienia w odlewni (...) od 1 lipca 1997 r. do 31 października 2002 r. (odwołanie k. 3-4 załączonych akt VIII 1452/23)

W odpowiedzi na odwołanie, organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania wskazując, że nazwa stanowiska pracy, na jakim był zatrudniony pracownik, stwierdzona w świadectwie pracy powinna odpowiadać nazwie wymienionej w wykazie aktu resortowego.

Organ rentowy wskazał, że ostatecznie do pracy w warunkach szczególnych zaliczył wnioskodawcy następujące okresy:

- od 1 września 1976 r. do 6 kwietnia 1982 r. na stanowisku młodszy maszynista pojazdu trakcyjnego elektrycznego ( (...));

- od 3 maja 1982 r. do 24 kwietnia 1984 r. na stanowisku młodszy maszynista pojazdu trakcyjnego elektrycznego ( (...));

- od 10 maja 1989 r, do 31 maja 1992 r. na stanowisku składacz form i rdzeni ( Odlewnia (...));

- od 21 stycznia 1995 r. do 30 czerwca 1997 r. na stanowisku wykańczacz odlewów ( Odlewnia (...)).

łącznie: 12 lat 9 miesięcy i 1 dzień.

Jednocześnie ZUS zauważył, iż w decyzji z 19 lipca 2023 r., rozpatrując prawo do rekompensaty nie uwzględnił jako pracy w warunkach szczególnych okresu:

- od 1 lipca 1997 r. do 31 października 2002 r. na stanowisku formierz-operator (zatrudnienie w odlewni (...) sp. z o.o.), ponieważ stanowisko to nie jest tożsame
z wymienionym w wykazie A dział III, poz. 21 pkt 2 Zarządzenia nr 3 Ministra Hutnictwa
i (...) Maszynowego z dnia 30 marca 1985 r. występującym pod nazwą formierz ręczny,

- od 3 września 1973 r. do 31 sierpnia 1976 r. – w tym czasie ubezpieczony był uczniem w (...), a zgodnie z przedłożoną umowę o naukę zawodu, praca nie była wykonywana stale i pełnym wymiarze czasu pracy.

Zdaniem ZUS, na podstawie przedstawionej przez wnioskodawcę dokumentacji załączonej do wniosku, uznać należało, iż W. D. (2) nie udowodnił wymaganego 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach. Przedłożone do odwołania z dnia 11 sierpnia 2023 roku świadectwa pracy w szczególnych warunkach M. M. oraz W. B. nie stanowi – w ocenie organu ZUS środka dowodowego w sprawie i nie mają wpływu na treść decyzji z 19 lipca 2023 r.

(odpowiedź na odwołanie k. 9-10 akt VIII 1452/23)

Na rozprawie w dniu 6 sierpnia 2024 r. bezpośrednio poprzedzającej wydanie wyroku, pełnomocnik wnioskodawcy poparł odwołanie i wniósł o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, a pełnomocnik organu rentowego wniósł o oddalenie odwołania. (końcowe stanowiska stron e-protokół rozprawy z 6 sierpnia 2024 r. 00:09:04-00:10:24 – płyta CD k. 77)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W. D. (2) urodził się w dniu (...). W 1976 roku ukończył (...) Szkołę Zawodową dla Pracujących (...) Oddziału (...) w K.-A.. (bezsporne, a nadto świadectwo ukończenia zasadniczej szkoły zawodowej k. 71-73 akt kapitałowych ZUS)

W okresie od 3 września 1973 roku do 24 kwietnia 1984 roku wnioskodawca był zatrudniony w Lokomotywowni w K. w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowiskach: ucznia, a następnie – od 1 września 1976 roku na stanowisku młodszego maszynisty pojazdów trakcji elektrycznych. Okresy pracy u tego pracodawcy: od 1 września 1976 r. do 6 kwietnia 1982 r. oraz od 3 maja 1982 r. do 24 kwietnia 1984 r. zostały uznane przez organ rentowy za pracę w szczególnych warunkach. (bezsporne, a nadto świadectwo pracy k. 67-69 akt kapitałowych ZUS, zaświadczenie o pracy w szczególnym charakterze k. 5 pliku II akt emerytalnych ZUS, decyzja z 19 lipca 2023 r. k. 35-39 pliku I akt emerytalnych ZUS)

W okresie od 24 kwietnia 1980 roku do 6 kwietnia 1982 roku ubezpieczony odbywał zasadniczą służbę wojskową. Dalsze zatrudnienie podjął z dniem 3 maja 1982 roku. (bezsporne, a nadto książeczka wojskowa k. 5-7 akt kapitałowych ZUS, zaświadczenie o pracy
w szczególnym charakterze k. 5 pliku II akt emerytalnych ZUS)

W okresie od 13 lutego 1985 r. do 31 lipca 1988 r. był zatrudniony
w Wojewódzkim Przedsiębiorstwie (...) w S.. (świadectwo pracy k. 9-10 akt kapitałowych)

W okresie od 19 września 1988 r. do 24 marca 1989 r. był zatrudniony na stanowisku pomocnika mleczarskiego w pełnym wymiarze czasu pracy w (...) Spółdzielni (...) w Ł.. (zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu k. 29-29v. akt kapitałowych ZUS)

W okresie od 10 maja 1989 r. do 31 maja 1992 r. był zatrudniony na stanowisku składacza form i rdzeni w pełnym wymiarze czasu pracy w Odlewni (...) S.A. K.. Okres ten został uznany przez organ rentowy za okres pracy w szczególnych warunkach. (świadectwo pracy k. 11-12 akt kapitałowych, decyzja z 19 lipca 2023 r. k. 35-39 pliku I akt emerytalnych ZUS)

Od 26 czerwca 1992 r. do 31 grudnia 1993 r. wnioskodawca był zarejestrowany jako bezrobotny, w tym w okresie od 26 czerwca 1992 r. do 25 czerwca 1993 r. pobierał zasiłek. (zaświadczenie k. 13 akt kapitałowych ZUS)

Od 21 stycznia 1995 r. do 31 października 2002 r. wnioskodawca był zatrudniony na stanowisku formierza-operatora w pełnym wymiarze czasu pracy w Odlewni (...) sp. z o.o. w upadłości. Okresy od 19 lutego 1998 r. do 23 lutego 1998 r., od 28 września 2001 r. do 3 października 2001 r. oraz od 19 czerwca 2002 r. do 28 czerwca 2002 r. były dla wnioskodawcy okresami nieskładkowymi. (świadectwo pracy k. 15-15v. akt kapitałowych)

Za okres pracy od 10 maja 1989 r. do 31 maja 1992 r. w Odlewni (...) sp. z o.o. zakład pracy wystawił wnioskodawcy świadectwo wykonywania prac w warunkach szczególnych, w którym wskazano, że wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę przy wkładaniu rdzeni do wnęki formy, wykańczanie formy oraz przyjmowanie rdzeni z przenośnika na stanowisku składacz form i rdzeni ujętym w wykazie
A dziale III poz. 21 pkt 24. (świadectwo wykonywanie prac w warunkach szczególnych k. 11-12 pliku I akt emerytalnych ZUS)

Za okres pracy od 21 stycznia 1995 r. do 31 października 2002 r. w Odlewni (...) sp. z o.o. w upadłości, zakład pracy wystawił wnioskodawcy świadectwo wykonywania prac w warunkach szczególnych, w którym wskazano, że wnioskodawca stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę przy szlifowaniu odlewów na szlifierkach stacjonarnych oraz przygotowaniu masy formierskiej i sterowaniu urządzeniami linii formierskiej od 21 stycznia 1995 r. do 30 czerwca 1997 r. na stanowisku wykańczacz odlewów ujętym w wykazie A dziale III poz. 23 pkt 9, a od dnia 1 stycznia 1997 r. do 31 października 2002 r. na stanowisku formierz-operator ujętym w wykazie A dziale III poz. 21 pkt 2. Z tego okresu zatrudnienia, za okres pracy w szczególnych warunkach został uznany przez ZUS jedynie okres od 21 stycznia 1995 r. do 30 czerwca 1997 r. (świadectwo wykonywania prac w warunkach szczególnych k. 23 pliku I akt emerytalnych ZUS, decyzja z 19 lipca 2023 r. k. 35-39 pliku I akt emerytalnych ZUS)

W odlewni (...) wnioskodawca został zatrudniony w 1989 roku, od samego początku jako formierz-operator. W 1991 roku został zwolniony ze względu na redukcję etatów, w 1993 roku został przyjęty do tej samej Odlewni na stanowisko szlifierza. Na tym stanowisku ubezpieczony pracował do 1997 roku, a następnie powrócił na swoje dawne stanowisko formierz-operator. Na tym stanowisku wnioskodawca pracował do ogłoszenia upadłości odlewni – do 2002 roku. (zeznania wnioskodawcye-protokół rozprawy z 6 sierpnia 2024 r. 00:04:16-00:09:04 płyta CD k. 77 w zw. z e-protokołem rozprawy z 18 stycznia 2024 r. 00:08:41-00:50:04 – płyta CD k. 37)

Zmiany nazw stanowisk, na których pracowali pracownicy zatrudnieni w odlewni zmieniał się wraz ze zmianami kolejnych właścicieli odlewni. (zeznania świadka W. B. e-protokół rozprawy z 18 stycznia 2024 r. 01:08:29-01:28:47 – płyta CD k. 37)

Praca w odlewni odbywała się w systemie trzyzmianowym. (zeznania świadka W. B. e-protokół rozprawy z 18 stycznia 2024 r. 01:08:29-01:28:47 – płyta CD
k. 37)

Zakład (...) zajmował się produkcją odlewów żeliwnych, głównie tarcz hamulcowych do samochodów. Osobom zatrudnionym na stanowisku formierza (czyli takim jak wnioskodawca) był przekazywany numer modelu, z którego był produkowany odlew. Na podstawie tego numeru, formierz musiał przygotować formę odlewniczą. Osoba zatrudniona na stanowisku formierza-operatora musiała wiedzieć co wyprodukować i jakiej ilości dostawał od brygadzisty informację co ma być zrobione i w jakiej ilości. (zeznania wnioskodawcy
e-protokół rozprawy z 6 sierpnia 2024 r. 00:04:16-00:09:04 płyta CD k. 77 w zw.
z e-protokołem rozprawy z 18 stycznia 2024 r. 00:08:41-00:50:04 – płyta CD k. 37)

Linia produkcyjna w odlewni miała długość 50 metrów i szerokość 20 metrów – linia pracowała wokoło. Składała się z formierki, która formowała kształt zewnętrzy odlewu, następnie było stanowisko rdzeniowania, gdzie wkładało się rdzenie, które odpowiadały za kształt wewnętrzny odlewów. Następnie linia produkcyjna przechodziła na stanowisko zalewania i szła przez tunel chłodzący na kratę wstrząsową, gdzie odlewy były wybijane
z formy. (zeznania świadka W. B. e-protokół rozprawy z 18 stycznia 2024 r. 01:08:29-01:28:47 – płyta CD k. 37)

Wnioskodawca – jako osoba zatrudniona na stanowisku formierza-operatora, był odpowiedzialny za obsługę formiarki – urządzenia, które podnosiło model do skrzynki formierskiej, gdzie była nasypywana masa formierska na bazie piasku. Następnie model był odciskany w masie formierskiej za pomocą wysokiego ciśnienia. Później forma znajdująca się wewnątrz skrzynki formierskiej była przesuwana dalej i składana z drugą skrzynką, w której znajdowała się druga część formy. Obowiązkiem wnioskodawcy było następnie wykończyć gniazdo zalewowe w formie oraz odmuchać formę, żeby nie było braków. Do jego obowiązków należało także pilnowanie czystości na odcinku, na którym pracował. ( zeznania świadka M. M. e-protokół rozprawy z 18 stycznia 2024 r. 00:54:21-01:08:29 – płyta CD k. 37, zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z 6 sierpnia 2024 r. 00:04:16-00:09:04 płyta CD k. 77 w zw. z e-protokołem rozprawy z 18 stycznia 2024 r. 00:08:41-00:50:04 – płyta CD k. 37, zeznania świadka W. B. e-protokół rozprawy z 18 stycznia 2024 r. 01:08:29-01:28:47 – płyta CD k. 37)

Na linii produkcyjnej było dużo zacięć i awarii, które trzeba było usuwać. Drobniejsze awarie – których naprawienie trwało kilka minut i których zdarzało się nawet kilkadziesiąt
w ciągu dnia – były usuwane osobiście przez osoby zatrudnione na stanowiskach formierzy-operatorów, a jedynie do poważniejszych napraw wzywani byli mechanicy. Gdy na linii był przestój spowodowany awarią linii produkcyjnej, wnioskodawca schodził do kanału i czyścił go. W. D. (2) odkopywał wówczas także przenośniki w kanałach – odbijał łomem zastygłą masę, która brała się z nieszczelnych urządzeń, jak również sprzątał linię produkcyjną. Takie duże awarie zdarzały się średnio raz na dwa tygodnie, ale czasami dużych awarii nie było nawet przez 3 miesiące. (zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z 6 sierpnia 2024 r. 00:04:16-00:09:04 płyta CD k. 77 w zw. z e-protokołem rozprawy z 18 stycznia 2024 r. 00:08:41-00:50:04 – płyta CD k. 37, zeznania świadka M. M. e-protokół rozprawy
z 18 stycznia 2024 r. 00:54:21-01:08:29 – płyta CD k. 37)

Kilka razy w miesiącu wnioskodawca bywał oddelegowywany do pomocy mechanikowi, któremu pomagał przy awariach linii produkcyjnej takich jak pęknięta rura czy przeciek oleju. Kilka razy w roku wnioskodawca był także oddelegowywany do ubijania masy formierskiej. Oddelegowanie to trwało po kilkadziesiąt minut, dokąd masa nie została ubita. (zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z 6 sierpnia 2024 r. 00:04:16-00:09:04 płyta CD k. 77 w zw. z e-protokołem rozprawy z 18 stycznia 2024 r. 00:08:41-00:50:04 – płyta CD k. 37)

W okresach nieobecności brygadzisty W. B. w pracy, wnioskodawca zastępował go. Jednakże nawet pełniąc obowiązki zastępcy brygadzisty, W. D. (2) nadal wykonywał też obowiązki formierza-operatora, gdyż w zakładzie (...) brygadziści oprócz nadzorowania podległych sobie pracowników również wykonywali te same obowiązki co nadzorowani pracownicy. (zeznania wnioskodawczy e-protokół rozprawy z 6 sierpnia 2024 r. 00:04:16-00:09:04 płyta CD k. 77 w zw. z e-protokołem rozprawy z 18 stycznia 2024 r. 00:08:41-00:50:04 – płyta CD k. 37, zeznania świadka W. B. e-protokół rozprawy z 18 stycznia 2024 r. 01:08:29-01:28:47 – płyta CD k. 37)

Pracujący wraz wnioskodawcą i wykonujący te same czynności co wnioskodawca W. B. miał uznany cały okres w odlewni (...) jako okres pracy
w warunkach szczególnych. (zeznania świadka W. B. e-protokół rozprawy z 18 stycznia 2024 r. 01:08:29-01:28:47 – płyta CD k. 37)

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o całokształt materiału dowodowego zebranego w sprawie, w szczególności o dokumenty zawarte w aktach niniejszej sprawy,
w załączonych do akt sprawy aktach ZUS, jak również na podstawie osobowych źródeł dowodowych w postaci zeznań wnioskodawcy oraz powołanych w sprawie świadków: W. B. oraz M. M.. Zgromadzonym dowodom Sąd dał wiarę. Zeznania przesłuchanych w sprawie świadków – osób niezainteresowanych rozstrzygnięciem sprawy na korzyść którejkolwiek ze stron, a jednocześnie pracowników pracujących w tym samym czasie i w tym samym w zakładzie pracy co wnioskodawca nie budzą wątpliwości przy ocenie ich wiarygodności – nie są sprzeczne ani z treścią załączonych do akt sprawy dokumentów, ani
z zeznaniami wnioskodawcy.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie zasługuje na uwzględnienie.

Przedmiotem postępowania było rozstrzygnięcie czy wnioskodawcy przysługuje prawo do rekompensaty z tytułu pracy w warunkach szczególnych. Kwestią sporną było przy tym to czy pracę wykonywaną przez wnioskodawcę w okresie od 1 lipca 1997 r. do 31 października 2002 r. na stanowisku formierz-operator w Odlewni (...) sp. z o.o. można uznać za pracę w warunkach szczególnych.

Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych (tekst jednolity Dz. U. z 2023 r. poz. 164 ze zm.), ustawa określa warunki nabywania prawa do emerytur i rekompensat przez niektórych pracowników wykonujących pracę w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, zwanych „emeryturami pomostowymi”, o których mowa w art. 24 ust. 2 i 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2023 r. poz. 1251 ze zm.).

Zgodnie z art. 2 pkt 5 tej ustawy o emeryturach pomostowych, rekompensata stanowi odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

Stosownie do art. 21 ust. 1 ustawy, rekompensata przysługuje ubezpieczonemu, jeżeli przed dniem 1 stycznia 2009 roku ma okres pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynoszący co najmniej 15 lat.

Zgodnie z art. 21 ust. 2 powoływanej ustawy, rekompensata nie przysługuje osobie, która nabyła prawo do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach
z FUS.

Celem rekompensaty, podobnie jak i emerytury pomostowej, jest łagodzenie skutków utraty możliwości przejścia na emeryturę przed osiągnięciem wieku emerytalnego przez pracowników zatrudnionych przy pracach w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W przypadku rekompensaty realizacja tego celu polega jednak nie na stworzeniu możliwości wcześniejszego zakończenia aktywności zawodowej, lecz na odpowiednim zwiększeniu podstawy wymiaru emerytury z FUS, do której osoba uprawniona nabyła prawo po osiągnięciu powszechnego wieku emerytalnego. (tak: M. Zieleniecki - Komentarz do art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych, LEX, tak też: wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 31 marca 2016 roku, III AUa 1899/15, LEX: 2044406)

Art. 23 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych stanowi, że ustalenie rekompensaty następuje na wniosek ubezpieczonego o emeryturę.

Prawo do rekompensaty, zgodnie z powyższą ustawą, mają więc osoby urodzone po 31 grudnia 1948 roku, które przed 1 stycznia 2009 roku wykonywały przez co najmniej 15 lat prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 i 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Należy zauważyć, że art. 2 pkt 5 i art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych formułują dwie zasadnicze przesłanki nabycia prawa do rekompensaty: 1) nienabycie prawa do emerytury pomostowej, 2) osiągnięcie okresu pracy w szczególnych warunkach lub
o szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynoszącego co najmniej 15 lat. Przesłanka negatywna została zawarta w art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Jest nią nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy
o emeryturach i rentach z FUS.

Bezspornym jest w rozpoznawanej sprawie jest, że wnioskodawca nie nabył prawa do emerytury pomostowej ani prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym w związku z wykonywaniem pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.

Stosownie zaś do treści art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach
i rentach z FUS, za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz
o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych.

Z kolei art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej z 1998 r., stanowi, że wiek emerytalny,
o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych, to jest na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. nr 8, poz. 43 ze zm.).

Z § 1 cytowanego rozporządzenia wynika, że jego treść stosuje się do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, wymienione
w § 4-15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik do rozporządzenia. Przepis
§ 2 ust. 1 rozporządzenia ustala, że za okresy uzasadniające nabycie prawa do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu uważa się okresy, w których praca w szczególnych warunkach jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy.

W świetle § 2 ust. 1 wskazanego rozporządzenia oraz zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, przy czym powyższe okoliczności pracownik jest obowiązany udowodnić. (tak: wyrok Sądu Najwyższego z 15 grudnia 1997 r., II UKN 417/97, (...) i US (...) i wyrok Sądu Najwyższego z 15 listopada 2000 r., II UKN 39/00 Prok. i Prawo (...))

Rozporządzenie Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43) w § 2 ust. 2 zobowiązuje zakłady pracy do stwierdzenia okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wyłącznie na podstawie posiadanej dokumentacji.

Brak takiego świadectwa lub jego zakwestionowanie przez organ rentowy nie wyklucza jednak dokonania ustalenia zatrudnienia w warunkach szczególnych innymi środkami dowodowymi w toku postępowania sądowego.

Okresy pracy w warunkach szczególnych wskazane w powołanym wyżej rozporządzeniu w sprawie wieku emerytalnego dla pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach mogą być wykazywane przez zainteresowanego, przed Sądem wszelkimi środkami dowodowymi, a przewidzianymi przez kodeks postępowania cywilnego, a w szczególności dokumentami z osobowych akt pracowniczych, zeznaniami świadków,
a także przesłuchaniem stron. (tak: uchwała Sądu Najwyższego z 27 maja 1985 r., III UZP 5/85, LEX nr 14635, uchwała Sądu Najwyższego z 21 września 1984 r., (...), LEX nr 14630, uchwała Sądu Najwyższego z 10 marca 1984 roku, III UZP 6/84, LEX nr 14625)

Reasumując powyższe rozważania przyjąć należało, że w postępowaniu sądowym nie obowiązują ograniczenia, co do środków dowodowych, którymi związany jest ZUS we własnym postępowaniu. Tym samym pomimo nie przedstawienia stosownych dokumentów lub też stosownych zaświadczeń, bądź zaświadczeń wskazujących dowodzone fakty w sposób niedostatecznie precyzyjny, Sąd po przeprowadzeniu postępowania dowodowego może uznać, że w określonym czasie wnioskodawca wykonywał pracę w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze.

Zebrany w sprawie materiał dowodowy, w szczególności zeznania wnioskodawcy oraz przesłuchanych świadków, a także dokumentacja zawarta w uzyskanych w toku procesu aktach osobowych ubezpieczonego, w istocie potwierdził, że skarżący także w okresie od 1 lipca 1997 roku do 31 października 2002 roku (z wyłączeniem okresów nieskładkowych) stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał pracę w warunkach szczególnych.

W powyższym okresie bowiem, pracując na stanowisku formierza-operatora, wnioskodawca wykonywał czynności mieszczące się w pojęciu „przygotowywanie mas formierskich i prace formierzy” – które to jako prace w szczególnych warunkach zostały sklasyfikowane w dziale III pkt 21 wykazu A załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów
z 7 lutego 1983 r.

Należy mieć przy tym na uwadze, że dla oceny czy pracownik pracował w szczególnych warunkach, nie ma istotnego znaczenia nazwa zajmowanego przez niego stanowiska, tylko rodzaj powierzonej mu pracy. Praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden
z rodzajów pracy wymienionych w wykazie, stanowiącym załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze. (tak: wyrok Sądu Najwyższego z 8 czerwca 2011 r., I UK 393/10, LEX nr 950426)

Podkreślić do tego należy, że stanowiska, na których praca jest wykonywana
w szczególnych warunkach zostały jedynie sprecyzowane w wykazie stanowiącym załącznik do wymienionego powyżej zarządzenia resortowego, które ma charakter jedynie pomocniczy – informacyjny, techniczno-porządkujący, uściślający ogólne pojęcia istniejące w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Zaś jak wskazuje się w orzecznictwie, istotne znaczenie dla kwalifikacji danej pracy jako pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS ma wynikające z wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. przyporządkowanie danego rodzaju pracy do określonej branży. (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 11 czerwca 2013 r. III AUa 1370/12, LEX nr 1339369)

Dokonując więc oceny tego czy ubezpieczony rzeczywiście pracował w warunkach szczególnych i wobec tego przysługuje mu z tego tytułu rekompensata, Sąd ustalił, że w okresie, gdy wnioskodawca był zatrudniony jako formierz-operator zajmował się on obsługą urządzeń które przygotowywały form, w której produkowane były odlewy. Wnioskodawca – jako osoba zatrudniona na stanowisku formierza-operatora, był odpowiedzialny za obsługę formiarki – urządzenia, które podnosiło model do skrzynki formierskiej, gdzie była nasypywana masa formierska na bazie piasku. Następnie model był odciskany w masie formierskiej za pomocą wysokiego ciśnienia. Później forma w skrzynce formierskiej była przesuwana dalej i składana z drugą skrzynką, wewnątrz której znajdowała się druga część formy. Obowiązkiem wnioskodawcy było następnie wykończyć gniazdo zalewowe w formie oraz odmuchać formę, żeby nie było braków. Do jego obowiązków należało także pilnowanie czystości na odcinku, na którym pracował, bowiem sprzątanie linii produkcyjnej również należało do obowiązków formierza.

Należy również zwrócić uwagę, że nawet w przypadku, gdy w odlewni występowały przestoje wywoływane awariami linii produkcyjnej, podczas których wnioskodawca nie wykonywał czynności stricte formierza, wnioskodawca nadal wykonywał wówczas pracę, która można uznać za pracę w warunkach szczególnych. Zajmował się on bowiem wówczas czyszczeniem kanałów czy odbijaniem zastygłej masy pochodzącej z nieszczelnej instalacji – zajmował się więc pracami porządkowymi w odlewni. W tym kontekście warto zauważyć, że stanowiskiem, na którym wykonywana praca jest pracą w warunkach szczególnych jest również stanowisko robotnika porządkowego – sprzątacza w odlewni, które zostało wymienione w pkt. 21 pod poz. 23 działu III zarządzenia Ministra Hutnictwa i Przemysłu Maszynowego z dnia 30 marca 1985 r. w sprawie stanowisk, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu hutnictwa i przemysłu maszynowego. W okresie przestojów wnioskodawca wykonywał więc również prace na stanowisku wymienionym w zarządzeniu resortowym.

Za pracę w szczególnych warunkach należy więc również uznać pracę wykonywaną przez ubezpieczonego w okresach, gdy był on oddelegowany do ręcznego ubijania masy formierskiej – wykonywał on wówczas pracę formierza ręcznego, a więc pracę na stanowisku wymienionym w pkt. 21 pod poz. 2 działu III ww. zarządzenia.

Trzeba także podkreślić, iż w orzecznictwie zauważa się, że w spornych przypadkach – uwzględnienie okresów wykonywania pracy szkodliwej lub uciążliwej wymaganej do przyznania emerytury w niższym wieku emerytalnym - następuje po ustaleniu rzeczywistego zakresu obowiązków oraz wykonywania bezpośrednio i stale szkodliwego zatrudnienia, tyle że ocena prawna tych ustaleń powinna być racjonalna, bez stosowania „aptekarskiej” miary lub „stopera w ręku”. (tak: wyrok Sądu Najwyższego z 22 kwietnia 2009 r., II UK 333/08, LEX: 1001310) Zatem incydentalne delegowanie ubezpieczonego do wykonywania czynności np. związanych z pomocą mechanikowi przy naprawie linii produkcyjnej odlewni – a więc w tym samym szkodliwym środowisku pracy, nie wyklucza zaliczenia tego zatrudnienia do stażu pracy w szczególnych warunkach wymaganego do przyznania rekompensaty.

Warto w tym miejscu również zauważyć, że ubezpieczony przez cały czas wykonywania pracy w spornym okresie był narażony na te same szkodliwe czynniki, co podczas okresów pracy w odlewni (...), które zostały uznane przez organ rentowy. Co więcej, jak wynika z przeprowadzonych dowodów, wnioskodawca w spornym okresie od
1 lipca 1997 r. do 31 października 2002 r. wykonywał dokładnie takie same czynności, jak
w uznanym przez ZUS okresie od 10 maja 1989 r. do 31 maja 1992 r.

Wobec powyższego, należy uznać, iż pracę wykonywaną przez wnioskodawcę
w spornym okresie również należy uznać za pracę wymienioną w dziale III w punkcie 21 załącznika A do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Podsumowując, na tle powyższego stwierdzić należało, że wnioskodawca spełnia wymóg posiadania co najmniej 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych, gdyż
doliczając do uznanych przez ZUS okresów pracy w szczególnych warunkach: od 1 września 1976 r. do 6 kwietnia 1982 r., od 3 maja 1982 r. do 24 kwietnia 1984 r., od 10 maja 1989 r. do 31 maja 1992 r. oraz od 21 stycznia 1995 r. do 30 czerwca 1997 r. (łącznie 12 lat 9 miesięcy i 1 dnia), okres od 1 lipca 1997 r. do 31 października 2002 r. (z wyłączeniem okresów nieskładkowych: od 19 lutego 1998 r. do 23 lutego 1998 r., od 28 września 2001 r. do 3 października 2001 r. oraz od 19 czerwca 2002 r. do 28 czerwca 2002 r.) legitymuje się on łącznym stażem pracy w warunkach szczególnych przekraczającym 15 lat.

Mając na uwadze powyższe, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., Sąd zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał W. D. (1) prawo do rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach.

W przedmiocie kosztów procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackich (tekst jedn. Dz.U. z 2023 poz. 1964), mając na uwadze, że sprawa dotyczyła odwołań od dwóch decyzji (z 24 maja 2023 r. oraz 19 lipca 2023 r.) wydanych przez organ rentowy.

O odsetkach ustawowych za opóźnienie od zasądzonej kwoty tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 ¹ k.p.c.

SSO Paulina Kuźma