Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 5.04.2024 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł. stwierdził, że z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej miesięczne podstawy wymiaru składek M. C. wynoszą:

- na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne (emerytalne, rentowe, wypadkowe) za:

styczeń 2024 r. – 4694,40 zł;

luty 2024 r. – 4694,40 zł.

- na Fundusz Pracy i Fundusz Solidarnościowy za:

styczeń 2024 r. – 4694,40 zł;

luty 2024 r. – 4694,40 zł.

ZUS stwierdził, że M. C. z tytułu prowadzenia działalności gospodarczej od 1 stycznia 2024 r. nie spełnia wymogów uprawniających do ustalania podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zgodnie z art. 18 c ust. 1-4 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, tj. w oparciu o dochód uzyskany z prowadzonej działalności w poprzednim roku kalendarzowym tzw. Mały (...), a także stwierdził, że w roku kalendarzowym 2024 obowiązuje ubezpieczonego podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne w zadeklarowanej kwocie, która nie może być jednak niższa niż 60 % prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek.

(decyzja – k. 19-23 załączonych do sprawy akt organu rentowego)

Odwołanie od decyzji złożył (...) (...) Oddział Terenowy z siedzibą w G. wnosząc o jej zmianę poprzez stwierdzenie, że dla przedsiębiorcy M. C. jako osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne za styczeń i luty 2024 r. powinna być ustalona na podstawie art. 18c ust. 1 - 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Decyzji zarzucono:

1) naruszenie art. 18c ust. 1 - 4 ustawy systemowej w związku z art. 18c ust. 9 oraz art. 36 ust. 14a ustawy systemowej poprzez niezastosowanie, a także naruszenie art. 18 ust. 8 ustawy systemowej poprzez ich błędne zastosowanie polegające na wydaniu decyzji stwierdzającej, iż podstawę wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne przedsiębiorcy w styczniu i lutym 2024 r. wynoszą 4.694,40 zł, albowiem organ - pomimo iż przedsiębiorca spełnił kryterium przychodowe, o którym mowa w art. 18c ust. 1 ustawy systemowej, a także przekazał wymagane dokumenty ubezpieczeniowe w ustawowym terminie - przyjął, iż dla obliczenia ostatnich 60 miesięcy prowadzenia działalności uwzględnia się okres od stycznia 2019 r. do grudnia 2023 r., co doprowadziło ZUS do błędnego wniosku, że przedsiębiorca zgłaszający się do korzystania z preferencji składkowej (dalej również jako: (...)) od 1 stycznia 2024 r. nie ma do niej prawa;

2) naruszenie art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych poprzez wadliwą wykładnię polegającą na przyjęciu, iż przy weryfikacji przesłanki negatywnej uniemożliwiającej przedsiębiorcy skorzystanie z preferencji składkowej na podstawie w art. 18c ust. 1-4 ustawy systemowej w postaci okresu 60 miesięcy kalendarzowych (w trakcie których można skorzystać z 36 miesięcy Małego (...)) uwzględnia się okres 60 miesięcy przed pierwszym miesiącem, od którego przedsiębiorca zgłosił się do MZ+, czyli okres od stycznia 2019 r. do grudnia 2023 r., podczas gdy przy ocenie wystąpienia przesłanki negatywnej uniemożliwiającej przedsiębiorcy skorzystanie z prawa do preferencji składkowej w postaci okresu 60 miesięcy kalendarzowych (w trakcie których można skorzystać z 36 miesięcy MZ+) uwzględnia się okres 60 miesięcy łącznie z pierwszym miesiącem, od którego przedsiębiorca zgłosił się do preferencji składkowej, czyli jeżeli przedsiębiorca dokonał zgłoszenia do MZ+ za okres od stycznia 2024 r., to przy ocenie, czy korzystał w ostatnich 60 miesiącach z 36 miesięcy MZ+ winno się brać pod uwagę, czy w miesiącu styczniu 2024 r. mamy do czynienia z ostatnim 60- tym miesiącem ograniczającym korzystanie z MZ+, czy też z pierwszym miesiącem po 60-miesieczym cyklu ograniczającym korzystanie z Małego (...).

3. naruszenie art. 104 ust. 1, art. 107 ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tj. Dz. U. z 2024 r. poz. 475, dalej jako: „ustawa o zatrudnieniu”) oraz art. 4 ust. 1, art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 23 października 2018 r. o Funduszu Solidarnościowym (tj. Dz. U. z 2024 r. poz. 296, dalej jako: „ustawa o FS”) w zw. z art. 18 ust. 8 ustawy systemowej poprzez ich błędne zastosowanie, a także w zw. z art. 18c ust. 1 - 4 ustawy systemowej w zw. z art. 18c ust. 9 oraz art. 36 ust. 14a ustawy systemowej poprzez niezastosowanie polegające na wydaniu decyzji stwierdzającej, iż dla przedsiębiorcy z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej miesięczne podstawy wymiaru składek na Fundusz Pracy i Fundusz Solidarnościowy za styczeń oraz luty 2024 r. wynoszą 4694,40 zł, albowiem organ -pomimo iż przedsiębiorca spełnił warunki określone wart. 18c ustawy systemowej -przyjął, iż dla obliczenia ostatnich 60 miesięcy prowadzenia działalności uwzględnia się okres od stycznia 2019 r. do grudnia 2023 r., co doprowadziło ZUS do błędnego wniosku, że przedsiębiorca zgłaszający się do korzystania z preferencji składkowej (dalej również jako: (...)) od 1 stycznia 2024 r. nie ma do niej prawa i powinien opłacać składki w standardowej wysokości, w następstwie czego błędnie określił obowiązujące przedsiębiorcę podstawy wymiaru składek na Fundusz Pracy i Fundusz Solidarnościowy.

(odwołanie – k. 3-15)

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie wywodząc, jak w zaskarżonej decyzji. Jednocześnie Zakład wniósł o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

(odpowiedź na odwołanie – k. 22-23)

Na rozprawie w dniu 4.03.2024 r. odwołujący poparł odwołanie, organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania i zasądzenie kosztów procesu wraz z odsetkami wg norm przepisanych tj. w kwocie 360 zł.

(końcowe stanowiska stron – protokół z rozprawy z dnia 4.03.2024 r. 00:14:50-00:18:50)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

M. C. prowadzi działalność gospodarczą.

Od 1 stycznia 2019 r. do 31 grudnia 2021 r. z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej ubezpieczony zgłosił się do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych z kodem tytułu ubezpieczenia właściwym dla osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą, o której mowa w art. 18 c ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych tj. osoby, dla której podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne uzależniona jest w okresie od 1 stycznia 2019 r. do 31 stycznia 2020 r. od przychodu tzw. "mały ZUS", a od 1 lutego 2020 r. do 31.12.2021 od dochodu tzw. "mały ZUS plus" (tj.0590). Zgłoszenie przekazano w obowiązującym terminie tj. 4 stycznia 2019 r.

(deklaracje (...) i (...) k 32-33 akt ZUS)

Od 1 stycznia 2022 r. ubezpieczony zgłosił się jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych niemająca ustalonego prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, dla której podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi zadeklarowana kwota nie niższa niż 60% kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, z kodem tytułu ubezpieczenia 0510.

(deklaracje (...) i (...) k 34-37 akt ZUS)

Przychody M. C. z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej kształtowały się następująco:

- w 2021 roku – 7.578,40 zł

- w 2022 roku – 11.360,90 zł

- w 2023 roku – 12.941,40 zł

(bezsporne; deklaracje PIT 28 k 76-105)

W dniu 31 stycznia 2024 r. ubezpieczony przekazał wyrejestrowanie z ubezpieczeń od 1 stycznia 2022 z kodem tytułu ubezpieczenia 0510 00 i jednocześnie zgłoszenie do ubezpieczeń od 1 stycznia 2024 r. ponownie z kodem tytułu ubezpieczenia - 0590 00 tj. właściwym dla osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą, dla której podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne uzależniona jest od dochodu. Z uwagi na brak prawa do ulgi "mały ZUS plus" ZUS anulował dokumenty i od 1 stycznia 2024 r. z urzędu zgłosił wnioskodawcę do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego oraz obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego z kodem tytułu ubezpieczenia 0510 00.

(deklaracje (...) i (...) k 38-39 akt ZUS)

Pismem z dnia 31 stycznia 2024 r. ubezpieczony wystąpił do ZUS o wydanie pisemnej decyzji administracyjnej o podleganiu ubezpieczeniom społecznym jako osoba prowadząca działalność gospodarczą mająca prawo do Małego (...).

(pismo k 1 akt ZUS)

Pismem z dnia 16 lutego 2024 r. (...) (...) Oddział Terenowy w G. zawiadomił Zakład o wstąpieniu do przedmiotowego postępowania. Ubezpieczony wyraził zgodę na piśmie na udział Rzecznika w postępowaniu.

(okoliczności bezsporne, zawiadomienie – k. 9-16 załączonych do sprawy akt organu rentowego, pisemna zgoda k. 16)

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie zasługuje na uwzględnienie.

W świetle art. 9 ust. 1 pkt 6a ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Ustawa o (...) (...) (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1668) w zakresie ochrony praw przedsiębiorców Rzecznik może: brać udział w postępowaniu w sprawach cywilnych z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, o których mowa w części pierwszej w księdze pierwszej w tytule VII w dziale III ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2021 r. poz. 1805, z późn. zm.), jeżeli stroną jest przedsiębiorca, który wyraził zgodę na piśmie na udział Rzecznika, oraz jeżeli Rzecznik brał udział w postępowaniu administracyjnym poprzedzającym to postępowanie sądowe - na prawach przysługujących prokuratorowi.

W myśl art. 7 zd. pierwsze k.p.c., prokurator może żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie, jak również wziąć udział w każdym toczącym się już postępowaniu, jeżeli według jego oceny wymaga tego ochrona praworządności, praw obywateli lub interesu społecznego. Stosownie do treści art. 60 § 1 k.p.c., prokurator może wstąpić do postępowania w każdym jego stadium. Prokurator nie jest związany z żadną ze stron. Może on składać oświadczenia i zgłaszać wnioski, jakie uzna za celowe, oraz przytaczać fakty i dowody na ich potwierdzenie. Od chwili, kiedy prokurator zgłosił udział w postępowaniu, należy mu doręczać pisma procesowe, zawiadomienia o terminach i posiedzeniach oraz orzeczenia sądowe.

Odpowiednio do treści art. 9 ust. 1 pkt 8 ustawy o Rzeczniku, Rzecznik w zakresie ochrony praw przedsiębiorców może zwrócić się o wszczęcie postępowania administracyjnego, wnosić skargi i skargi kasacyjne do sądu administracyjnego, a także uczestniczyć w tych postępowaniach - na prawach przysługujących prokuratorowi.

W myśl art. 182 k.p.a., prokuratorowi służy prawo zwrócenia się do właściwego organu administracji publicznej o wszczęcie postępowania w celu usunięcia stanu niezgodnego z prawem. Także zgodnie z treścią art. 183 § 1 k.p.a. - prokuratorowi służy prawo udziału w każdym stadium postępowania w celu zapewnienia, aby postępowanie i rozstrzygnięcie sprawy było zgodne z prawem. Zgodnie z art. 188 k.p.a. prokuratorowi, który bierze udział m postępowaniu w przypadkach określonych w art. 182 -184 k.p.a., służą prawa strony.

Sąd ma przy tym na uwadze, że w art. 60 § 1 zdanie pierwsze KPC nacisk został położony na możliwość wstąpienia przez prokuratora do postępowania w każdym stadium sprawy, ale fazę postępowania, w której takie wstąpienie jest możliwe precyzyjnie określono w podstawowym w tym zakresie art. 7 zdanie pierwsze KPC. Zgodnie z tym przepisem prokurator może żądać wszczęcia postępowania w każdej sprawie, jak również wziąć udział w każdym „toczącym się już postępowaniu" (verba legis). A więc prokurator może wstąpić do postępowania (zgłosić udział w sprawie) dopiero, gdy postępowanie już się toczy. Stan sprawy w toku, czyli zawiśnięcie sporu (lis pendens) następuje z chwilą doręczenia odpisu pozwu (art. 192 KPC). /Zarządzenie Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 16 maja 2019 r., II PO 2/19/

Jak wynika z powyższego Rzecznik może wnieść o wszczęcie postępowania administracyjnego z urzędu, może przystąpić do postępowania administracyjnego w każdym jego stadium i uczestniczyć w postępowaniu na prawach przysługujących prokuratorowi. W przypadku zaś spraw cywilnych z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, gdy brał udział w postępowaniu administracyjnym poprzedzającym to postępowanie sądowe - może brać udział w postępowaniu na prawach przysługujących prokuratorowi. Skoro zaś postępowanie odwoławcze przed Sądem w przypadku spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych jest kontynuacją postępowania rozpoznawczego co do meritum toczącego się przed ZUS, brak podstaw do odmowy Rzecznikowi - biorącemu udział tym postępowaniu na prawach strony przysługujących prokuratorowi do wniesienia odwołania. Prokurator zajmuje samodzielną pozycję w postępowaniu cywilnym, a wytaczając powództwo, staje się stroną tego postępowania. /Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 20 marca 2009 r., II CSK 590/08 Postanowienie Sądu Okręgowego w Krakowie - II Wydział Cywilny Odwoławczy z dnia 15 lutego 2017 r., II Ca 2506/16 /.

W przedmiotowej sprawie Rzecznik przystąpił do postępowania na etapie postępowania administracyjnego, na co ubezpieczony będący przedsiębiorcą wyraził pisemną zgodę, tym samym Rzecznik miał prawo do wniesienia odwołania od zaskarżonej decyzji.

Przechodząc do merytorycznego rozpoznania sprawy należy wskazać, iż zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 497, dalej: ustawa systemowa), obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są osobami prowadzącymi pozarolniczą działalność oraz osobami z nimi współpracującymi.

Według art. 8 ust. 6 pkt 1 ustawy systemowej, za osobę prowadzącą pozarolniczą działalność uważa się osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów o działalności gospodarczej lub innych przepisów szczególnych. Z kolei na podstawie art. 12 ust. 1 ustawy obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym.

Natomiast zgodnie z treścią art. 104 ust. 3 ustawy 20 kwietnia 2004 r.1 o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą opłacają obowiązkowo składki na Fundusz Pracy, ustalone od kwot stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (…). Przepisy dotyczące składek na Fundusz Pracy stosuje się także do składek na Fundusz Solidarnościowy (art. 4 ustawy z 23 października 2018 roku o Funduszu Solidarnościowym)

W myśl art. 18 ust. 8 ustawy systemowej podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych, o których mowa w art. 6 ust. 1 pkt 5 i 5a, stanowi zadeklarowana kwota, nie niższa jednak niż 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego przyjętego do ustalenia kwoty ograniczenia rocznej podstawy wymiaru składek, ogłoszonego w trybie art. 19 ust. 10 na dany rok kalendarzowy. Składka w nowej wysokości obowiązuje od dnia 1 stycznia do dnia 31 grudnia danego roku.

Zgodnie zaś z art. 18c ust. 1 ustawy systemowej – w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 stycznia 2019 r. do dnia 31 stycznia 2020 r. – najniższa podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonych, o których mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1, których roczny przychód z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w poprzednim roku kalendarzowym nie przekroczył trzydziestokrotności kwoty minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w grudniu poprzedniego roku, uzależniona jest od tego przychodu. Jednocześnie najniższa podstawa wymiaru składek, o której mowa w ust. 1, nie może przekroczyć 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonego w trybie art. 19 ust. 10 na dany rok kalendarzowy i nie może być niższa niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w styczniu danego roku (ust. 2).

Powyższa regulacja została wprowadzona ustawą z dnia 30 lipca 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu obniżenia składek na ubezpieczenia społeczne osób fizycznych wykonujących działalność gospodarczą na mniejszą skalę (Dz. U. poz. 1577). Tym samym od stycznia 2019 r. wprowadzona została możliwość skorzystania z preferencji składkowej tzw. Mały ZUS. Co istotne, został on zmodyfikowany ustawą z dnia 19 grudnia 2019 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz ustawy o Krajowej Administracji Skarbowej (Dz. U. poz. 2550). Zmodyfikowany Mały ZUS wszedł w życie 1 lutego 2020 r. i powszechnie nazywany jest Małym (...).

Stosownie do art. 18c ust. 1 ustawy systemowej – w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 lutego 2020 r. – podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ubezpieczonego, o którym mowa w art. 8 ust. 6 pkt 1, którego roczny przychód z pozarolniczej działalności gospodarczej uzyskany w poprzednim roku kalendarzowym nie przekroczył kwoty 120 000 złotych, uzależniona jest od dochodu z pozarolniczej działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, zwanego dalej "dochodem z pozarolniczej działalności gospodarczej", uzyskanego w poprzednim roku kalendarzowym.

Jak wynika z ust. 2 w/w przepisu podstawa wymiaru składek, o której mowa w ust. 1, nie może przekroczyć 60% prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia ogłoszonego w trybie art. 19 ust. 10 na dany rok kalendarzowy i nie może być niższa niż 30% kwoty minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w styczniu danego roku.

Podstawę wymiaru składek, o której mowa w ust. 1, ubezpieczony ustala na dany rok kalendarzowy, mnożąc przeciętny miesięczny dochód z pozarolniczej działalności gospodarczej uzyskany w poprzednim roku kalendarzowym, obliczony zgodnie z ust. 4, przez współczynnik 0,5. Otrzymany wynik jest zaokrąglany do pełnych groszy w górę, jeśli końcówka jest równa lub wyższa niż 0,5 grosza, lub w dół, jeśli jest niższa (ust. 3).

W myśl ust. 4 w/w przepisu przeciętny miesięczny dochód z pozarolniczej działalności gospodarczej uzyskany w poprzednim roku kalendarzowym jest obliczany według następującego wzoru:

roczny dochód z pozarolniczej działalności gospodarczej uzyskany w poprzednim roku kalendarzowym
	× 30
liczba dni kalendarzowych prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w poprzednim roku kalendarzowym

i jest zaokrąglany do pełnych groszy w górę, jeśli końcówka jest równa lub wyższa niż 0,5 grosza, lub w dół, jeśli jest niższa.

Zgodnie natomiast z art. 18c ust. 9 ustawy systemowej ubezpieczony, o którym mowa w ust. 1, przekazuje informację o zastosowanych formach opodatkowania obowiązujących tego ubezpieczonego w poprzednim roku kalendarzowym, o rocznym przychodzie z pozarolniczej działalności gospodarczej i rocznym dochodzie z tej działalności uzyskanych w poprzednim roku kalendarzowym, w tym o przychodzie i dochodzie uzyskanych w okresie obowiązywania danej formy opodatkowania, oraz o podstawie wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe ustalonej na dany rok kalendarzowy w:

1. imiennym raporcie miesięcznym albo

2. w deklaracji rozliczeniowej – w przypadku, o którym mowa w art. 47 ust. 2

- składanych za styczeń danego roku kalendarzowego lub za pierwszy miesiąc rozpoczęcia lub wznowienia prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w danym roku kalendarzowym.

W myśl art. 36 ust. 14a ustawy systemowej o zmianie w stosunku do danych wykazanych w zgłoszeniu, o którym mowa w ust. 10, dotyczącej tytułu ubezpieczenia związanego ze sposobem obliczania podstawy wymiaru składek, o którym mowa w art. 18c ust. 1 ubezpieczony zawiadamia Zakład przez złożenie zgłoszenia wyrejestrowania i ponownego zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych zawierającego prawidłowe dane w terminie:

1. do końca stycznia danego roku kalendarzowego, jeżeli zmiana w stosunku do danych wykazanych w zgłoszeniu następuje w styczniu tego roku, przy czym jeżeli termin ten jest krótszy niż 7 dni, ubezpieczony dokonuje zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych w terminie 7 dni od zaistnienia zmiany;

2. 7 dni od zaistnienia zmiany - w pozostałych przypadkach.

Podkreślenia przy tym wymaga, że zgodnie z art. 18c ust. 11 ustawy systemowej przepisy niniejszego artykułu nie mają zastosowania do osób, które lub do których:

1. w poprzednim roku kalendarzowym miały zastosowanie przepisy dotyczące zryczałtowanego podatku dochodowego w formie karty podatkowej i które korzystały ze zwolnienia sprzedaży od podatku od towarów i usług na podstawie art. 113 ust. 1 i 9 ustawy z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2023 r. poz. 1570, 1598 i 1852);

2. spełniają warunki określone w art. 18a;

3. w poprzednim roku kalendarzowym prowadziły pozarolniczą działalność gospodarczą przez mniej niż 60 dni kalendarzowych;

4. w poprzednim roku kalendarzowym także prowadziły pozarolniczą działalność, o której mowa w art. 8 ust. 6 pkt 2-5;

5. wykonują pozarolniczą działalność gospodarczą na rzecz byłego pracodawcy, na rzecz którego przed dniem rozpoczęcia pozarolniczej działalności gospodarczej w bieżącym lub w poprzednim roku kalendarzowym wykonywały w ramach stosunku pracy lub spółdzielczego stosunku pracy czynności wchodzące w zakres wykonywanej pozarolniczej działalności gospodarczej;

6. ustalały podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zgodnie z niniejszym artykułem przez 36 miesięcy kalendarzowych w ciągu ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Do powyższych limitów wlicza się, jako pełny miesiąc, każdy miesiąc kalendarzowy, w którym osoba odpowiednio ustalała podstawę składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zgodnie z niniejszym artykułem lub prowadziła pozarolniczą działalność gospodarczą przez co najmniej jeden dzień kalendarzowy.

W przedmiotowej sprawie spór sprowadzał się do ustalenia, czy ubezpieczony, który korzystał z Małego (...) (wcześniej Małego ZUS) w latach 2019-2021, może ponownie skorzystać z Małego (...) w 2024 r. Tym samym w konsekwencji spór dotyczył wykładni art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy systemowej.

Praktyka wykładni prawa w orzecznictwie i pracach dogmatycznych przyjmuje punkt widzenia, według którego wykładnia prawa jest sumą operacji kierowanych pewnymi regułami. W doktrynie, jak i w praktyce orzecznictwa przeważa przekonanie, że postępowanie według przyjętych dyrektyw wykładni w większym lub mniejszym stopniu służy intersubiektywnej sprawdzalności poprawności wykładni, a co najmniej porządkuje czynności interpretacyjne, czyniąc z nich przedmiot racjonalnego dyskursu.

Przy czym Sąd Okręgowy stoi na stanowisku, iż z zachowaniem szeregu zastrzeżeń, w takim przypadku, gdy znaczenie językowe burzy zidentyfikowane, niewzruszalne wartości, należy tak zinterpretować jednoznaczny zwrot językowy, aby zapewniona została spójność aksjologiczna systemowa, funkcjonalna . W procesie wykładni prawa należy uwzględniać językową, systemową i funkcjonalną metodę wykładni. Konieczność uwzględnienia wszystkich metod wykładni nie oznacza jednak pominięcia dyrektyw preferencji. Powszechnie akceptowana w orzecznictwie i w doktrynie jest zasada pierwszeństwa wykładni językowej i subsydiarności wykładni systemowej i funkcjonalnej. Wykładnia systemowa i funkcjonalna nie powinny negować jednoznacznego wyniku poprawnie dokonanej wykładni językowej i prowadzić do niedopuszczalnego wykreowania mocą orzeczenia sądowego pożądanej, ale niewyrażonej w przepisie normy prawnej. Odstępstwo od jasnego i oczywistego sensu przepisu wyznaczonego jego jednoznacznym brzmieniem mogą uzasadniać tylko szczególnie istotne i doniosłe względy prawne, społeczne, ekonomiczne lub moralne. Jeżeli takie względy nie występują, należy oprzeć się na wykładni językowej. Powód winien wiec wykazać, że istniały przesłanki do zastosowania innej niż językowa wykładni. / Wyrok Sąd Okręgowy w Gliwicach Dnia 26 kwietnia 2016 r. VIII Pa 12/16/

Jednocześnie jednak błędne jest stanowisko, wedle którego interpretacja literalna zagadnienia będącego przedmiotem rozpoznania jest wystarczająca. Przepisy prawa są regulatorem stosunków społecznych. Prawo służy ochronie interesów jednostek, interesów grupowych, reguluje sposoby rozwiązywania kolizji interesów. Dlatego nie można dokonywać analizy przepisów prawa w oderwaniu od celów, którym przepisy prawa mają służyć i bez spojrzenia na regulacje sąsiednie systemu prawa, w którym są ulokowane i ich porównanie /VI ACa 436/12 Sąd Apelacyjny w Warszawie z 2012-09-07/.

Przy czym relacja wykładni językowej i wykładni funkcjonalnej, systemowej, poza sytuacją potwierdzenia wykładni językowej wyróżnia się taką, gdy zastosowanie wykładni systemowej, funkcjonalnej pozwala na dokonanie wyboru jednego z alternatywnych znaczeń uzyskanych dzięki wykładni językowej, oraz taką, gdy zbiór alternatywnych znaczeń jest "korygowany" przez znaczenie ustalone z zastosowaniem dyrektyw wykładni funkcjonalnej, systemowej. W tym ostatnim przypadku decyzja interpretacyjna będzie odmienna od decyzji interpretacyjnej opartej na jednym z alternatywnych znaczeń, stanowiących efekt wykładni językowej. Rezultat wykładni funkcjonalnej/systemowej nie stanowi więc wyłącznie dyrektywy wyboru jednego ze znaczeń językowych, ale może tworzyć w określonych przypadkach odrębne znaczenie tekstu prawnego.

Przyjętym sposobem wyjaśnienia, dlaczego prawnicy mówią zasadniczo o trzech typach bądź etapach wykładni jest wskazywanie na kontekst przeprowadzania wykładni: językowy, systemowy i funkcjonalny. Mówiąc o kontekście językowym prawnicy mają na myśli głównie trzy rodzaje odniesień: chodzi o język jako zbiór reguł znaczeniowych i składniowych, o wybór języka (potocznego, prawnego, specjalistycznego), oraz konsekwencję w przypisywaniu znaczeń poszczególnym terminom lub odróżnianiu znaczeń różnych terminów. Odnoszenie się do kontekstu systemowego polega na uzgadnianiu treści interpretowanych przepisów z normatywną zawartością systemu prawa. W tym przypadku również chodzi przede wszystkim o pewien rodzaj konsekwentnego działania, tym razem dotyczy ona rozumienia norm prawnych opartego na idei, że całość systemu określa znaczenie jego fragmentów. W ramach tego kontekstu formułowane są reguły dotyczące unikania sprzeczności i luk w prawie, respektowania zasad prawa, ścieśniającej wykładni wyjątków itd.

Przez kontekst funkcjonalny rozumie się różne elementy otoczenia działania prawa, ale dyrektywa wykładni funkcjonalnej jest zasadniczo jedna, choć w różny sposób sformułowana. Nakazuje ona kierować się tym, co może uzasadniać akceptowanie skutków tak lub inaczej przeprowadzonej wykładni, przy czym akceptowalność skutków musi w jakiś sposób odnosić się do domniemanej woli prawodawcy, zwłaszcza wartości cenionych w kulturze prawniczej (szerokie ujęcie funkcjonalne) lub nakazuje kierować się wprost celami prawodawcy (ujęcie celowościowe).

Jednocześnie charakterystyka dyrektyw wykładni językowej, systemowej i funkcjonalnej nie jest jednolita. Dyrektywy wykładni językowej wskazujące na konsekwentność działań interpretatora oraz dyrektywy wykładni systemowej mają wyraźnie techniczny charakter i na ogół dopuszcza się odstąpienie od ich stosowania z ważnych powodów. Reguły te same więc dopuszczają ważenie argumentów, które przemawiać mają za ich odrzuceniem. Wykładnia funkcjonalna wyraźnie odstaje od pozostałych z tego powodu, że rządzi się różnymi wariantami zasadniczo jednej dyrektywy nakazującej lub zalecającej otwarcie się interpretatora na kontekst pozajęzykowy. Sama dyrektywa nie jest problematyczna, czego nie można powiedzieć o okolicznościach i warunkach jej zastosowania. Mamy tu raczej do czynienia ze złudzeniem istnienia dyrektyw, nie ma natomiast wątpliwości, że w danym przypadku można wytaczać ważne, rzeczowe argumenty za lub przeciw określonej wykładni odwołującej się do kontekstu funkcjonalnego. Jeśli warunkiem wykładni funkcjonalnej nie musi być brak jednoznaczności tekstu, to argumenty funkcjonalne mogą i powinny być rozważane równolegle z językowymi. Sposób rozumienia prawa podsuwany przez kontekst wskazujący na cele regulacji i wartości musi być wynegocjowany za pomocą argumentów. Jest to działanie społeczne w tym sensie, że powinno umożliwić ujawnienie i konfrontację przeciwnych racji. /por artykuł Leszczyński Jerzy o charakterze dyrektyw wykładni prawa, Zieliński Maciej Wybrane zagadnienia wykładni prawa Referat wygłoszony na posiedzeniu Komitetu Nauk Prawnych w dniu 26 II 2009, zob. sprawozdanie na s. 121 i n. opubl Legalis Grzybowski Tomasz, Spory wokół reguły clara non sunt interpretanda Legalis, Bilewska Marta Pojęcie wykładni rozszerzającej w orzecznictwie, Legalis, Dyrda Adam, Gizbert-Studnicki Tomasz Teoria wykładni celowościowej Marka Smolaka opubl Legalis/.

Dokonując interpretacji spornego przepisu należy przede wszystkim zwrócić uwagę na motywy, którymi kierował się autor (Rada Ministrów) projektu ustawy nowelizującej wprowadzającej powyższą konstrukcję prawną. W projekcie ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. o zmianie niektórych ustaw w celu obniżenia składek na ubezpieczenie społeczne osób fizycznych wykonujących działalność gospodarczą na mniejszą skalę (druk VIII. (...)) przepis ten miał identyczne brzmienie jak w uchwalonym następnie finalnym tekście ustawy nowelizacyjnej, która z dniem 1.01.2019 r. dodała ów przepis do tekstu ustawy systemowej. Pewnej modyfikacji uległ on jedynie z dniem 1.02.2020 r. – tj. sformułowanie „najniższą podstawę wymiaru” zastąpiono wyrażeniem „podstawę wymiaru” – co miało jednak związek ze zmianą używanej nomenklatury (tożsamej korekty dokonano w pozostałych jednostkach redakcyjnych art. 18c ustawy), a nie z modyfikacją charakteru i zasad tej przesłanki negatywnej. Cel i zamysł projektodawcy tej konstrukcji prawnej, w tym przedmiotowego wyłączenia, pozostał zatem nadal aktualny.

W uzasadnieniu projektu ustawy nowelizacyjnej w kilku miejscach odniesiono się do przesłanki z art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy. W cz. 3 uzasadnienia projektu („Projektowane zmiany”) wskazano, że „ (…) projekt przewiduje ograniczenie czasowe możliwości ustalania najniższej podstawy wymiaru składek zgodnie z art. 18c do 36 miesięcy w ciągu ostatnich 60 miesięcy (projektowany art. 18c ust. 10 pkt 6). Rozwiązanie to ma motywować przedsiębiorców do rozwoju działalności i w efekcie przechodzenia na tzw. zasady ogólne. Co więcej, gwarantuje ono, że ubezpieczeni korzystający przez cały okres aktywności zawodowej z projektowanego mechanizmu uzbierają wymagany staż do uzyskania najniższej emerytury. Wprowadzenie takiego warunku powoduje również zmniejszenie szacowanego ubytku dochodów po stronie sektora finansów publicznych, w porównaniu do stanu, w którym ograniczenia czasowego nie ma. Warunek polegający na traktowaniu miesięcy, w których osoba prowadziła działalność gospodarczą lub skorzystała z uprawnienia ustalenia najniższej podstawy wymiaru składek zgodnie z projektowanym art. 18c krócej niż przez cały miesiąc, jako pełnych miesięcy kalendarzowych służy ograniczeniu potencjalnych przypadków obchodzenia przepisów oraz wątpliwości związanych z ich wykładnią. Zdaniem projektodawcy takie uregulowanie, mimo że mniej korzystne dla przedsiębiorców, ma swoją zaletę dla tej grupy w postaci uproszczonej arytmetyki wykorzystanych okresów.”

Z kolei, w tabeli na końcu uzasadnienia projektu, oznaczonej jako „Ocena skutków regulacji”, odnotowano, że „ (…) osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą będzie mogła korzystać z projektowanego mechanizmu przez 36 miesięcy w ciągu ostatnich 60 miesięcy prowadzenia działalności” (w rubryce oznaczonej pkt. 2 „ Rekomendowane rozwiązanie, w tym planowane narzędzia interwencji, i oczekiwany efekt”), jak również, że „ (…) od 4. roku w projekcji uwzględniono spadek obciążeń dla sektora finansów publicznych w wyniku ograniczenia możliwości korzystania z preferencji do 3 lat w okresie 5-letnim. W oparciu o dane z lat 2005-2015 efekt tego ograniczenia oszacowano na ok. 13%.” (rubryka oznaczona pkt. 6 „ Wpływ na sektor finansów publicznych”, podrubryka „ Dodatkowe informacje, w tym wskazanie źródeł danych i przyjętych do obliczeń założeń”).

A zatem przepis ten, w założeniu autorów ustawy nowelizacyjnej, miał wprowadzać pewne ograniczenia co do możliwości stosowania „małego ZUS-u plus” w ściśle temporalnie określonym 5-letnim (tj. 60-miesięcznym) okresie prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej, a więc tylko przez 36 miesięcy takiego okresu; pozostałe 24 miesiące z 60-miesięcznego okresu, o którym mowa w omawianym przepisie podlegać miały regulacji innej niż art. 18c ustawy (przede wszystkim przepisowi art. 18 ust. 8 ustawy). W przypadku przedsiębiorców prowadzących działalność nieprzerwanie (m.in. bez jej okresowego zawieszania) miały to być okresy pokrywające się z latami kalendarzowymi, o czym świadczy regulacja art. 18c ust. 9 ustawy, który – zarówno w pierwotnym (zgodnym z projektem), ale także obecnym brzmieniu – obligował ich do wskazania wszelkich informacji uzasadniających zastosowanie podstawy wymiaru z art. 18c ustawy w imiennym raporcie miesięcznym/deklaracji rozliczeniowej, składanych za styczeń danego roku kalendarzowego.

Podstawa określona w omawianym przepisie miała tym samym być przyjmowana począwszy od stycznia danego roku kalendarzowego i przez cały ten rok (za wyjątkiem sytuacji z art. 18c ust. 10 ustawy), a więc przez okres 12 miesięcy. Taki przedsiębiorca mógł zatem – co do zasady – korzystać z przedmiotowej preferencyjnej podstawy przez 3 lata kalendarzowe (począwszy od stycznia danego roku), a w konsekwencji niepreferencyjna podstawa z art. 18 ust. 8 ustawy miała obowiązywać go przez kolejne 24 miesiące (z wskazanego 60-miesięcznego okresu, o którym mowa w art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy), tj. – w przypadku przyjęcia modelu przedsiębiorcy prowadzącego działalność nieprzerwanie – przez pozostałe dwa lata kalendarzowe. Konsekwentnie, jak wynikało z założeń projektu ustawy, w szóstym roku prowadzenia działalności osoba taka mogła ponownie skorzystać z możliwości przewidzianych w art. 18c ustawy, przy czym – z uwagi na przytoczony art. 18c ust. 9 ustawy – wolę taką musiała zamanifestować w raporcie/deklaracji składanej za miesiąc styczeń danego roku, a więc owa preferencyjna podstawa powinna zostać wobec niej zastosowania już za ten właśnie miesiąc.

Do takiego wniosku prowadzi również analiza uzasadnienia nowego projektu ustawy wprowadzającej zmiany art. 18c ustawy systemowej, gdzie planowana jest zmiana z wskazanego 60-miesięcznego okresu, o którym mowa w art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy, do okresu 59 miesięcy (https://legislacja.rcl.gov.p1/projekt (...)katalog/l3050496; strona 33).

Wskazano w nim, iż „przedmiotowa zmiana ma na celu doprecyzowanie przepisów odnoszących się do tzw. Małego (...) i umożliwienie realizacji pierwotnych intencji projektodawców tego rozwiązania. Zgodnie bowiem z założeniami Małego (...), po korzystaniu z obniżonych składek na ubezpieczenia społeczne przez
36 miesięcy, następuje okres swoistej „karencji” o długości 24 miesięcy prowadzenia działalności gospodarczej, w trakcie której przedsiębiorca jest oskładkowany zgodnie z zasadami ogólnymi, określonymi w art. 18 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Zmieniany art. 18c ust. 11 pkt 6, stanowiący przesłankę negatywną do korzystania z Małego (...), posługuje się pojęciem „ostatnich 60 miesięcy”. Tym samym, w przypadku gdy ustalenie prawa danego przedsiębiorcy do przedmiotowego rozwiązania następuje np. w styczniu 2025 r., przy przyjęciu okresu od stycznia 2020r. do grudnia 2024 r. (zakładając oczywiście, że wykorzystał on w ich trakcie pełnych 36 miesięcy ulgi)
jako okresu referencyjnego, może powstać wątpliwość, czy przesłanka ta nie została spełniona. Przy takiej interpretacji, okres oczekiwania na ponowne skorzystanie z Małego (...) wydłużałby się de facto o rok. Skrócenie wspomnianego okresu referencyjnego o miesiąc (tj. do 59 miesięcy kalendarzowych), przy zachowaniu dotychczasowej konstrukcji językowej przepisu, eliminuje ten problem, umożliwiając zainteresowanym, o ile spełniają oni pozostałe warunki ustawowe, powrót do rozwiązania po 24 miesiącach oczekiwania.

Oczywistym jest, iż powyższy projekt ustawy i jego uzasadnienie nie stanowi podstawy prawnej do wydawania rozstrzygnięć przez sąd. Projekt ustawy stanowi jedynie propozycję poddaną procesowi legislacyjnemu i w żadnym wypadku nie należy utożsamiać projektu z aktem prawnym.

Jednakże stanowisko ustawodawcy, w kontekście cytowanych wyżej założeń zarówno do pierwotnego uregulowania, jak i planowanej w projekcie zmiany, ma fundamentalne znaczenie przy dokonywaniu wykładni spornego przepisu.

Nie należy tracić z pola widzenia, że dopuszczenie istnienia nowelizacji niewywierających skutków prawotwórczych (niewprowadzających nowości normatywnej) skłania do traktowania twierdzenia o normatywnym charakterze zmiany tekstu prawnego raczej jako wzruszalnego domniemania interpretacyjnego, a nie jako niepodważalnego założenia. W tej formie przyjmuje ono postać reguły interpretacyjnej pierwszego stopnia (dyrektywa wykładni historycznej), od której można w określonych okolicznościach odstąpić. Konieczność przyjęcia wspomnianej dyrektywy nie powinna budzić wątpliwości, skoro podstawową funkcją nowelizacji jest wprowadzenie określonych zmian w tekście prawnym. Zgodnie zaś z powszechnymi intuicjami, zmiana tekstu (nie tylko prawnego) wiąże się najczęściej ze zmianą treści, której jest nośnikiem. W tekście prawnym wyrażane są natomiast normy prawne. Stąd też zmiana tekstu prawnego powinna prowadzić, co do zasady, do zmiany normy prawnej (lub norm) w nim wysłowionej. Można bowiem zakładać, że celem, jaki przyświecał racjonalnemu prawodawcy wprowadzającemu zmiany w tekście prawnym, było działanie prawotwórcze. Należy więc przyjmować, że zmiana tekstu prawnego wprowadziła nowość normatywną, chyba że zostały przedstawione dostateczne racje przemawiające za stanowiskiem przeciwnym. Argumentów na rzecz poglądu o nieprawotwórczym charakterze zmiany tekstu prawnego powinien dostarczyć ten, kto podważa wspomniane domniemanie interpretacyjne. W uzasadnieniu tym powinny zostać podane argumenty logiczno-językowe, systemowe czy celowościowo-funkcjonalne. / porównaj w tym zakresie G. T. artykuł Zmiana tekstu prawnego a zmiana normatywna (w świetle sądowej wykładni prawa) L./

Zgodnie z utrwaloną w orzecznictwie zasadą tempus regit actum, sądy oceniają skutki zdarzenia prawnego wedle stanu prawnego obowiązującego w dacie, gdy miało ono miejsce. Dlatego też niejednokrotnie sędzia wydający orzeczenie, zważywszy na dynamikę zmian prawodawczych i długotrwałość postępowań sądowych, interpretuje tekst prawny o treści nieobowiązującej w dacie wyrokowania, znając przy tym jego kolejne, znowelizowane wersje. Jednakże w orzecznictwie zmiany tekstu prawnego nie są traktowane jednolicie. Czasem sądy wskazują na istnienie zmian o charakterze prawotwórczym, wprowadzających dopiero od dnia ich wejścia w życie prawa lub obowiązki różniące się od poprzednich. Niekiedy sądy akcentują jedynie wyjaśniający charakter zmian tekstu prawnego, usuwający wątpliwości co do jego rozumienia, potwierdzający stan prawny istniejący przed wprowadzeniem nowelizacji -działania interpretacyjne polegają tu na porównaniu pierwotnego i znowelizowanego tekstu prawnego i analizie relacji między nimi, a więc podejmowane są w ramach tzw. wykładni historycznej. Jednakże przy interpretacji przepisów Sądy odwołują się również do przesłanek systemowych i funkcjonalnych - niedopuszczalnym jest bowiem wypaczenie sensu normy prawnej poprzez powołanie się na rezultat sprzeczny z zakładanym przez ustawodawcę a wynikającym z kontekstu danej instytucji czy systemowo przyjętymi rozwiązaniami.

Zmiany w prawie, obecnie coraz częstsze i pośpieszne, niewątpliwie mają wpływ na jakość stanowionego prawa i nie pozostają bez znaczenia dla praktyki jego stosowania. Częste zmiany tekstów prawnych prowadzą bowiem niejednokrotnie do sytuacji, w której określenie - nawet przez profesjonalistów - zakresu praw i obowiązków uregulowanych w prawie, a nawet adresatów norm prawnych wyrażonych w tych tekstach, jest znacznie utrudnione. Przedmiotem szczególnego zainteresowania powinny być przypadki, w których wątpliwości interpretacyjne wyłaniają się na tle kolejno obowiązujących wersji tekstu prawnego. Zdarza się bowiem, że interpretator analizuje dany przepis, mając zarazem świadomość tego, że istnieje już jego nowsza (zmieniona) wersja. Nie należą obecnie do rzadkości sytuacje, w których interpretator staje przed dylematem, jaki charakter miała zmiana tekstu prawnego czy proponowana zmiana takiego tekstu. W szczególności powstaje pytanie, czy miała bądź ma ona charakter normatywny, a więc czy doszło lub dojdzie do zmiany wysłowionych w tekście norm prawnych (czy zmieni się stan prawny). Problem ten ujawnia się zwłaszcza wtedy, gdy w tekście prawnym zostają wprost ujęte pewne treści, które przedtem nie były w nim zawarte explicite, jednak z tego tekstu je wywodzono w drodze wykładni. Chodzi więc przede wszystkim o przypadek modyfikacji istniejących tekstów prawnych, najczęściej konkretnego przepisu. Oczywiście, również wprowadzenie nowego przepisu w ustawie (czy nawet ich grupy) może budzić podobne wątpliwości. Wówczas to nowelizacja ma stanowić argument na rzecz określonego rozumienia „starego" przepisu.

W kontekście powyższego Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, zgodnego ze stanowiskiem Sądu Okręgowego w Toruniu zaprezentowanym w uzasadnieniu wyroku z dnia 25 listopada 2024 r. w sprawie sygnatura akt IV U 534/23, że takiego sposobu interpretacji art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy nie wyklucza bynajmniej treść tego przepisu.

Jak podkreślił Sąd Okręgowy w Toruniu, stosując wykładnię wyłącznie językową można prima facie dopuścić dwa sposoby interpretacji spornego przepisu.

Pierwszy, zgodny z propozycją organu rentowego, eksponowałby przede wszystkim formy czasu, w którym użyte zostały poszczególne czasowniki (orzeczenia), tj. czasownik „mają” (czas teraźniejszy) i „ustalały” (czas przeszły, niedokonany). Przy uwzględnieniu tylko tej cechy zdania pierwszego art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy trzeba by ustalić określoną chronologię działań (zdarzeń). Okoliczności objęte czasem przeszłym, których dotyczy wypowiedź „które ustalały (…) działalności gospodarczej” zachodziłaby wcześniej niż te, do których odnosiłby się czasownik w formie czasu teraźniejszego („Przepisy […] do osób”). Przy akcentowaniu zatem wyłącznie formy użytych czasowników, nie miałby prawa do skorzystania z preferencyjnej podstawy ten, kto w okresie poprzedzającym złożenie takiego wniosku – w tym wypadku imiennego raportu/deklaracji za styczeń danego roku kalendarzowego – spełniał przesłanki ujęte w następującym po przecinku zdaniu podrzędnym. Byłby to zatem faktycznie okres 60 miesięcy poprzedzający styczeń danego roku kalendarzowego.

Można jednak – i mieściłoby się to w granicach wykładni językowej – artykułowi 18c ust. 11 pkt 6 zd. 1 ustawy nadać inne znaczenie. Przepis ten skonstruowany jest jako zdanie podrzędnie złożone, w którym zdaniem nadrzędnym jest wypowiedź „Przepisy niniejszego artykułu nie mają zastosowania do osób”, zaś zdaniem podrzędnym dalszy człon tego przepisu. Stosunek podrzędny między zdaniami składowymi polega na tym, że jedno ze zdań (podrzędne) określa drugie (nadrzędne), przy czym zdanie podrzędne wynika jednocześnie ze zdania nadrzędnego i zastosowane samodzielnie nie posiada osobnego sensu. W takiej strukturze zdania złożonego naczelne miejsce zajmuje zachodzący w zdaniu nadrzędnym związek podmiotu ( (...)) z orzeczeniem („nie mają zastosowania”); sformułowanie „niniejszego artykułu” stanowi przydawkę określającą podmiot, natomiast wyrażenie „do osób” pełni funkcję dopełnienia uzupełniającego orzeczenie. Funkcję zdania podrzędnego można rozpoznać za pomocą łącznika, łączącego je ze zdaniem nadrzędnym; w tym wypadku byłyby to zaimek względny „który”, nadający mu znaczenie zdania podrzędnego przydawkowego (szerzej w: M. Jaworski, Podręczna gramatyka języka polskiego, Warszawa 1987, s. 147-167, §§ 319 do 385).

Samo zdanie złożone w przedstawianym przepisie również ma strukturę dość rozbudowaną. Poza zakresem niniejszych rozważań pozostaje szczegółowa analiza związków gramatycznych (składniowych) zachodzących między poszczególnymi jego elementami (częściami składowymi), niemniej jednak należy zauważyć, że odnoszą się one przede wszystkim do podmiotu zdania złożonego ( (...)), a nie tylko do dopełnienia („do osób”) samego orzeczenia („nie stosuje się”). Wypada ponadto podkreślić, że w funkcji przydawki występują nie tylko zaimki przymiotne (np. „który”), ale także imiesłowy przymiotnikowe (M. J., s. 164-165, § 378) będące nieosobową formą czasownika, odmieniające się – przez przypadki, liczby i rodzaje – tak jak przymiotnik (M. J., s. 113, § 244). Zastosowany w przepisie zaimek względny („które”) wraz z orzeczeniem zdania podrzędnego w formie czasu przeszłego niedokonanego („ustalały”), można by zatem zastąpić imiesłowem przymiotnikowym czynnym („ustalających”), co nadal zapewniałoby taki sam sens powyższego zdania.

Wskazane zdanie złożone miałoby wówczas postać: „ Przepisy niniejszego artykułu nie mają zastosowania do osób ustalających podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zgodnie z niniejszym artykułem przez 36 miesięcy kalendarzowych w ciągu ostatnich 60 miesięcy kalendarzowych prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej”. W tak skonstruowanym zdaniu – tożsamym pod względem znaczeniowym z przepisem art. 18c ust. 11 pkt 6 zd. 1 ustawy – nie ma już wyraźnej ekspozycji dwóch różnych czasów. Takie natomiast jego ujęcie pozwala na silniejsze zaakcentowanie pozostałych istotnych jego elementów, to znaczy: a) okresu 36 miesięcy kalendarzowych jako okresu korzystania z preferencyjnej podstawy, b) okresu 60 miesięcy kalendarzowych jako okresu prowadzenia działalności, w którym zawierałby się pierwszy z w/w okresów. Oba te okresy w kolejnym (drugim) zdaniu art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy nazwane zostały limitami, przez które rozumieć trzeba granicę, najwyższą liczbę lub ilość czegoś ( Słownik Języka Polskiego, tom drugi, pod red. M. Szymczaka, Warszawa 1979, s. 36), a więc nieprzekraczalną granicę określającą ilość czegoś np. czasu ( Słownik współczesny języka polskiego, tom 1, pod red. B. Dunaja, Warszawa 2001, s. 464).

Tak odczytywany przepis wskazywałby zatem na to, że w zamkniętym (nieprzekraczalnym) okresie 60 miesięcy prowadzonej działalności gospodarczej – obliczanym w sposób wskazany w art. 18c ust. 11 pkt 6 zd. 2 in fine ustawy – ubezpieczony, jeżeli wykorzystał limit 36 miesięcy ustalania preferencyjnej podstawy wymiaru, w dalszej części tego okresu, aż do upływu 60-ego miesiąca wyczerpującego drugi ze wskazanych limitów (limit większy, dłuższy), nie może korzystać z podstawy wymiaru regulowanej w art. 18c ustawy. Innymi słowy, jeżeli – odwołując się do modelowego wzorca przedsiębiorcy prowadzącego nieprzerwanie swoją działalność – osoba taka przez trzy kalendarzowe lata z rzędu (tj. przez 36 miesięcy) ustalała – za każdym razem w raportach/deklaracjach za styczeń danego roku (art. 18c ust. 9 ustawy) – zamiar korzystania z preferencyjnej podstawy wymiaru, to w kolejnych następujących po sobie dwóch latach kalendarzowych (pozostałe 24 miesiące z łącznego okresu 60 miesięcy) nie może stosować tego przepisu przy ustalaniu podstawy wymiaru składek. Już zatem w 37. miesiącu tego okresu zacznie wobec niej oddziaływać przepis art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy, tzn. zaktualizuje się przewidziana w nim negatywna przesłanka. Natomiast z końcem piątego roku kalendarzowego, tj. z upływem 60. miesiąca wskazanego dłuższego limitu temporalnego, przestaje wobec niej znajdować zastosowanie sporny przepis. Byłby to bowiem 61-szy miesiąc takiego okresu, gdy tymczasem z jednoznacznego brzmienia omawianego przepisu wynika, że wyższy limit, a więc nieprzekraczalny okres, wynosi 60 miesięcy.

Taka wykładnia przepisu art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy pozostaje w ścisłej korelacji z terminem „ostatnich” jakim posłużył się ustawodawca przy konstruowaniu większego z wskazywanych limitów temporalnych. W przeciwieństwie do wyrażenia „poprzedni”, jakim posłużono się przy tworzeniu pozostałych – alternatywnych – przesłanek negatywnych (art. 18c ust. 11 pkt. 1, 3, 4 lub 5 ustawy) i oznaczającym „wcześniejszy, dawniejszy, uprzedni, taki który bezpośrednio poprzedza” (M. S., s. 816; B. D., t. 2, s. 104), pojęcie „ostatni” definiuje się jako „znajdujący się na końcu; kończący jakiś cykl, szereg, jakąś serię itp.; taki po którym nie będzie innego, po którym nic nie następuje” (M. S., s. 555; B. D., t. 1, s. 698). Dopuszcza się wprawdzie, że terminy te – „poprzedni” i „ostatni” – używa się zamiennie (zob. B. Dunaj, s. 698), jednak uznaje się za niedopuszczalną wykładnię synonimiczną, w której różnym pojęciom nadawano by to samo znaczenie (§ 10 rozporządzenia Prezesa RM z 20.06.2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej”, tekst jedn. w Dz. U. z 2016 poz. 283).

Użycie zatem i to w liczbie mnogiej – dotyczącej tym samym wszystkich miesięcy dłuższego 60-miesięcznego okresu – terminu „ostatnich” miało na celu wyznaczenie okresu, w którym – po spełnieniu innych warunków (w szczególności mniejszego limitu ustalania preferencyjnej podstawy wymiaru), realizowała się przesłanka negatywna z art. 18c ust 11 pkt 6 ustawy. Odmiennie zatem niż w przypadku przesłanek z art. 18c ust. 11 pkt 1, 3, 4 lub 5 ustawy – w których zdarzenia przeszłe, zaszłe w poprzednim roku kalendarzowym, wpływały na możliwość skorzystania z art. 18c ustawy w kolejnym roku – przesłanka ujęta w omawianym przepisie spełniała się i oddziaływała już w trakcie 60-miesięcznego okresu (w 37-tym jego miesiącu), nie zaś dopiero po jego zakończeniu. Ostatnie 60 miesięcy kalendarzowych (w rozumieniu art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy) ma zarazem oznaczać kolejne następujące po sobie miesiące, w których dana osoba choćby przez jeden dzień ustalała podstawę preferencyjną lub prowadziła działalność gospodarczą (wnioskowanie z art. 18c ust. 11 pkt 6 zd. 2 in fine ustawy). Konkludując, sporna przesłanka negatywna zachodziłaby wyłącznie w obrębie wyższego limitu czasowego (60 miesięcy prowadzenia działalności), w razie wystąpienia niższego limitu czasowego (36 miesięcy korzystania z preferencyjnej podstawy wymiaru składek).

Organ rentowy zbyt duży nacisk położył na formę czasu w jakiej występują czasowniki (orzeczenia) w zdaniach konstruujących zdanie złożone z art. 18c ust. 11 pkt 6 zd. 1 ustawy. Jednak w piśmiennictwie, a także w judykaturze zwraca się uwagę, że nie w każdym przypadku czas gramatyczny, w którym zostały użyte czasowniki wykorzystane w danym przepisie ma rozstrzygające, istotne znaczenie dla jego interpretacji, zwłaszcza gdy czasownik w czasie przeszłym został użyty w aspekcie niedokonanym (zob. M. Zeifert, Gramatyk przepisu jako przesłanka decyzji interpretacyjnej, Katowice 2019, s. 249-264, rozdz. 7 „ Kategorie koniugacyjne”, podr. 7.1. „ Aspekt” i 7.2. „ Czas”, oraz omówione tam orzecznictwo).

Możliwa jest zarazem – jak wykazano powyżej – interpretacja przepisu zgodna z motywami legislatora, w tym z uzasadnieniem projektu ustawy nowelizacyjnej.

Tym samym, mając na uwadze przepis art. 11 ust. 1 ustawy z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców (tekst jedn. w Dz. U. z 2024 r. poz. 236) – obligujący w sprawach o nałożenie obowiązku bądź ograniczenie (odebranie) uprawnienia przedsiębiorcy do rozstrzygania wszelkich wątpliwości co do treści normy prawnej na jego korzyść, w których pozostają wątpliwości co do treści normy prawnej (jeżeli nie sprzeciwiają się temu sporne interesy stron albo interesy osób trzecich, na które wynik postępowania ma bezpośredni wpływ) – trzeba było sporny przepis wykładać w sposób korzystny dla ubezpieczonego (zob. także K. Kokocińska w: Komentarz do ustawy – Prawo przedsiębiorców, pod red. L. Bieleckiego, LEX/el. 2019, uwagi do art. 11)

Przy czym oczywistym jest, że zastosowanie w drodze wykładni celowościowej zasady in dubio pro libertate, ma miejsce dopiero wówczas, jeśli mimo dokonania poprawnej metodologicznie i logicznie wykładni przepisu pozostaje kilka wyników wykładni, które mogą być uznane za prawidłowe, co zdecydowanie w niniejszej sprawie ma miejsce (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca 2019 r., III UZP 1/19, OSNP 2020, nr 1, poz. 7).

Nie bez znaczenia pozostaje również okoliczność, że przyjęty przez organ rentowy sposób interpretacji przepisu prowadziłby w istocie do pozbawienia podmiotu uprawnionego możliwości skorzystania z preferencyjnej podstawy wymiaru przez kolejne 12 miesięcy po upływie 60-miesięcznego okresu (dłuższego limitu określonego w art. 18c ust. 11 pkt 6 zd. 1 ustawy), co prowadziłoby w istocie do wydłużenia tego okresu (limitu) do 72 miesięcy, a tym samym przedłużenia okresu przerwy w stosowaniu preferencyjnej podstawy z 24 do 36 miesięcy.

Przepis art. 18c ust. 9 ustawy jednoznacznie określa, w jakim terminie należy zgłosić zamiar korzystania z takiej podstawy, tj. w raporcie/deklaracji za miesiąc styczeń danego roku kalendarzowego. Wprawdzie, zgodnie z art. 36 ust. 14a ustawy, o zmianie w stosunku do danych wykazanych w zgłoszeniu, o którym mowa w ust. 10, dotyczącej tytułu ubezpieczenia związanego ze sposobem obliczania podstawy wymiaru składek, o którym mowa w art. 18c ust. 1, ubezpieczony zawiadamia Zakład przez złożenie zgłoszenia wyrejestrowania i ponownego zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych zawierającego prawidłowe dane w terminie: 1) do końca stycznia danego roku kalendarzowego, jeżeli zmiana w stosunku do danych wykazanych w zgłoszeniu następuje w styczniu tego roku, przy czym jeżeli termin ten jest krótszy niż 7 dni, ubezpieczony dokonuje zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych w terminie 7 dni od zaistnienia zmiany; 2) 7 dni od zaistnienia zmiany – w pozostałych przypadkach.

Jednak, zdaniem Sądu, sens tego przepisu należy odczytywać w korelacji z art. 18c ust. 9 ustawy. Pozostałe przypadki, których dotyczyłby art. 36 ust. 14a ustawy byłyby zatem przypadkami opisanymi w drugim z przywołanych przepisów tj. rozpoczęciem lub wznowieniem działalności gospodarczej.

Osoba, która działalność prowadzi nieprzerwanie może zatem zgłosić zamiar korzystania z podstawy wymiaru z art. 18c ustawy wyłącznie w raporcie lub deklaracji za miesiąc styczeń, na przewidzianym specjalnie do tego celu formularzu ZUS RCA cz. II lub ZUS DRA cz. II, odmiennym od miesięcznych raportów i deklaracji (zob. załączniki nr 12, 13, 17 i 18 do rozporządzenia (...) z 20.12.2020 r. w sprawie określenia wzorów zgłoszeń do ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, imiennych raportów miesięcznych i imiennych raportów miesięcznych korygujących, zgłoszeń płatnika składek, deklaracji rozliczeniowych i deklaracji rozliczeniowych korygujących, zgłoszeń danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, raportów informacyjnych, oświadczeń o zamiarze przekazania raportów informacyjnych, informacji o zawartych umowach o dzieło oraz innych dokumentów, tekst jedn. w Dz. U. z 2023 r. poz. 2032). W ten sposób określa się preferencyjną podstawę na cały rok kalendarzowy, na wszystkie jego miesiące, również na miesiąc styczeń tego roku (zob. rubryki III.2. formularzy ZUS RCA cz. II i ZUS DRA cz. II).

Nie ma zarazem możliwości – w przypadku przedsiębiorcy prowadzącego działalność przed danym rokiem kalendarzowym, w sposób ciągły – ustalenia takiej podstawy za miesiąc późniejszy niż styczeń danego roku. W judykaturze nieustalenie za miesiąc styczeń podstawy wymiaru z art. 18c ustawy uważa się za formę rezygnacji z takiej podstawy, do której odnosiłby się przepis art. 18c ust. 9 ustawy. Tymczasem, zdarzeniem powodującym powstanie prawa do ubezpieczenia na zasadach określonych w art. 18c ustawy jest dopiero terminowe przekazanie informacji o rocznym dochodzie wraz z deklaracją rozliczeniową o której mowa w art. 18c ust. 9, które to zdarzenia mają charakter konstytutywny do uzyskania uprawnienia o których mowa w art. 18c ust. 1 ustawy. Dane te są bowiem dla Zakładu Ubezpieczeń Społecznych niezbędne dla celów weryfikacji prawidłowości obliczania wysokości składek ubezpieczeniowych w ramach programu „mały ZUS plus”. Niewywiązanie się z tego obowiązku będzie oznaczało dokonanie przez Zakład miesięcznego wymiaru składek za poprzedni rok kalendarzowy w oparciu o podstawę wymiaru składek ustaloną na zasadach określonych w art. 18 ust. 8 (zob. wyrok SA w Szczecinie z 27.01.2022 r., III AUa 309/21, LEX nr 3436399; por. także odnoszący się do niego wyrok SN z 24.04.2024 r., (...) 47/23, Legalis nr 3071184).

Oznaczałoby to, że ubezpieczony, wobec którego – zdaniem organu rentowego – jeszcze w miesiącu styczniu 6-tego roku kalendarzowego (tj. w 61 miesiącu prowadzenia działalności) miałaby zastosowanie przesłanka negatywna z art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy, traciłby w ten sposób możliwość ustalenia w tym roku preferencyjnej podstawy wymiaru, regulowanej przez art. 18c ustawy. Ponownie, należy podkreślić, że w ten sposób wydłużano by wspomniany wyższy limit (z 60 do 72 miesięcy), co uznać by trzeba za działanie contra legem.

Na marginesie rozważań, należy zwrócić uwagę, że przepis art. 18c ustawy posługuje się co do zasady okresem pełnego roku kalendarzowego. Przy ustalaniu podstawy wymiaru na pełen rok kalendarzowy (art. 18c ust. 3 ustawy) bierze się pod uwagę przychód z poprzedniego roku kalendarzowego (art. 18c ust. 1, 4-4a, 7 i 12 ustawy; zob. także art. 18c ust. 9 ustawy). Rezygnacja z uprawnienia do preferencyjnej podstawy wywołuje skutek nie tylko w miesiącu rezygnacji ale przez cały dany rok kalendarzowy (art. 18c ust. 10 ustawy). Również do wystąpienia przesłanek negatywnych z w art. 18c ust. 11 pkt 1, 3, 4 lub 5 ustawy, okresem relewantnym jest poprzedni rok kalendarzowy. W ocenie Sądu, podobnie należy podejść do przesłanki z art. 18c ust. 11 pkt 6 ustawy, która wprawdzie określone limity konstruuje odwołując się do określonej ilości miesięcy, jednak ich liczba odpowiada okresom 3 i 5 lat kalendarzowych.

Sądowi Okręgowemu znany jest wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 30 grudnia 2024 roku wydany w sprawie III AUa 563/24, jednakże w kontekście powyższych rozważań Sąd nie podziela zawartego w nim stanowiska.

Mając powyższe na uwadze, jak też fakt spełnienia przez ubezpieczonego w 2024 r. (co jest bezsporne) wszystkich przesłanek merytorycznych określonych w art. 18c ustawy oraz zadeklarowanie przez niego w wymaganym terminie woli skorzystania z preferencyjnej podstawy wymiaru składek, Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., orzekł jak w sentencji wyroku.

1 tekst jednolity Dz. U. z 2024 r., poz. 475