Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

Sygnatura akt VIII U 1371/22

UZASADNIENIA

Decyzją z dnia 25 maja 2022 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł. odmówił M. K. prawa do renty socjalnej. W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, iż Komisja Lekarska ZUS orzeczeniem z dnia 23 maja 2022 r. nie uznała wnioskodawczyni za osobę całkowicie niezdolną do pracy.

(decyzja – w aktach rentowych ZUS)

Odwołanie od przedmiotowej decyzji wniosła M. K., uznając ją za krzywdzącą. Ubezpieczona wniosła o uznanie jej za całkowicie niezdolną do pracy, przyznanie jej prawa do renty socjalnej z tytułu całkowitej niezdolności do pracy oraz o przyznanie jej pełnomocnika z urzędu. W uzasadnieniu odwołania skarżąca wskazała, że przez wiele lat od osiągnięcia pełnoletności nie uchylała się od podejmowania zajęć zarobkowych, które kończyły się po upływie kilku miesięcy z powodu nasilania się ataków padaczkowych i częstych absencji chorobowych. Zdaniem skarżącej jej choroba postępuje i nie rokuje polepszeniem stanu zdrowia, wręcz przeciwnie, nie jest ona absolutnie zdolna do samodzielnej egzystencji. Częste utraty świadomości i ataki drgawkowe przyczyniają się do pogorszenia jej stanu psychicznego, zaniku orientacji, braku logicznego myślenia, zaników pamięci, zaburzeń komunikacji z otoczeniem. Ubezpieczona jest przez cały czas apatyczna, niezdolna do normalnego funkcjonowania bez pomocy osób trzecich. Jest pod całodobową opieką i kontrolą matki.

(odwołanie – k. 3-5)

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie. Jednocześnie organ wyjaśnił, iż ubezpieczona w dniu 7 marca 2022 r. złożyła wniosek o prawo do renty socjalnej. Lekarz Orzecznik ZUS orzeczeniem z dnia 5 kwietnia 2022 r. nie uznał wnioskodawczyni za całkowicie niezdolną do pracy. Po przywróceniu terminu do wniesienia sprzeciwu i jego rozpatrzeniu, orzeczeniem z dnia 23 maja 2022 r. Komisja Lekarska ZUS także nie uznała wnioskodawczyni za całkowicie niezdolną do pracy. Jednocześnie Zakład wskazał, że zaskarżoną decyzją z dnia 25 maja 2022 r. uchylono decyzję z dnia 21 kwietnia 2022 r. jako przedwcześnie wydaną i opartą jedynie o orzeczenie Lekarza Orzecznika ZUS.

(odpowiedź na odwołanie – k. 9-9 verte)

Postanowieniem z dnia 6 października 2022 r. tut. Sąd ustanowił dla ubezpieczonej pełnomocnika z urzędu.

(postanowienie – k. 41)

Pismem z dnia 9 lipca 2024 r. (data nadania w P. Pocztowej) pełnomocnik ubezpieczonej podtrzymał dotychczasowe twierdzenia i wnioski, jednocześnie przedkładając nową dokumentację medyczną ubezpieczonej – wskazującą na stale nasilające się objawy chorobowe.

(pismo procesowe z dnia 9 lipca 2024 r. – k. 146-146 verte)

Na rozprawie z dnia 22 lipca 2024 r. pełnomocnik wnioskodawczyni poparł odwołanie. Oświadczył, że wnosi o uchylenie decyzji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania z uwagi na nasilające się nowe dolegliwościami wnioskodawczyni, które mają związek ze starymi dolegliwościami, a także wniósł o zasądzenie kosztów pomocy prawnej udzielonej z urzędu oświadczając, że koszty te nie zostały pokryte ani w części, ani w całości, wnosząc o przyznanie podwyższonych kosztów z uwagi na duży wkład pracy. Natomiast pełnomocnik ZUS wniósł o oddalenie odwołania oraz wniósł o udzielenie terminu do ustosunkowania się do pisma strony skarżącej.

(stanowiska stron na rozprawie z dnia 22 lipca 2024 r. e-protokół (...):00:28-00:03:18 – koperta k. 189)

Pismem z dnia 26 lipca 2024 r. pełnomocnik organu rentowego w związku z zaistnieniem nowych okoliczności wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych oraz umorzenie toczącego się postępowania.

(pismo procesowe z dnia 26 lipca 2024 r. – k. 190)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

M. K. urodziła się (...)

(bezsporne)

W dniu 7 marca 2022 r. ubezpieczona złożyła wniosek o prawo do renty socjalnej. Lekarz Orzecznik ZUS orzeczeniem z dnia 5 kwietnia 2022 r. nie uznał wnioskodawczyni za całkowicie niezdolną do pracy. Po przywróceniu terminu do wniesienia sprzeciwu i jego rozpatrzeniu, orzeczeniem z dnia 23 maja 2022 r. Komisja Lekarska ZUS także nie uznała wnioskodawczyni za całkowicie niezdolną do pracy.

W konsekwencji organ wydał zaskarżoną decyzję. Jednocześnie Zakład wskazał, że decyzją z dnia 25 maja 2022 r. uchylono decyzję z dnia 21 kwietnia 2022 r. jako przedwcześnie wydaną i opartą jedynie o orzeczenie lekarza Orzecznika ZUS.

(dokumentacja w aktach ZUS)

W toku postępowania sądowego odwołująca została przebadana przez biegłego specjalistę z zakresu neuropsychologii. Biegły na podstawie analizy akt sprawy oraz przeprowadzonego badania psychologicznego stwierdził u badanej ogólną sprawność intelektualną na pograniczu normy i lekkiej niepełnosprawności intelektualnej, osłabienie sprawności procesów poznawczych i czynności wykonawczych na skutek zmian organicznych w o.u.n., wzmożone reakcje lękowo-depresyjne spowodowane powyższymi zmianami i trudną sytuacją życiową. Biegły wskazał, iż badana aktualnie nie jest w stanie funkcjonować samodzielnie, wymaga okresowej pomocy i kontroli ze strony innych osób.

(pisemna opinia biegłego z zakresu neuropsychologii dr L. S. – k. 38-39 verte)

Z punktu widzenia neurologicznego na podstawie akt sprawy, przejrzanej dokumentacji medycznej i zbadania wnioskodawczyni u ubezpieczonej stwierdzono padaczkę. Biegła wskazała, iż wnioskodawczyni jest leczona od 13 roku życia z powodu napadów padaczkowych. W czasie ostatniej hospitalizacji w wykonywanych badaniach CT głowy i USG D. tętnic szyjnych nie stwierdzono patologii. Wykonano badanie EEG i Video-EEG, gdzie stwierdzono niewielkie zmiany uogólnione z tendencją do napadowości. Według kart leczenia napady występują 2-3 razy w miesiącu. W badaniu neurologicznym nie występują objawy uszkodzenia układu nerwowego.

W ocenie biegłej z punktu widzenia neurologicznego u wnioskodawczyni nie stwierdza się całkowitej niezdolności do wykonywania pracy zarobkowej.

(pisemna opinia biegłego z zakresu neurologii lek. med. J. B. – k. 58 – 60, uzupełniająca pisemna opinia biegłego z zakresu neurologii lek. med. J. B. – k.128)

Biegły psychiatra nie stwierdził u ubezpieczonej choroby psychicznej i upośledzenia umysłowego. Biegły stwierdził natomiast organiczne uszkodzenie o.u.n., które manifestuje się klinicznie pod postacią zaburzeń osobowości. Zaburzenia psychiczne ubezpieczonej charakteryzują się obniżonym wzglądem w swoje funkcjonowanie i mechanizmy psychologiczne, skłonnością do kumulowania nieprzyjemnych emocji i wzmożonego napięcia, tendencją do zachowań impulsywnych, które są formą rozładowywania napięcia, powierzchownością i małą otwartością na relacje z innymi, tendencją do unikania rozwiązywania problemów, skłonnością do negowania poglądów niezgodnych ze swoimi przekonaniami, obniżoną empatią, obniżoną elastycznością i trudnościami przystosowawczymi, skłonnością do realizowania natychmiast swoich potrzeb, obniżoną odpowiedzialnością i unikaniem przyjmowania konsekwencji swoich zachowań, unikaniem kontaktów społecznych z obawy przed krytyką, brakiem akceptacji, odrzuceniem, zmniejszeniem odporności na sytuacje stresowe. Nieprawidłowa osobność badanej ukształtowała się ostatecznie przed 25 rokiem życia w wyniku długotrwałej choroby – padaczki, która wystąpiła w okresie młodzieńczym. Padaczka również była odpowiedzialna za organiczne uszkodzenie mózgu, które manifestuje się diagnozowanym przez biegłego zespołem chorobowym. Ubezpieczona z powodu w/w czynników osobowościowych ma problem szybko i prawidłowo zaadoptować się do nowych, trudnych sytuacji psychologicznych, dostosować się do wymagań społecznych, ujawnia również obniżone zdolności przystosowawcze do nowych sytuacji.

Organiczne uszkodzenie o.u.n. ponadto spowodowało wtórne obniżenie funkcji poznawczych, które manifestuje się obecnie na poziomie pogranicza z upośledzeniem umysłowym. Mimo występowania zmiennych stanów emocjonalnych wnioskodawczyni w zasadzie dotychczas nie leczyła się psychiatrycznie. Podjęła leczenie psychiatryczne ok. 1,5 roku temu, jednak było ono niesystematyczne i nieregularne, co potwierdziła ubezpieczona w badaniu. W aktach znajduje się też informacja, że badana czuła się lepiej po zastosowanym leczeniu psychiatrycznym. Nadto skarżąca nie korzystała z pomocy psychologicznej. W trakcie badania ujawniała pewne cechy agrawacji, co wskazuje na chęć gorszego przedstawiania się, niż ma ro miejsce w rzeczywistości. Nadto jej pisma procesowe wskazują na dobrą integrację procesów poznawczych, mimo organicznego uszkodzenia mózgu. Pisma te są spójne, logiczne i konsekwentne, a badana bardzo dobrze orientuje się w sytuacji procesowej i medycznej. Wszystko na to wskazuje, że objawy chorobowe u ubezpieczonej występują w niezbyt dużym nasileniu na co dzień, a w razie potrzeby agrawuje je ona, wykorzystuje je, by manipulować otoczeniem do swoich celów.

Co do zasady organiczne zaburzenia osobowości nie powodują tak istotnych dysfunkcji psychicznych, by powodowały całkowitą niezdolność do pracy. Tak też jest w przypadku ubezpieczonej. Ma ona poczucie skrzywdzenia przez ZUS i uważa się za niesprawiedliwie potraktowaną, stąd ujawniała w trakcie badania zachowania nieco teatralne i agrawacyjne. Wnioskodawczyni ujawniała także tendencje do przejaskrawiania problemów i stawiania się w gorszym świetle, przeżywa intensywnie stan swojego zdrowia i jest bardzo skoncentrowana na swoich dolegliwościach chorobowych.

Nadto badana od 1,5 roku pracuje zawodowo na ¼ etatu jako osoba sprzątająca, a wcześniej wykonywała wiele różnych zawodów. Aktualnie, zdaniem biegłego, jest ona w dalszym ciągu zdolna do wykonywania tych prac, jakie wykonywała w przeszłości np. pracownik sprzątający czy pracownik produkcji. Pracę taką może wykonywać w warunkach chronionych. W chwili badania skarżąca jest w stabilnej kondycji psychicznej.

Reasumując, w ocenie biegłego z zakresu psychiatrii ubezpieczona nie była w dacie zaskarżonej decyzji, bądź w dacie złożenia wniosku całkowicie niezdolna do pracy zarobkowej z powodu zaburzeń psychicznych. Aktualnie nie jest ona całkowicie niezdolna do pracy zarobkowej z powodu problemów zdrowia psychicznego.

(pisemna opinia biegłego z zakresu psychiatrii lek. med. R. Ż. – k. 90 – 97, uzupełniająca pisemna opinia biegłego z zakresu psychiatrii lek. med. R. Ż. – k.110-114)

W ocenie każdego z biegłych brak było konieczności powoływania biegłych innych specjalizacji niż już powołanych przez Sąd.

(bezsporne)

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie powołanych dowodów, na które składała się dokumentacja załączona do akt przedmiotowej sprawy, dokumentacja znajdująca się w aktach organu rentowego, dokumentacja medyczna M. K., a nadto pisemne opinie biegłych z zakresu neurologii i psychiatrii oraz opinia biegłego z zakresu neuropsychologii (stanowiąca opinię pomocniczą dla biegłego neurologa i psychiatry).

Po zapoznaniu się z aktami sprawy, obszerną dokumentacją medyczną odwołującej się oraz po przeprowadzeniu badania przedmiotowego biegli lekarze: neurolog i psychiatra w pisemnych opiniach stwierdzili, że wnioskodawczyni nie jest osobą całkowicie niezdolną do pracy.

Opinie wskazanych biegłych zostały sporządzone zgodnie z wymaganiami fachowości i niezbędną wiedzę zawodową. Biegli szczegółowo i w sposób pełny określili schorzenia występujące u badanej oraz ocenili ich znaczenie z perspektywy własnej specjalizacji medycznej dla jej zdolności do pracy, odnosząc swą ocenę do kwalifikacji zawodowych.

W związku z kwestionowaniem przez wnioskodawczynię wniosków orzeczniczych biegłego psychiatry oraz wskazaniem na konieczność uzupełnienia opinii biegłego z zakresu neurologii, Sąd dopuścił dowód z pisemnej opinii uzupełniającej w/w biegłych, w celu odniesienia się do sformułowanych przez ubezpieczoną zastrzeżeń i pytań.

Biegli w pisemnych opiniach uzupełniających w pełni odnieśli się do wszystkich zastrzeżeń i wątpliwości strony skarżącej podtrzymując wnioski zawarte w pierwotnie wydanych opiniach.

Wobec pisemnego uzupełnienia opinii biegłego neurologa oraz pisemnego uzupełnienia opinii biegłego psychiatry, w których biegli odnieśli się do zarzutów i wątpliwości wnioskodawczyni, Sąd Okręgowy uznał, że opinie te są pełne i dają wystarczający i rzetelny obraz stanu zdrowia wnioskodawczyni oraz rozwiewają wątpliwości podniesione w zarzutach przez ubezpieczoną.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zgodnie z treścią art. 4 ust. 1 ustawy z dnia 27 czerwca 2003 r. o rencie socjalnej (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 2194, dalej: ustawa o rencie socjalnej) renta socjalna przysługuje osobie pełnoletniej całkowicie niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało:

1.  przed ukończeniem 18 roku życia;

2.  w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej - przed ukończeniem 25 roku życia;

3.  w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej,

przy czym osobie, która spełnia powyższe warunki przysługuje renta socjalna stała - jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest trwała albo renta socjalna okresowa - jeżeli całkowita niezdolność do pracy jest okresowa (ust. 2), z tym, że renta socjalna okresowa przysługuje przez okres wskazany w decyzji jednostki organizacyjnej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ust. 3).

Z kolei na mocy art. 5 cytowanej ustawy ustalenia całkowitej niezdolności do pracy dokonuje lekarz orzecznik Zakładu, na zasadach i w trybie określonych w ustawie z dnia
17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1251, 1429 i 1672, dalej: ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych).

Natomiast w myśl art. 15 ustawy o rencie socjalnej w sprawach nieuregulowanych w ustawie stosuje się odpowiednio: art. 12-14, art. 61, art. 78-81, art. 88, art. 89, art. 93, art. 94, art. 98, art. 100 ust. 1 i 2, art. 101, art. 102 ust. 1, art. 104 ust. 4, art. 107, art. 114, art. 116 ust. 1b i 2, art. 118 ust. 1-5, art. 119 ust. 1, art. 121, art. 122 ust. 1, art. 126, art. 128, art. 129 ust. 1, art. 130 ust. 1, art. 133-135, art. 136a i art. 138-144 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Zgodnie z treścią art. 12 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych niezdolną do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu (ust. 1). Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy (ust. 2), a częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji (ust. 3).

Niezdolność do pracy orzeka się na okres nie dłuższy niż 5 lat, natomiast jeżeli według wiedzy medycznej nie ma rokowań odzyskania zdolności do pracy przed upływem 5 lat, niezdolność do pracy orzeka się na okres dłuższy niż lat 5 (art. 13 ust. 2 i 3 w/w ustawy).

Dokonując analizy pojęcia „całkowita niezdolność do pracy” należy brać pod uwagę zarówno kryterium biologiczne (stan organizmu dotkniętego schorzeniami naruszającymi jego sprawność w stopniu powodującym całkowitą niezdolność do jakiejkolwiek pracy), jak i ekonomiczne (całkowita utrata zdolności do zarobkowania wykonywaniem jakiejkolwiek pracy). Osobą całkowicie niezdolną do pracy w rozumieniu art. 12 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS jest więc osoba, która spełniła obydwa te kryteria, a więc jest dotknięta upośledzeniem zarówno biologicznym, jak i ekonomicznym ( tak: wyrok Sądu Najwyższego z 21 grudnia 2004 r., (...) UK 28/04, LEX nr 979161).

W przedmiotowej sprawie decyzją z dnia 25 maja 2022 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł. odmówił M. K. prawa do renty socjalnej wskazując, że Komisja Lekarska ZUS nie uznała wnioskodawczyni za całkowicie niezdolną do pracy. Zasadność takiego stanowiska zakwestionowała odwołująca się ubezpieczona.

W rozpatrywanej sprawie istotną kwestią było zatem ustalenie czy wnioskodawczyni była osobą całkowicie niezdolną do pracy. W celu wyjaśnienia powyższych spornych okoliczności Sąd dopuścił dowód z opinii biegłych sądowych dysponujących specjalistyczną wiedzą z zakresu schorzeń, na które cierpi ubezpieczona (neurologa, psychiatry, a także pomocniczo neuropsychologa), albowiem Sąd nie dysponując specjalistyczną wiedzą medyczną musiał posiłkować się przy rozstrzyganiu istoty sprawy opinią biegłych sądowych (art. 278 § 1 k.p.c.).

Powołani biegli lekarze z zakresu neurologii i psychiatrii w swoich opiniach zarówno podstawowych, jak i uzupełniających jednoznacznie wskazywali, iż ubezpieczona z punktu widzenia odpowiednio: neurologicznego i psychiatrycznego nie była osobą całkowicie niezdolną do pracy. Tym samym potwierdzali stanowisko Komisji Lekarskiej ZUS.

W tym miejscu należy jednak zaznaczyć, iż w toku trwania postępowania pełnomocnik ubezpieczonej przedłożył nową dokumentację medyczną ubezpieczonej, która wskazywała na stale nasilające się problemy zdrowotne wnioskodawczyni. Co istotne, dokumentacja medyczna mająca wpływ na ocenę zdolności ubezpieczonej do wykonywania przez nią pracy zarobkowej ujawniła się na etapie postępowania sądowego, przy czym dopiero po wydaniu przez organ zaskarżonej decyzji i po złożeniu odwołania.

Mając na względzie pojawienie się nowych okoliczności zarówno pełnomocnik wnioskodawczyni, jak i pełnomocnik organu rentowego wnieśli o uchylenie przez Sąd zaskarżonej decyzji i przekazane sprawy do ponownego rozpoznania przez organ rentowy oraz o umorzenie toczącego się postępowania.

W tym miejscu należy przytoczyć treść art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c., zgodnie z którym w sprawie o świadczenie z ubezpieczeń społecznych, do którego prawo jest uzależnione od stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, a podstawę do wydania decyzji stanowi orzeczenie lekarza orzecznika Zakładu Ubezpieczeń Społecznych lub orzeczenie komisji lekarskiej Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i odwołanie od decyzji opiera się wyłącznie na zarzutach dotyczących tego orzeczenia, sąd nie orzeka co do istoty sprawy na podstawie nowych okoliczności dotyczących stwierdzenia niezdolności do pracy lub niezdolności do samodzielnej egzystencji, które powstały po dniu złożenia odwołania od tej decyzji. W tym przypadku sąd uchyla decyzję, przekazuje sprawę do rozpoznania organowi rentowemu i umarza postępowanie. Przedmiotowa regulacja została wprowadzona do polskiego systemu prawa na mocy ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 roku o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2004, Nr 121, poz. 1264), zaś początek jej obowiązywania datuje się na dzień 1 stycznia 2005 roku.

W ocenie Sądu Okręgowego powyższy przepis znajduje zastosowanie w niniejszej sprawie.

Z tych wszystkich względów, Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c. w związku z nowymi okolicznościami, nierozpoznanymi w postępowaniu przed organem rentowym, uchylił zaskarżoną decyzję, i przekazał sprawę do rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddziałowi w Ł. (pkt 1 sentencji wyroku) i umorzył postępowanie w sprawie (pkt 2 sentencji wyroku).