Treść orzeczenia VIII U 1409/24 - Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

VIII U 1409/24 - uzasadnienie Sąd Okręgowy w Łodzi z 2025-05-19

Sygn. akt VIII U 1409/24

UZASADNIENIE

Decyzją z 26.04.2024 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział T. stwierdził, że W. B. (1) jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia u płatnika składek (...) Sp. zo.o. w Ł. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym, to jest emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu od 26.07.2023 do 31.12.2023 r. oraz dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu w tym samym okresie.

W uzasadnieniu wskazano, że zawarcie z W. B. (1) umowy zlecenia i zgłoszenie go do ubezpieczeń społecznych jako zleceniobiorcy było czynnościami pozornymi (świadczenie pracy na podstawie zlecenia nie miało miejsca), które miały na celu umożliwienie ubezpieczonemu uzyskania prawa do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego w związku z niezdolnością do pracy, która powstała 28.07.2023 r., co zgodnie z art. 83 § 1 k.c. skutkuje nieważnością złożonych oświadczeń.

/decyzja w aktach ZUS k. 47-51/

Odwołanie od powyższej decyzji złożył płatnik Y. (...) Sp. zo.o. w Ł. reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika domagając się jej zmiany i uznania, iż W. B. (1) podlega ubezpieczeniom społecznym i dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu w spornym okresie od 26.07.2023 do 31.12.2023 r.

W uzasadnieniu odwołania podniesiono, iż umowa zlecenia zawarta z firmą (...). zo.o. nie miała na celu obejście przepisów prawa. W. B. (1) podjął zlecenie w ww. firmie zgodnie z treścią zlecenia (zatrudnienie osoby spowinowaconej uzasadnione było szybką obsadą wakatu, a miejsce zamieszkania umożliwiało szybkie podjęcie czynności) i wykonywał polecone mu obowiązki aż do momentu nieprzewidzianego zdarzenia losowego jakim był udar co spowodowało po jego stronie niezdolność do pracy.

/ odwołanie k. 3-4/

W odpowiedzi na odwołanie Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o jego oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych, podtrzymując argumentację przyjętą w zaskarżonej decyzji.

/odpowiedź na odwołanie k. 10-11/

Na rozprawie w dniu 5.12.2024 r. ubezpieczony przyłączył się do odwołania.

/stanowisko procesowe ubezpieczonego protokół z rozprawy z dnia 5.12.2024 r. 00:00:23-00:02:45/

S ąd Okręgowy ustalił co następuje:

Płatnik składek Y. (...) Sp. zo.o. z siedzibą H. prowadzi działalność gospodarczą od 17.03.2022 r. – data wpisu do KRS. Wspólnikami spółki są P. J. - 49 udziałów i E. J. - 51 udziałów. Spółka posiada zarząd wieloosobowy pełniony przez Prezesa zarządu P. J. oraz członka zarządu E. J.. Prawo do reprezentacji płatnika i składania oświadczeń w jego imieniu samodzielnie posiada każdy z członków zarządu. Przedmiotem działalności spółki jest działalność transportowa w zakresie przewozu towarów na terenie kraju.

/ bezsporne odpis z KRS k. 6-8, zeznania występującego w imieniu płatnika P. J. protokół z rozprawy z dnia 3.04.2025 r.00:17:01-00:19:39 w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami protokół z rozprawy z dnia 5.12.2024 00:02:45-00:35:45 /

Płatnik w okresie od 1.06.2023 do 31.12.2023 wynajmował 3 ciągniki siodłowe. W spornym okresie od 6.07.2023 do 6.08.2023 r. zatrudniał w oparciu o umowę o pracę jednego kierowcę (na 3 posiadane ciągniki). Od sierpnia 2023 r. firma zwiększyła stan zatrudnienia i w dniach 7.08.2023, 25.10.2023, 16.11.2023 zatrudniła kolejnych kierowców samochodów ciężarowych.

/umowy najmu samochodów ciężarowych k. 35-37 akt ZUS świadectwa pracy pracowników k. 39-42 akt ZUS zapisy kart kierowców od 24-30.07.2023 r. k. 43-44 akt ZUS, zestawienie osób zatrudnionych k. 21-22/

Obsługą płatnika pod względem kadrowo księgowym zajmuje się zewnętrzna firma księgowa.

Ubezpieczony W. B. (1) ma wykształcenie zasadnicze w zawodzie ślusarz mechanik. W okresie od 11.10.2016 r. nie posiadał w ZUS tytułu do ubezpieczeń. Po tej dacie przejął gospodarstwo rolne rodziców - 12 ha. Utrzymywał się z oszczędności i tego co sprzedał z gospodarstwa - z uprawy zbóż.

/bezsporne świadectwo ukończenia szkoły zasadniczej k. 33 akt ZUS, zeznania ubezpieczonego protokół z rozprawy z dnia 3.04.2025 r. 00:19:39- 00:23:12 w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami protokół z rozprawy z dnia 5.12.2024 00:35:45-00:55:21 /

W. B. (1) jest bratem żony członka zarządu spółki (...). Mieszka na przeciwko domu P. J. i na przeciwko siedziby spółki.

/bezsporne zeznania występującego w imieniu płatnika P. J. protokół z rozprawy z dnia 3.04.2025 r.00:17:01-00:19:39 w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami protokół z rozprawy z dnia 5.12.2024 00:02:45-00:35:45 /

Strony tj. W. B. (1) i P. J. w imieniu płatnika zawarły umowę nazywaną umową zlecenia na okres od dnia 26.07.2023 do 30.09.2023r. w ramach której W. B. (1) jako zleceniobiorca zobowiązał się do wykonywania na rzecz zleceniodawcy czynności polegających na wykonywaniu bieżących napraw aut ciężarowych. W umowie strony określiły wysokość wynagrodzenia w kwocie 23,50 zł za godzinę wykonywania zlecenia.

umowa zlecenie k. 22-23, 28 akt ZUS

Stanowisko mechanika było w spółce stanowiskiem nowoutworzonym. Dotychczas naprawą i konserwacją samochodów ciężarowych warunkujących wykonanie usługi transportu zajmowali się wspólnicy płatnika oraz zewnętrzna firma serwisowa (...) - w zakresie wulkanizacji. Wskazana firma współpracowała z płatnikiem składek jeszcze przed zawarciem kwestionowanego zlecenia z W. B. (1). Wcześniej wspólnicy płatnika konsultowali z ubezpieczonym niektóre naprawy. Jak go pytali i prosili o pomoc to potrafił usunąć usterkę. Kilka razy był u płatnika jako konsultant i ustalana była przyczyna naprawy. Ubezpieczony nigdy wcześniej u nich nie pracował i nie dorabiał. W spółce nie jest potrzebny mechanik na stałe bo naprawy nie są częste, nie wymagają też one specjalistycznego stanowiska diagnostycznego. Płatnik dysponuje specjalnym oprogramowaniem, które pozwala wykrycie poszczególnych usterek, ma też narzędzia pozwalające na dokonywanie napraw. Naprawy odbywały się na podwórku. Awaria mogła zdarzyć się raz na tydzień raz na dwa tygodnie. Wspólnicy z uwagi na wakaty na stanowisku kierowcy, w okresie od czerwca do września i częściowo w listopadzie 2023 r. mieli przejąć prowadzenie w charakterze kierowcy posiadanych przez spółkę samochodów ciężarowych, gdyż za niewykonanie zlecenia czynności przewozowych płatnikowi groziły kary umowne.

/zlecenie przewozowe i zlecenia spedycyjne k. 124 -130 zeznania występującego w imieniu płatnika P. J. protokół z rozprawy z dnia 3.04.2025 r.00:17:01-00:19:39 w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami protokół z rozprawy z dnia 5.12.2024 00:02:45-00:35:45/ zeznania ubezpieczonego protokół z rozprawy z dnia 3.04.2025 r. 00:19:39- 00:23:12 w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami protokół z rozprawy z dnia 5.12.2024 00:35:45-00:55:21/

W dniu 26 lipca 2023 ubezpieczony miał przejść szkolenie wstępne w zakresie bhp oraz instruktarz stanowiskowy przeprowadzony przez E. J..

/ karta szkolenia wstępnego w zakresie BHP k. 16 akt ZUS/

Do zadań W. B. (1) w ramach zlecenia miało należeć wykonywanie napraw oraz konserwacja pojazdów należących do firmy zgodnie z harmonogramem i bieżącymi potrzebami serwisowymi. Zleceniodawca nie miał wyznaczonych dni ani godzin do realizacji zlecenia. Miał być wzywany do pracy telefonicznie z uwagi na dostępność pojazdów.

W. B. (2) miał realizować zlecenie w dniach 26 i 27 lipca 2023 r. w wymiarze po 2 godziny dziennie.

/ rejestr godzin realizacji zlecenia k. 15 akt ZUS/

Ubezpieczony w tych dniach w jednym samochodzie miał pomagać w naprawie układu wspomagania tj. pompy, doradzać co należy dokupić do tego samochodu.

/zeznania występującego w imieniu płatnika P. J. protokół z rozprawy z dnia 3.04.2025 r.00:17:01-00:19:39 w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami protokół z rozprawy z dnia 5.12.2024 00:02:45-00:35:45 zeznania ubezpieczonego protokół z rozprawy z dnia 3.04.2025 r. 00:19:39- 00:23:12 w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami protokół z rozprawy z dnia 5.12.2024 00:35:45-00:55:21/

Wypłata wynagrodzenia miała następować w gotówce.

/wniosek o wypłatę wynagrodzenia do rąk własnych k. 17 akt ZUS , listy płac k.24 akt ZUS/

Spółka odprowadziła zaliczki na podatek dochodowy od wynagrodzenia wnioskodawcy.

/bezsporne/

W dniu 28.07.2023 r. ubezpieczony stał się niezdolny do pracy w związku z przebytym udarem.

/bezsporne dokumentacja medyczna k. 31-37,40-101,103-109/

W dniu 1.08.2023 r. płatnik dokonał zgłoszenia ubezpieczonego do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego od 26.07.2023 r. z kodem zawodu mechanik samochodów ciężarowych. Maila od płatnika w przedmiocie konieczności zgłoszenia W. B. (1) do ubezpieczeń firma księgowa obsługująca wnioskodawcę otrzymała 31.07.2023 r.

/bezsporne zeznania świadka A. B. protokół z rozprawy z dnia 3.04.2025 r. 00:05:57-00:14:57/

W dniu 11.08.2023 r. płatnik złożył w ZUS imienny raport rozliczeniowy za miesiąc 07/2023 w którym obliczył i rozliczył składki na obowiązkowe ubezpieczenie społeczne oraz dobrowolne ubezpieczenie chorobowe W. B. (1) od podstawy wymiaru kwocie 94 zł.

/ bezsporne/

W dniu 29.09.2023 r. - w okresie niezdolności do pracy ubezpieczonego strony zawarły kolejną umowę zlecenia za okres od 1.10.2023 r. do 31.12.2023 r. warunki wykonywania umowy zlecenia nie uległy zmianie.

/umowa zlecenia k. 20-21, 27 akt ZUS zeznania występującego w imieniu płatnika P. J. protokół z rozprawy z dnia 3.04.2025 r.00:17:01-00:19:39 w związku z informacyjnymi wyjaśnieniami protokół z rozprawy z dnia 5.12.2024 00:02:45-00:35:45 /

Ani płatnik ani ubezpieczony nie potrafią wyjaśnić sensu zawarcia wskazanej umowy.

W dniu 30.01.2024 r. płatnik składek przesłał do ZUS wyrejestrowanie z ubezpieczeń W. B. (1) z datą 1.01.2024 r.

/ bezsporne/

W dniu 9.02.2024 r. płatnik złożył w ZUS wniosek o świadczenie rehabilitacyjne dla ww. za okres od 26.01.2024 do 26.01.2025 r.

/ bezsporne/

W dniu 15.02.2024 r. płatnik złożył w ZUS wniosek o wypłatę zasiłku chorobowego dla W. B. (1) za okres od 28.07.2023 r. do 26.01.2024 r.

/ bezsporne/

W okresie niezdolności do pracy W. B. (1) jego obowiązki były wykonywane przez wspólników. Spółka nie zatrudniała w późniejszym okresie innych pracowników w ramach umowy zlecenia na podobnym stanowisku pracy.

Płatnik sporządził następującą dokumentację w związku z zawartą z W. B. (1) umową nazwaną umową zlecenia: umowy zlecenia, rejestr godzin realizacji zlecenia za miesiąc 07/2023, kwestionariusz osobowy dla pracownika, kartę szkolenia wstępnego w zakresie BHP, wniosek o wypłatę wynagrodzenia do rak własnych, PIT 11 za 2023 r., listy plac za miesiąc 07/2023, potwierdzenie dokonania przelewy do organu podatkowego PIT - 4 za miesiąc 07/2023 r.

/ wskazane dokumenty k. 14-25 akt ZUS/

Dokumenty takie jak umowy, rejestr godzin realizacji zlecenia za miesiąc 07/2023 , kwestionariusz osobowy dla pracownika, karta szkolenia wstępnego w zakresie BHP W. B. (1) zostały sporządzone na formularzach dokumentów pobranych z programu (...) Wydawnictwo (...) - www.Druki.G..pl wersja programu 3.17.110.0., przy czym aktualizacja programu druki G. do wskazanej wersji miała miejsce 18.01.2024 r.

/ bezsporne/

Dokumenty dotyczące pracy ubezpieczonego nie były generowane na bieżąco. Zostały utworzone dopiero po założeniu sprawy.

Z tytułu prowadzonej działalności w 2023 r. płatnik osiągnął dochód w kwocie 322 227,03 zł

/zaświadczenie k. 34 akt ZUS, wykaz przychodów i dochodów firmy k. 22 akt ZUS/

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o całokształt materiału dowodowego zebranego w sprawie, w szczególności o ww. dokumenty złożone zarówno w procesie jak i te zawarte w załączonych do akt sprawy aktach ZUS oraz częściowo w oparciu o zeznania przesłuchanych w procesie osób. Sąd nie dał wiary twierdzeniom płatnika i zainteresowanego iż zawarta przez nich umowa zlecenia była fatycznie realizowana bowiem twierdzenia te nie znajdują potwierdzenia w pozostałym dostępnym materiale dowodowym

Odnosząc się do przedłożonej w sprawie dokumentacji wskazać należy, iż dokumentacja osobowa, czy potwierdzenie zapłaty podatku od ustalonego z ubezpieczonym wynagrodzenia potwierdza jedynie fakt formalnego jej sporządzenia, a nie jest dowodem faktycznego istnienia pomiędzy stronami stosunku zlecenia. Jednocześnie wskazać należy że płatnik przyznał iż wskazana dokumentacja była stworzona post factum już po zakwestionowaniu tytułu do ubezpieczeń przez ZUS.

Co do faktu realizacji umowy Sąd nie neguje, iż W. B. (1) mógł kiedyś podejmować na rzecz płatnika określone działania. Niemniej w sprawie brak jest jakichkolwiek dowodów na okoliczność, że strony zamierzały nawiązać trwalszą współpracę. Podkreślić należy, iż ze spójnych zeznań wnioskodawcy i ubezpieczonego wynika że ten ostatni generalnie wpadkowo kilkukrotnie w razie potrzeby doradzał płatnikowi w zakresie dokonywanych napraw samochodów ciężarowych. Kilka razy był u płatnika jako konsultant i ustalana była przyczyna naprawy.

Niemniej jednak w ocenie Sądu powyższego nie sposób kwalifikować jako wykonywanie umowy zlecenia lecz formę pomocy i wsparcia w rodzinie. Co przyznali zeznający, taka forma współpracy była przez nich doraźnie przyjęta, jednakże ubezpieczony nigdy wcześniej u nich nie pracował i nie dorabiał. Strony nie traktowały zatem takiej pomocy jako formy zatrudnienia. Nie można dojść do przekonania, co sugerują strony, iż powyższe uległo zmianie w spornym okresie. Nie istnieje bowiem żaden dowód potwierdzający faktyczną realizację stosunku zlecenia. Płatnik utrzymywał, iż zmieniły się okoliczności faktyczne i związku z wakatami na stanowisku kierowcy oraz koniecznością wykonywania przez wspólników pracy kierowców, istniało realne zapotrzebowanie na świadczoną w ramach zlecenia pracę mechanika. Niemniej jednak w okresie niezdolności do pracy wnioskodawcy nikt na jego miejsce nie został zatrudniony, a prace mechanika nadal niezmiennie wykonywali sami wspólnicy, choć jak wskazywał płatnik wówczas również pracowali jako kierowcy. Płatnik podnosił, iż ubezpieczony w ramach zlecenia pomagał w naprawie układu wspomagania tj. pompy doradził co należy dokupić do tego samochodu. Podkreślenia wymaga że dowodu na zakup pompy w dniach rzekomej realizacji zlecenia mimo iż płatnik deklarował powyższe w procesie nie przedłożono, tym samym wątpliwym jest w ogóle czy wskazana czynność miała miejsce. Ponadto nawet jeśli przyjąć, iż ubezpieczony doradzał przy jej wymianie - co już podkreślano - należało to kwalifikować jako pomoc rodzinie, gdyż tak zwykle strony współpracowały udzielając sobie wsparcia i pomocy w tym zakresie.

Sąd Okręgowy w Łodzi zważył, co następuje:

Odwołanie jest niezasadne i podlega oddaleniu.

Zgodnie z treścią art. 6 ust. 1 pkt 4 i art. 12 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych z dnia 13 października 1998 r. (t.j. Dz.U. z 2025 r. poz. 350) obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu podlegają osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są m.in. osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, zwanymi dalej "zleceniobiorcami".

Art. 11 ust 2 ustawy systemowej określa, że dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu podlegają na swój wniosek osoby objęte obowiązkowe ubezpieczeniami emerytalnym i rentowym wymienione w art. 6 ust. 1 pkt 4 - zleceniobiorcy

Okres podlegania obowiązkowi ubezpieczenia został określony w art. 13 cyt. ustawy i w przypadku zleceniobiorców następuje od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy (pkt. 2).

Według art. 36 ust. 1, 2 i 4 cyt. ustawy każda osoba objęta obowiązkowo ubezpieczeniami emertytalnym i rentowymi podlega zgłoszeniu do ubezpieczeń społecznych. Zgłoszenia dokonuje się w terminie 7 dni od daty powstania obowiązku ubezpieczenia.

W myśl art. 66 ust 1 pkt 1 lit e ustawy z dnia 27.08.2004 o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego podlegają osoby spełniające warunki do objęcia ubezpieczeniami społecznymi, które są m.in. osobami wykonującymi prace na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego dotyczące zlecenia lub osobami z nimi współpracującymi .

Umowa zlecenia została zdefiniowana w art. 734 § 1 k.c., zgodnie z którym przez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Z mocy art. 750 k.c. przepisy o zleceniu stosuje się odpowiednio do umów o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami.

Umowa zlecenia należy do kategorii umów o świadczenie usług, a więc do wykonywania czynności mieszczących się w zakresie określonym wolą stron.

Strony zawierające umowę zlecenia, stosownie do treści art. 353 ¹ k.p.c. mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Wedle woli stron, umowa zlecenie może dotyczyć tak pojedynczego wykonania konkretnej czynności, jak i wykonywania wielokrotnego, powtarzalnego, rozciągniętego w czasie. Odpowiedzialność osoby przyjmującego zlecenie jest rozpatrywana w zakresie jej starannego działania przy wykonywaniu przedmiotu zlecenia, co oznacza, że czynnikiem decydującym przy ocenie pracy tej osoby jest kryterium wykonywanie przez nią czynności na określonym, ustalonym przez strony stosunku prawnego, poziomie. Elementem wyróżniającym dla umowy zlecenia nie jest zatem wynik, lecz starania podejmowane w celu osiągnięcia tego wyniku (wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 21 grudnia 1993 roku III AUr 357/93; wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 26 stycznia 2006 roku III AUa 1700/05; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 marca 1967 roku, I CR 500/66). Wykonanie szeregu powtarzających się czynności, składających się na cykl systematycznych i regularnych działań jest cechą charakterystyczną dla umów o świadczenie usług. Elementami przedmiotowo wyróżniającymi umowę zlecenia (gdy chodzi o czynności prawne – art. 734 § 1 KC), jak i umowę o świadczenie usług nieuregulowanych innymi przepisami (gdy chodzi o czynności faktyczne – art. 750 KC) są zatem starania celem wykonania umówionej czynności. Umowa zlecenia nie akcentuje rezultatu (wyniku) jako koniecznego do osiągnięcia. W umowie zlecenia przyjmujący zlecenie nie bierze na siebie ryzyka pomyślnego wyniku spełnianej czynności. Jego odpowiedzialność za właściwe wykonanie umowy oparta jest na zasadzie starannego działania (art. 355 § 1 KC), w świadczeniu usługi rozłożonej w czasie istnieje związek wynagrodzenia z ilością, jakością i rodzajem usługi. W zobowiązaniach starannego działania podjęcie przez dłużnika wymaganych czynności przy zachowaniu wiążącego go stopnia staranności oznacza, że dłużnik wykonał zobowiązanie, pomimo że niekoniecznie osiągnięto określony cel umowy. / (...) - wyrok NSA (N) z dnia 02-12-2020/ Przy tym w umowie zlecenia mogą wystąpić cechy kierownictwa i podporządkowania, choć nie takie same, jak w zależności właściwej dla stosunku pracy (art. 22 § 1 i § 111 KP oraz art. 750 KC). / (...) 3/21 - wyrok SN - Izba Pracy z dnia 21-01-2021/ Ogólna kontrola osoby zatrudnionej na podstawie umowy zlecenia, dokonywana przez zleceniodawcę z punktu widzenia rezultatów działalności, nie świadczy o podporządkowaniu pracowniczym. /III AUa 905/18 - wyrok SA Łódź z dnia 17-10-2018/. W ramach umowy zlecenia zleceniobiorca ma pewnego rodzaju swobodę w zakresie wykonania jego przedmiotu np co do czasu i miejsca ma samodzielność w określaniu bieżących zadań. Sposób wykonywana pracy nie jest doprecyzowany za pomocą poleceń służbowych. / por uzasadnienia: I UK 350/19 - postanowienie SN - Izba Pracy z dnia 12-08-2020 I PK 126/19 - wyrok SN - Izba Pracy z dnia 22-09-2020 II PK 116/19 - postanowienie SN - Izba Pracy z dnia 22-09-2020 III UK 514/19 - postanowienie SN - Izba Pracy z dnia 22-10-2020 /

Wykonywanie pracy na podstawie umowy zlecenia - a nie tylko zawarcie umowy - stwarza obowiązek ubezpieczenia emerytalnego i rentowego. /I UK 315/19 - postanowienie SN - Izba Pracy z dnia 16-06-2020/

W rozpoznawanej sprawie Zakład Ubezpieczeń Społecznych zakwestionował ważność umowy zlecenia zawartej pomiędzy odwołującym się płatnikiem Y. (...) Sp. zo.o. w Ł. a zainteresowanym W. B. (1). Organ rentowy stanął na stanowisku, że podpisanie umowy zlecenia i zgłoszenie z tego tytułu do ubezpieczeń społecznych było czynnościami pozornymi, mającymi na celu jedynie uzyskanie tytułu do ubezpieczeń społecznych w celu uzyskania świadczeń z ubezpieczenia chorobowego oraz świadczeń z opieki zdrowotnej w związku niezdolnością do pracy która powstała 28.07. 2023 r. .

Odnosząc się do powyższej spornej kwestii należy w pierwszej kolejności zwrócić uwagę, iż w przedmiocie stosowania przepisów prawa cywilnego przy rozstrzyganiu sporów na tle ważności czynności prawnych stanowiących tytuł objęcia ubezpieczeniami społecznymi ukształtowało się bogate orzecznictwo sądowe. W licznych orzeczeniach dotyczących umów o pracę jako podstawy podlegania ubezpieczeniom społecznym podkreślano, iż umowa jest zawarta dla pozoru, a przez to nie stanowi tytułu do objęcia ubezpieczeniami społecznymi, jeżeli przy składaniu oświadczeń woli obie strony mają świadomość, że osoba określona w umowie jako pracownik nie będzie świadczyć pracy, a podmiot wskazany jako pracodawca nie będzie korzystać z jej pracy, czyli strony z góry zakładają, iż nie będą realizowały swoich praw i obowiązków wypełniających treść stosunku pracy / por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 sierpnia 2005 r., sygn. II UK 321/04, opubl. OSNP 2006 nr 11-12, poz. 190; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2007 r., sygn. II UK 56/07, LEX nr 376433/. Natomiast o czynności prawnej sprzecznej z ustawą lub mającej na celu obejście ustawy można mówić tylko wtedy, gdy czynność taka pozwala na uniknięcie zakazów, nakazów lub obciążeń wynikających z przepisu ustawy i tylko z takim zamiarem została dokonana. Nie ma na celu obejścia prawa dokonanie czynności prawnej dla osiągnięcia skutków, jakie ustawa wiąże z tą czynnością. Skoro z zawarciem umowy o pracę ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych wiąże obowiązek ubezpieczenia emerytalnego i rentowych oraz wypadkowego i chorobowego, podjęcie zatrudnienia w celu objęcia tymi ubezpieczeniami i ewentualnie korzystania z przewidzianych nimi świadczeń nie jest obejściem prawa / por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2005 r., II UK 141/04, OSNP 2005 nr 15, poz. 235; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 2007 r., I UK 302/06, OSNP 2008 nr 7-8, poz. 110; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lipca 2008 r., II UK 334/07, OSNP 2009 nr 23-24, poz. 321/.

Podobnie ma się rzecz z innymi umowami będącymi tytułem do podlegania ubezpieczeniom społecznym, także umowami zlecenia i umowami o świadczenie usług, do których stosuje się przepisy o zleceniu. Nie jest więc sprzeczne z prawem ani nie stanowi jego obejścia, jak również nie narusza zasad współżycia społecznego w rozumieniu art. 58 k.c. dokonanie zgłoszenia do obowiązkowych i dobrowolnych ubezpieczeń społecznych z tytułu tego rodzaju umowy, równolegle realizowanej z własną pozarolniczą działalnością i skorzystanie z przewidzianej przepisami ustawy systemowej możliwości wyboru najkorzystniejszego dla wnioskodawcy tytułu podlegania tym ubezpieczeniom. Rzecz jednakże w tym, iż nie samo zawarcie umowy zlecenia, lecz dopiero faktyczne wykonywanie usług na jej podstawie stwarza obowiązek ubezpieczeń emerytalnego i rentowych oraz możliwość wyboru tego tytułu ubezpieczenia w myśl art. 6 ust. 1 pkt 4 oraz art. 9 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Podleganie ubezpieczeniom społecznym wynika bowiem z prawdziwego zatrudnienia, a nie z samego faktu zawarcia stosownej umowy, a dokument w postaci umowy nie jest niepodważalnym dowodem na to, że osoby podpisujące go, jako strony, faktycznie złożyły niewadliwe oświadczenie woli o treści zapisanej w tym dokumencie. Jeśli zatem strony zawarły tego rodzaju umowę dla pozoru, to czynność prawna dotknięta wadą oświadczenia woli, o jakiej traktuje art. 83 § 1 zdanie 1 k.c., jako bezwzględnie nieważna, nie kreuje żadnego stosunku cywilnoprawnego i nie rodzi jakichkolwiek skutków z punktu widzenia prawa ubezpieczeń społecznych / por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 czerwca 2008 r., I UK 402/07 OSNP 2009 nr 21-22, poz. 297; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 października 2007 r., II UK 56/07, LEX nr 376433; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 2010 r., sygn. I UK 43/10, LEX nr 619658/.

Mając powyższe na uwadze Sąd przyjął, że okoliczności rozpatrywanego przypadku ujawnione w procesie wskazują, że strony powołując się na istnienie umowy zlecenia od 26.07.2023 r. odnoszą się do czynności pozornej, bowiem umowa zlecenia od wskazanej daty nie była faktycznie przez strony realizowana.

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż materiał zgromadzony w procesie nie pozwala nawet jednoznacznie na stwierdzenie, iż jakiekolwiek czynności w spornym okresie ubezpieczony na rzecz płatnika wykonywał - nie potwierdzono faktu zakupu pompy, którą ubezpieczony miał wymieniać w samochodzie ciężarowym płatnika w dniach 26-27.07.2023 r. Ponadto nawet gdyby przyjąć iż jakieś czynności doradcze przy naprawie ww. samochodu ubezpieczony dla płatnika w tym czasie podejmował, podkreślić należy, że dla stwierdzenia istnienia zlecenia nie wystarcza jakakolwiek praca, bowiem znaczenie ma dopiero praca wykonywana w reżimie umowy zlecenia, a nie stanowią takiej pracy czynności faktyczne pozorujące realizację umowy zlecenia.

Podnieść należy, że ze zgromadzonych w sprawie dowodów w tym zeznań samych stron wynika, iż W. B. (1) doradzał spokrewnionym z nim wspólnikom płatnika w zakresie napraw samochodów ciężarowych, które wchodziły w skład taboru spółki. Przy czym wskazane czynności miały charakter zawsze nieformalny, doradczy, zwyczajowo związany z pomocą rodzinie. W sprawie nie przedstawiono jednoznacznych dowodów na to, iż zasady tak prowadzonej współpracy ze spółką (...). zo.o. w Ł., która nie opierała się o konkretną umowę, uległy zmianie od 26.07.2023 r. w konsekwencji czego zainteresowany miał pracować dla tego podmiotu w oparciu o zlecenie. W sprawie nie powołano żadnych dowodów wskazujących na zmianę okoliczności faktycznych, które determinowałyby zmianę i powodowały konieczność zatrudnienia W. B. (1) w oparciu o zlecenie w firmie płatnika. Sąd przy tym nie zapomina, że strony w ramach zasady swobody umów mogą ustalać wzajemne stosunki prawne jednak zasadzie swobody zawieranych umów nie można przyznawać prymatu, w sytuacji gdy prowadzi ona do obejścia obowiązujących przepisów prawa, do nadużycia prawa poprzez dowolne szafowanie umowami stanowiącymi tytuł ubezpieczeń społecznych.

W ocenie Sądu, na gruncie rozpoznawanego przypadku odwołujący i ubezpieczony, powołując się na okoliczność wykonywania czynności przez W. B. (1) na rzecz płatnika od 26.08.2023 r., usiłowali wykreować taki stan faktyczny, który usprawiedliwiałby istnienie tytułu ubezpieczenia, w tym dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, tak potrzebnego W. B., który 28.07.2023 przebył incydent wieńcowo-naczyniowy.

Podkreślić należy, iż zarówno przed 26.07.2023 r. jak i po tej dacie, płatnik w związku z charakterem prowadzonej działalności musiał dokonywać bieżących napraw i konserwacji samochodów ciężarowych. Płatnik podnosił, iż w związku z brakami kadrowymi wspólnicy musieli podjąć czynności kierowcy, co determinowało zatrudnienie mechanika w oparciu o umowę zlecenie. Jednakże -co nie zostało podważone -w całym spornym okresie, w którym ubezpieczony pozostawał niezdolnym do pracy nie zatrudniono nikogo innego w tym charakterze, a sami wspólnicy nadal niezmiennie podejmowali wpadkowe czynności naprawcze. Nie istniała więc żadna potrzeba gospodarcza, czy ekonomiczna uzasadniająca zatrudnienie na zlecenie ubezpieczonego, który dotychczas wpadkowo tylko pomagał rodzinie. W ocenie sądu twierdzenie w tych okolicznościach faktycznych, iż wnioskodawca wykonywał w spornym okresie zlecenie u płatnika jest co najmniej nadużyciem zwłaszcza, że nie znajduje to poparcia także w jakichkolwiek czynnościach formalnych, poinformowaniu księgowej o zawarciu umowy, zgłoszeniu do ubezpieczeń, złożeniu dokumentów rozliczeniowych ZUS w przelewach wynagrodzenia dokonanych przed tym zanim ubezpieczony stał się niezdolny do pracy z powodu udaru. Materiał zgromadzony w procesie nie pozwala zatem na przyjęcie że doszło w praktyce do realizacji umowy zlecenia i że miało to ekonomicznie i gospodarczo uzasadniony cel inny, niż wykreowanie takiego stanu, który pozornie tylko usprawiedliwiałby istnienie tytułu do ubezpieczeń u płatnika i pozyskanie dla ubezpieczonego środków z Funduszu chorobowego.

Znamiennym jest przy tym, iż strony ponownie zawarły kolejną umowę zlecenia od 29.09.2023 r, gdy jasnym było, iż zainteresowany nie może - z uwagi na stan zdrowia, jej realizować, co świadczy o fikcyjnym utrzymywaniu tytułu do ubezpieczeń.

W ocenie Sądu strony wykorzystały istniejący stan faktyczny – powiązania rodzinne i wzajemnie świadczoną sobie pomoc, tak manipulując czynnościami poprzez zgłoszenie wnioskodawcy do ubezpieczeń z datą wsteczną, by wykreować pozorny tytuł do ubezpieczeń wynikający ze zlecenia, który pozwalał ubezpieczonemu na uzyskanie świadczeń związanych z chorobą. Przy tym, iż taki stan rzeczy miał miejsce dodatkowo przekonują Sąd takie okoliczności jak: zgłoszenie ubezpieczonego do ubezpieczeń i złożenie deklaracji rozliczeniowych dopiero po 28.07. 2023 r., brak konkretnych dowodów na wykonanie rzekomo dokonanych napraw, stworzenie wszelkiej dokumentacji związanej ze zleceniem wstecznie - co zostało przyznane przez płatnika, zawarcie kolejnej umowy zlecenia mimo, iż w sposób oczywisty nie mogła być ona realizowana.

Sąd przyjął, że okoliczności sprawy wskazują, że doszło do zawarcia pozornej czynności prawnej, którą z mocy art. 83 § 1 k.c. należało uznać za nieważną. Podjęcie umowy zlecenia u płatnika od 26.07.2023r. w rzeczywistości nie miało miejsca, bowiem sporna umowa została zawarta jedynie formalnie z datą wsteczną, gdy okazało się, że ubezpieczony jest niezdolny do pracy. W ocenie sądu, w toku postępowania nie została wykazana okoliczność, iż zgłoszenie odzwierciedlało w rzeczywistości istniejący stan faktyczny.

Zgodnie z art. 83 § 1 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Przepis art. 83 k.c. charakteryzuje czynność prawną pozorną przez wskazanie trzech jej elementów, które muszą wystąpić łącznie: oświadczenie woli musi być złożone tylko dla pozoru, oświadczenie woli musi być złożone drugiej stronie, adresat oświadczenia woli musi zgadzać się na dokonanie czynności prawnej jedynie dla pozoru. Złożenie oświadczenia woli dla pozoru oznacza, że osoba oświadczająca wolę w każdym wypadku nie chce, aby powstały skutki prawne, jakie zwykle prawo łączy ze składanym przez nią oświadczeniem. Brak zamiaru wywołania skutków prawnych oznacza, że osoba składająca oświadczenie woli, albo nie chce w ogóle wywołać żadnych skutków prawnych, albo też chce wywołać inne, niż wynikałoby ze złożonego przez nią oświadczenia woli. Pozorność umowy ma miejsce nie tylko wówczas, gdy mimo jej zawarcia praca w ogóle nie jest świadczona, ale również wtedy, gdy jest faktycznie świadczona, lecz na innej podstawie / por odpowiednio Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 3 listopada 2021 r., III AUa 1713/21/

W konsekwencji organ rentowy w zaskarżonej decyzji prawidłowo uznał, iż W. B. (1) nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, to jest emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu oraz dobrowolnemu ubezpieczeniu chorobowemu od 26.07.2023 r. jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia u płatnika składek. Pozorna umowa nie wywołuje żadnych skutków prawnych, także w prawie ubezpieczeń społecznych. Nie mogła więc stanowić uprawnionego tytułu do podlegania ubezpieczeniom społecznym.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477¹⁴§ 1 kpc, oddalił odwołanie.

Uwzględniając wniosek pełnomocnika organu rentowego w przedmiocie kosztów procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 -3 k.p.c. i stosownie do treści § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. z 2023 r., poz. 1935) zasądził od płatnika Y. (...) Sp. zo.o. w Ł. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Odział w T. kwotę 360 zł złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego wraz z odsetkami w wysokości odsetek ustawowych od dnia uprawomocnienia się orzeczenia w którym je zasądzono do dnia zapłaty

Dodano: 19 września 2025, Opublikował(a): Agnieszka Kurczewska
Podmiot udostępniający informację: Sąd Okręgowy w Łodzi
Osoba, która wytworzyła informację: Magdalena Lisowska
Data wytworzenia informacji: 19 maja 2025