Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

całości wyroku

Decyzją z dnia 24.04.2025 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. stwierdził, że I. M., jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia u płatnika składek (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w Ł., podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu w okresie od dnia 28.08.2024 r. do dnia 8.11.2024 r., a także określił miesięczne podstawy wymiaru składek na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne, tj. emerytalne, rentowe i wypadkowe oraz na ubezpieczenie zdrowotne za miesiące od sierpnia do grudnia 2024 r., a także na Fundusz Pracy i Fundusz Solidarnościowy za październik 2024 r., jak i na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za miesiące od sierpnia do grudnia 2024 r.

Organ rentowy w uzasadnieniu tej decyzji w szczególności wskazał, że od 28.08.2024 r. do 8.11.2024 r. płatnik zgłosił, I. M.’iego, obywatela Mołdawii, z tytułu wykonywania umowy zlecenia wyłącznie do ubezpieczenia zdrowotnego. ZUS argumentował, że ustalono, iż w spornym okresie od 28.08.2024 r. do 8.11.2024 r. I. M. nie posiadał innego tytułu do ubezpieczeń społecznych, który zwalniałby z obowiązku podlegania ubezpieczeniom z tytułu umowy zlecenia zawartej z płatnikiem składek. Zakład zaznaczył, że podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne zleceniobiorcy jest przychód faktycznie otrzymany lub postawiony do jego dyspozycji, a nie wynikający z umowy.

(decyzja k. 25-30 akt ZUS)

(...) sp. z o.o. w Ł. odwołała się od ww. decyzji, wnosząc o jej zmianę poprzez uznanie, że ubezpieczony, jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia u płatnika składek nie podlega w spornym okresie obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa adwokackiego i kosztów postępowania według norm przepisanych.

Zaskarżonej decyzji zarzucono naruszenie prawa materialnego przez błędną wykładnię art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych polegającą na wadliwym stanowisku, że ww. przepis wyłącza z obowiązku podlegania ubezpieczeniu społecznemu jedynie obywateli państw obcych, których pobyt nie ma charakteru stałego i którzy są jednocześnie zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych i misjach międzynarodowych.

Ponadto na podstawie art. 177 §1 pkt 1 k.p.c. wniesiono o zawieszenie postępowania, albowiem rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego toczącego się postępowania, a to postępowania w sprawie wydania indywidualnej interpretacji przepisów toczącego się przed Zakładem Ubezpieczeń Społecznych w L., a w najbliższym czasie przed Sądem Okręgowym w Łodzi.

Na podstawie art. 467 § 4 k.p.c. wniesiono także o zwrot organowi rentowemu akt sprawy w celu uzupełnienia materiału sprawy, albowiem występują istotne braki w materiale, a także organ rentowy zastosował błędną podstawę prawną oraz faktyczną.

W uzasadnieniu wskazano, że płatnik składek, w sprawie VIII U 1614/19 przed Sądem Okręgowym w Gliwicach uzyskał korzystny wyrok określający, iż nie ma obowiązku odprowadzania składek z ubezpieczenia społecznego, o których mowa w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych w przypadku obecnie oraz w przyszłości zatrudnianych cudzoziemców, ponieważ zatrudnienie cudzoziemców następuje na pobyt czasowy, niemający charakteru stałego, a zatrudnieni cudzoziemcy nie posiadają kart stałego pobytu. Ponadto wskazano także, że w sprawie o tożsamym stanie prawnym w wyniku postępowania toczącego się przed Sądem Okręgowym w Katowicach sygn. akt XI U 603/18 oraz Sądem Apelacyjnym w Katowicach sygn. akt III AUa 1555/18, spółka dwukrotnie uzyskała wyrok wskazujący na prawidłowość złożonej interpretacji. Podał, że (...) Oddział w L. złożył skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego. Sąd Najwyższy postanowieniem z 16 czerwca 2020 roku odmówił przyjęcia skargi kasacyjnej do rozpoznania. Dodatkowo odwołujący wskazał, iż w sprawie III AUa 1342/20 oraz III AUa 774/20 o tożsamym stanie prawnym Sąd Apelacyjny w Łodzi wydał wyrok korzystny dla spółki, tj. zmieniający zaskarżony wyrok oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego.

(odwołanie – k. 3-5)

W odpowiedzi na odwołanie, organ rentowy wniósł o jego oddalenie, oddalenie wniosku o zwrot akt sprawy organowi rentowemu oraz wniosku o zawieszenie postępowania w n/n sprawie, a nadto wniósł o zasądzenie od płatnika składek na rzecz organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych wraz z ustawowymi odsetkami.

(odpowiedź na odwołanie k. 8-10)

Postanowieniem z dnia 20.06.2025 r. Sąd Okręgowy oddalił oba wnioski strony odwołującej o zawieszenie postępowania oraz o zwrot akt organowi rentowemu.

(postanowienie k. 12)

Postanowieniem z dnia 1.08.2025 r. Sąd Okręgowy na podstawie art. 144 § 1 k.p.c. ustanowił kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu I. M.’iego w osobie radcy prawnego.

(postanowienie k. 27)

Piśmie procesowym z dnia 3.09.2025 r. kurator oświadczył, że nie nawiązał kontaktu z zainteresowanym, ani nie ustalił miejsca jego obecnego pobytu, a także, że pozostawia sprawę do rozstrzygnięcia Sądu zgodnie z dotychczasowym orzecznictwem. Dodatkowo oświadczył, że koszty sprawowanej kurateli nie zostały w żadnej części pokryte, w związku z czym wniósł o ich zasądzenie w wysokości określonej odpowiednimi przepisami prawa.

(pismo procesowe k. 36)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Przedmiotem przeważającej działalności płatnika składek - (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ł. jest prowadzenie agencji pracy tymczasowej świadczenie usług outsourcingu. Płatnik składek zatrudnia cudzoziemców na podstawie umów zlecenia i zgłasza ich z tego tytułu do ubezpieczenia zdrowotnego. (okoliczności bezsporne, a nadto odpis z KRS k. 7-7v.)

Płatnik składek, jako zleceniodawca, zawarł z obywatelem Mołdawii – I. M.’im, jako zleceniobiorcą, pisemną umowę zlecenia z dnia 28.08.2024 r., na mocy której ten zobowiązał się do wykonania prostych prac produkcyjnych na rzecz (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w Ł. w okresie od 28.08.2024 r. do 28.02.2026 r. za wynagrodzeniem wg stawki godzinowej 28,0 zł brutto. Zainteresowany ubezpieczony złożył pisemne oświadczenia, że na terenie Polski przebywa tymczasowo oraz, że nie jest zainteresowany pozostaniem na jej terenie na stałe.

(okoliczności bezsporne, a nadto umowa zlecenia wraz oświadczenie w kopercie k. 19)

W badanym okresie od 28.08.2024 r. do 8.11.2024 r. ubezpieczony w sposób ciągły wykonywał dla (...) sp. z o.o. z/s w Ł. ww. zlecenie i stale przebywał w Polsce.

(okoliczność bezsporna)

W związku z zawartą umową zlecenia, płatnik składek zgłosił ubezpieczonego od
dnia 28.08.2024 r. jedynie do ubezpieczenia zdrowotnego oraz złożył dokumenty rozliczeniowe, w których obliczył i rozliczył składki na ubezpieczenie zdrowotne od miesięcznych podstaw ich wymiaru, a w tym za miesiące objęte zaskarżoną w n/n postępowaniu decyzją od sierpnia do grudnia 2024 r.

(okoliczności bezsporne)

W badanym okresie od 28.08.2024 r. do 8.11.2024 r. ubezpieczony nie posiadała innego tytułu do ubezpieczeń społecznych, który zwalniałby z obowiązku podlegania ubezpieczeniom z tytułu umowy zlecenia zawartej z płatnikiem składek.

(okoliczności bezsporne)

Stan faktyczny w n/n sprawie był bezsporny, a Sąd ustalił powyższe fakty w oparciu o powołane dokumenty, których prawdziwości żadna ze stron nie kwestionowała.

W rozpoznawanej sprawie do rozstrzygnięcia pozostawało jedynie zagadnienie prawne czy ubezpieczony, jako obywatel Mołdawii w badanym okresie objętym w n/n postępowaniu zaskarżoną decyzją powinien zostać zgłoszony do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego i czy w związku z tym powinny być odprowadzone składki z tego tytułu, a także na Fundusz Pracy i Fundusz Solidarnościowy oraz Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie nie jest zasadne i podlega oddaleniu.

Na wstępnie należy podnieść, że brak było podstaw do zwrotu akt organowi rentowemu na podstawie art. 467 § 4 k.p.c. Trzeba przypomnieć, że Sąd ubezpieczeń społecznych może i powinien dostrzegać jedynie takie wady formalne decyzji administracyjnej, które decyzję tę dyskwalifikują w stopniu odbierającym jej cechy aktu administracyjnego. Wskazuje się także, że możliwość przekazania sprawy do rozpoznania organowi rentowemu przez sąd pierwszej instancji została ograniczona tylko do dwóch sytuacji, przewidzianych w art. 467 § 4 k.p.c. oraz art. 477 ¹⁴ § 4 k.p.c.; poza tym sąd pierwszej instancji obowiązany jest rozstrzygnąć sprawę merytorycznie. (por. wyrok SA w Szczecinie z 9.02.2022 r., III AUa 439/21, LEX nr 3360319)

Na podstawie art. 467 § 4 k.p.c. z całą pewnością nie mogą być uzupełnione te wady, które decyzję organu rentowego dyskwalifikują w stopniu odbierającym jej cechy aktu administracyjnego jako przedmiotu odwołania, a więc gdy decyzja taka została wydana przez organ niepowołany lub w zakresie przedmiotu orzeczenia bez jakiejkolwiek podstawy w obowiązującym prawie materialnym, względnie z oczywistym naruszeniem reguł postępowania administracyjnego. W takich przypadkach decyzja jest bowiem bezwzględnie nieważna (nieistniejąca prawnie) i nie wywołuje skutków prawnych (koncepcja tzw. bezwzględnej nieważności decyzji administracyjnej) (por. postanowienie SN z 27.01.2021 r., II UZ 25/20, LEX nr 3112876).

Jednocześnie należy wskazać, że brak było podstaw do zawieszenia niniejszego postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. W tym miejscu należy przypomnieć, że zgodnie z art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. sąd może zawiesić postępowanie z urzędu, jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego toczącego się postępowania cywilnego. Należy zaznaczyć, że pełnomocnik strony odwołującej się wskazał jedynie, że rozstrzygnięcie przedmiotowej sprawy zależy od wyniku innego toczącego się postępowania, a to postępowania dotyczącego wydania indywidualnej interpretacji przepisów, toczącego się przed Zakładem Ubezpieczeń Społecznych w L., a w najbliższym czasie przed Sądem Okręgowym w Łodzi. Tym samym pełnomocnik strony skarżącej odniósł się do tej kwestii jedynie w sposób ogólny. W związku z powyższym należy wskazać, iż brak jest dowodów potwierdzających, że takie postępowanie się toczy.

Nie można również tracić z pola widzenia, iż wskazana w art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. podstawa do zawieszenia postępowania zachodzi, gdy rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego toczącego się postępowania cywilnego. Zależność ta musi być tego rodzaju, że orzeczenie, które ma zapaść w innym postępowaniu cywilnym, będzie prejudykatem, czyli podstawą rozstrzygnięcia sprawy, w której ma być zawieszone postępowanie. Przepis art. 177 § 1 pkt 1 k.p.c. znajduje zastosowanie, gdy wynik jednego postępowania cywilnego zależy od wyniku innego postępowania cywilnego, gdyż przedmiot postępowania prejudycjalnego stanowi element podstawy faktycznej rozstrzygnięcia sprawy w postępowaniu cywilnym. Oznacza to, że nie jest możliwe rozstrzygnięcie sprawy w toczącym się postępowaniu cywilnym bez wcześniejszego rozstrzygnięcia kwestii prejudycjalnych (por. postanowienie SA w Szczecinie z 5.09.2012 r., III AUz 71/12, LEX nr 1216392). Niewątpliwie taka sytuacja nie ma miejsca w przedmiotowej sprawie.

Mając na względzie powyższe, Sąd przystąpił do merytorycznego rozpoznania sprawy.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jednolity Dz.U. z 2024 r. poz. 497, dalej jako „ustawa systemowa”) osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy oświadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, zwanymi dalej „zleceniobiorcami”, oraz osobami z nimi współpracującymi, z zastrzeżeniem ust. 4.

Zleceniobiorcy podlegający ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu (art. 12 ust. 1 cytowanej ustawy).

Obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu podlegają zleceniobiorcy od dnia oznaczonego w umowie jako dzień rozpoczęcia jej wykonywania do dnia rozwiązania lub wygaśnięcia tej umowy (art. 13 pkt 2 ustawy).

Każda osoba objęta obowiązkowo ubezpieczeniami emerytalnym i rentowym podlega zgłoszeniu do ubezpieczeń społecznych. Obowiązkiem płatnika składek – z mocy art. 46 ust. 1 i art. 47 ust. 1 ustawy systemowej – jest obliczanie, rozliczanie i opłacanie należnych składek za każdy miesiąc kalendarzowy oraz przesyłanie w wyznaczonym terminie deklaracji rozliczeniowych, imiennych raportów miesięcznych oraz opłacanie składek za dany miesiąc. Płatnik składek jest zobowiązany do zgłoszenia w terminie 7 dni zleceniobiorcy do ubezpieczeń społecznych od daty powstania obowiązku ubezpieczenia oraz do zgłoszenia wyrejestrowania od dnia wygaśnięcia tytułu do ubezpieczeń społecznych (art. 36 ust. 1, ust. 2, ust. 4 i ust. 11 ustawy systemowej).

Na podstawie zaś art. 66 ust. 1 pkt. 1 lit. „e” ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych z 27 sierpnia 2004 roku (tekst jednolity Dz.U. z 2024 r. poz. 146 ze zm.) osoby spełniające warunki do objęcia ubezpieczeniami społecznymi, które są osobami wykonującymi pracę na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego stosuje się przepisy dotyczące zlecenia, podlegają obowiązkowi ubezpieczenia zdrowotnego.

Podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe zleceniobiorców stanowi przychód, w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy oświadczenie usług, jeżeli w umowie o świadczenie usług określono odpłatność za jej wykonanie kwotowo, w kwotowej stawce godzinowej lub akordowej albo prowizyjnie (art. 18 ust. 1 i 3 w związku z art. 4 pkt ustawy systemowej).

Jak stanowi art. 20 ust. 1 ustawy systemowej, podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie chorobowe oraz ubezpieczenie wypadkowe stanowi podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie emerytalne i ubezpieczenia rentowe, z zastrzeżeniem ust. 2 i ust. 3.

Zgodnie z § 2 ust. 6 rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie szczegółowych zasad
i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych z 21 września 2017 r. (tekst jednolity Dz.U. z 2022 r. poz. 1771) dla każdego ubezpieczonego, którego podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe stanowi przychód, w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych, płatnik składek w raporcie lub imiennym raporcie miesięcznym korygującym, o którym mowa w art. 41 ust. 6 ustawy, zwanym dalej „raportem korygującym”, oraz
w deklaracji i deklaracji rozliczeniowej korygującej, o której mowa w art. 47 ust. 3 ustawy, zwanej dalej „deklaracją korygującą”, uwzględnia należne składki na ubezpieczenia społeczne od wszystkich dokonanych lub postawionych do dyspozycji ubezpieczonego wypłat – od pierwszego do ostatniego dnia miesiąca kalendarzowego, którego deklaracja dotyczy – stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne, z uwzględnieniem ograniczenia, o którym mowa w art. 19 ustawy. Z powyższego wynika, że podstawę wymiaru składek stanowi przychód faktyczny wypłacony w danym miesiącu.

Do ustalenia zaś podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne osób, o których wyżej mowa, z mocy art. 81 ust. 1 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, stosuje się przepisy określające podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe tych osób, z zastrzeżeniem ust. 5 i 6 ust. 5 art. 81 stanowi, że przy ustalaniu podstawy wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne nie stosuje się ograniczenia, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Z kolei wymieniony ust. 6 art. 81 przewiduje, że podstawę wymiaru składki na ubezpieczenie zdrowotne pomniejsza się o kwoty składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i chorobowe finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikami składek, potrąconych przez płatników ze środków ubezpieczonego, zgodnie z przepisami o systemie ubezpieczeń społecznych.

Według art. 104 ust. 1 pkt 1 lit. c i art. 107 ust. 1 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tekst jednolity Dz.U. z 2024 r. poz. 475), obowiązkowe składki na Fundusz Pracy, ustalone od kwot stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe bez stosowania ograniczenia, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych, wynoszących w przeliczeniu na okres miesiąca co najmniej minimalne wynagrodzenie za pracę, opłacają pracodawcy oraz inne jednostki organizacyjne za osoby wykonujące pracę na podstawie umowy zlecenia za okres trwania obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego i rentowych w trybie i na zasadach przewidzianych dla składek na ubezpieczenia społeczne.

Zgodnie z art. 4 ust. 1 ustawy o Funduszu Solidarnościowym (tekst jednolity Dz.U.
z 2024 r. poz. 296) do obowiązkowych składek na Fundusz stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące obowiązkowych składek na Fundusz Pracy.

W świetle art. 9 i art. 29 ust. 1 ustawy o ochronie roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy (tekst jednolity Dz. U. z 2023 r. poz. 1087), pracodawca jest obowiązany opłacać składki na Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych za zleceniobiorców od wypłat stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe bez stosowania ograniczenia, o którym mowa w art. 19 ust. 1 ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych.

Istota sporu w niniejszej sprawie sprowadzała się do ustalenia, czy do ubezpieczonego ma zastosowanie, czy też nie ma – norma przewidziana w art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, a zatem czy stanowisko organu rentowego w przedmiocie podlegania przez zainteresowanego obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, wypadkowemu w okresach wskazanych w treści aktualnie zaskarżonej decyzji, jako osoby wykonującej pracę na podstawie umowy zlecenia u płatnika składek jest prawidłowe.

Płatnik składek (...) sp. z o.o. z/s w Ł. prezentował stanowisko, że do ubezpieczonych (cudzoziemców) nie mają zastosowania przepisy dotyczące podlegania przez nich ubezpieczeniom społecznym w związku z zawartą umową zlecenia, biorąc pod uwagę treść normy przewidzianej w art. 5 ust. 2 ustawy systemowej. W ocenie płatnika jego stanowisko jest spójne z ugruntowaną linią orzecznictwa Sądu Najwyższego – w przypadku obecnie oraz w przyszłości zatrudnianych cudzoziemców nie istnieje obowiązek odprowadzania składek z ubezpieczenia społecznego, o których mowa w przywołanej ustawie, gdyż zatrudnienie cudzoziemców następuje na pobyt czasowy, który nie ma charakteru stałego.

Przywoływane stanowisko nie znajduje jednak zastosowania na gruncie przedmiotowej sprawy, ani nie ma odzwierciedlenia w orzecznictwie Sądu Najwyższego ukształtowanym
w tym temacie.

W tym miejscu warto przytoczyć treść przepisu, art. 5 ust. 2 ustawy systemowej, który stanowi, że nie podlegają ubezpieczeniom społecznym określonym w ustawie obywatele państw obcych, których pobyt na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej nie ma charakteru stałego i którzy są zatrudnieni w obcych przedstawicielstwach dyplomatycznych, urzędach konsularnych, misjach, misjach specjalnych lub instytucjach międzynarodowych, chyba że umowy międzynarodowe stanowią inaczej.

Tym samym z przepisu tego nie wynika wymóg łącznego spełnienia dwóch wymienionych w tym przepisie przesłanek niepodlegania obowiązkowi ubezpieczenia społecznego przez obywateli państw obcych. Przepis ten kreuje dwie niezależne od siebie kategorie określonych w nim osób, które obowiązkowi temu nie podlegają. Są nimi - po pierwsze – obywatele państw obcych, których pobyt na obszarze Polski nie ma charakteru stałego oraz – po drugie – obywatele państw obcych, którzy zatrudnieni są w wymienionych w tym przepisie placówkach. W tym ujęciu stały pobyt, o którym mowa w art. 5 ust. 2 ustawy systemowej, to pobyt niezmienny w okresie realizacji tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym. Formalny status pobytu cudzoziemca na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej jest zatem nieistotny (tak: wyrok Sądu Najwyższego z 1 października 2019 r., I UK 194/18, OSNP 2020, nr 12, poz. 137). Wynika stąd, że jedynie ratyfikowana umowa międzynarodowa, jako prawo nadrzędne, może wykluczyć zastosowanie polskich przepisów w tym zakresie.

Obowiązująca w stosunkach z Mołdawią umowa między Rzecząpospolitą Polską a Republiką Mołdawii o ubezpieczeniu społecznym z dnia 9 września 2013 r. (Dz.U. z 2014 r. poz. 1460) nie wyklucza stosowania polskich przepisów w tym zakresie. Co więcej, zgodnie z brzmieniem art. 7 ust. 1 tej umowy osoba zatrudniona na terytorium jednej z Umawiających się Stron podlega, w odniesieniu do tego zatrudnienia, ustawodawstwu tej Umawiającej się Strony, nawet jeżeli zamieszkuje na terytorium drugiej Umawiającej się Strony lub jeżeli główna siedziba lub zarejestrowana siedziba jej pracodawcy mieści się na terytorium tej drugiej Umawiającej się Strony.

Przewidziane w art. 7 -11 umowy wyjątki od zasady lex loci laboris obejmują prowadzenie działalności na własny rachunek (art. 7 ust. 2), pracowników służby cywilnej (art. 7 ust. 3) delegowanie (art. 8), zatrudnienie w charakterze podróżującego personelu międzynarodowego przedsiębiorstwa transportowego (art. 9) , załogi na statkach morskich (art. 10), odnoszą się także do urzędników i osób z nimi zrównanych, a także a także członków personelu misji dyplomatycznych oraz urzędów konsularnych (art. 11) i nie znajdują w niniejszej sprawie zastosowania.

Ze stanu faktycznego nie wynika, aby w sprawie zastosowanie znajdował też art. 12 Umowy, zgodnie z którym Władze właściwe obu Umawiających się Stron lub wyznaczone przez nie instytucje, na wspólny wniosek pracownika i pracodawcy lub osoby pracującej na własny rachunek, mogą wyrazić zgodę na wyjątki od postanowień artykułów 7 - 10, w najlepszym interesie osoby lub kategorii osób.

Z wykładni powołanych przepisów, wprost, daje się formułować wniosek, że zarówno w przypadku pracowniczego tytułu podlegania ubezpieczeniom społecznym, jak i tytułu, wynikającego z wykonywania umowy zlecenia, kluczowym jest miejsce wykonywania aktywności zawodowej, a sam zamiar czasowego przebywania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, czy też legitymowanie się jedynie zezwoleniem na pobyt czasowy nie mają rozstrzygającego znaczenia. W kontekście tego oraz w świetle art. 5 ust. 2 ustawy systemowej stałe przebywanie w Polsce w okresie wykonywania tych czynności (np. zamieszkanie w Polsce i prowadzenie wykładów lub badań przez jeden semestr), chociażby przez krótki (sumarycznie) okres czasu determinowany czasowym zezwoleniem na pobyt, będą prowadzić do objęcia polskim systemem ubezpieczeń społecznych.

Sąd Najwyższy opowiedział się wyraźnie za tym, by o zastosowaniu art. 5 ust. 2 ustawy systemowej decydowało to, gdzie w okresie wykonywania czynności stanowiących tytuł do podlegania ubezpieczeniom społecznym znajduje się centrum interesów życiowych i zawodowych danej osoby, co z kolei należy analizować z perspektywy sposobu realizacji działalności, z której wynika ustawowy obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym (wyroki Sądu Najwyższego z 6.09.2011 r., I UK 60/11; z 17.09.2009 r., II UK 11/09 z glosą M. Paluszkiewicz).

Również w doktrynie prezentowane jest stanowisko, zgodnie z którym decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia kwestii, czy pobyt cudzoziemca na terytorium Polski ma „stały charakter” w rozumieniu art. 5 ust. 2 ustawy systemowej, ma ustalenie tego, gdzie (w którym kraju) znajduje się centrum jego interesów życiowych (w tym rodzinnych i zawodowych). Taka ocena jest każdorazowo uzależniona od konkretnych okoliczności faktycznych rozpatrywanego przypadku, w tym - w szczególności - od wyników prowadzonego w tym kierunku postępowania dowodowego. Jeśli w wyniku takiego badania zostanie stwierdzone, że centrum interesów życiowych cudzoziemca znajduje się poza Polską, to osoba ta zostaje wyłączona z podlegania polskiemu systemowi ubezpieczeń społecznych (por. D. Wajda (w:) B. Gudowska, J. Strusińska-Żukowska (red.), Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz. Wyd. 2, Warszawa 2014, komentarz, s. 44-47).

Skoro ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych określa zasady podlegania ubezpieczeniom społecznym, to podlegają im także obywatele państw obcych, którzy podejmują działalność stanowiącą podstawę objęcia ich obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym (…). Dlatego charakter pobytu (stały albo niestały) należy odnosić w relacji do powszechnego obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym, czyli do podstawy ubezpieczenia. Ten charakter nie zależy w konsekwencji od tego, jaki zamiar, co do okresu przebywania w Polsce, przejawia cudzoziemiec. Stały pobyt w rozumieniu art. 5 ust. 2 cytowanej ustawy podlega zatem ocenie w zależności od realizacji działalności, z której wynika ustawowy obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym. Stały pobyt to pobyt niezmienny w danym okresie, czyli w okresie realizacji podstawy ubezpieczenia, przy czym nie ma większego znaczenia okoliczność dotycząca tego, jaką administracyjną gwarancję prowadzenia działalności lub zapewnienie pobytu miał w Polsce obywatel państwa obcego (…). O tym, czy dany pobyt ma charakter stały nie decyduje więc stały pobyt w sensie „długotrwałości i stałości pobytu na terenie Rzeczypospolitej Polskiej”, albowiem w takim wypadku wyłączeniu z ubezpieczeń społecznych podlegaliby ci cudzoziemcy, których pobyt nie ma „takich cech”, choć spełnialiby warunki podlegania obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym jako wspólnicy jednoosobowej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością (wyrok Sądu Najwyższego z 12.07.2017 r., II UK 295/16).

Termin „nie podlegają ubezpieczeniom społecznym obywatele państw obcych, których pobyt na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej nie ma charakteru stałego”, zawarty w treści art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, należy dekodować w powiązaniu z systemem ubezpieczenia społecznego, a nie przez odwoływanie się do przepisów o charakterze meldunkowym, ilościowym (ile razy dana osoba wjeżdża do kraju i jak długo tu pozostaje). Wobec tego uzyskanie przez cudzoziemca zezwolenia na pobyt na czas oznaczony wcale nie przeczy stałemu pobytowi w rozumieniu art. 5 ust. 2 ustawy systemowej, jako że nawet taki pobyt jest również stały w sensie „niezmienny w danym okresie” (postanowienie Sądu Najwyższego z 12.06.2019 r., II UK 229/18).

W wyroku z 17 września 2009 r. (II UK 11/09) Sąd Najwyższy uznał, że pojęcie „pobytu stałego” z art. 5 ust. 2 ustawy systemowej nie może bezpośrednio zależeć od przepisów ustaw o cudzoziemcach z 25 czerwca 1997 r. (Dz.U. z 2001 r. nr 127, poz. 1400 ze zm.) i z 13 czerwca 2003 r. (Dz.U. z 2011 r.nNr 264 poz. 1573 ze zm.), a ściślej od czasu, na który cudzoziemcowi udziela się zezwolenia na pobyt w Polsce.

Nie jest uprawnione założenie wykluczające z pojęcia pobytu stałego w rozumieniu wskazanego przepisu pobytu cudzoziemca na podstawie zezwolenia na czas oznaczony i akceptujące taki stały pobyt dopiero w przypadku zezwolenia na pobyt na czas nieoznaczony (art. 19 ust. 4 ustawy o cudzoziemcach z 1997 r.) albo zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego WE (art. 65 ust. 7 ustawy o cudzoziemcach z 2003 r., postanowienie Sądu Najwyższego z 22.05.2019 r., II UK 167/18; postanowienie Sądu Najwyższego z 22.05.2019 r., II UK 169/18).

Sąd Okręgowy podziela powyższe zapatrywania, a także wyrażane w piśmiennictwie tezy, że istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia kwestii, czy pobyt cudzoziemca na terytorium Polski ma „stały charakter” w rozumieniu art. 5 ust. 2 ustawy systemowej ma ustalenie tego, gdzie (w którym kraju) znajduje się centrum jego interesów życiowych. „Taka ocena każdorazowo uzależniona jest od konkretnych okoliczności faktycznych rozpatrywanego przypadku, w tym w szczególności od wyników prowadzonego w tym kierunku postępowania dowodowego. Jeśli w wyniku takiego badania zostanie stwierdzone, że centrum interesów życiowych cudzoziemca znajduje się poza Polską, to osoba ta jest wyłączona z podlegania polskiemu systemowi ubezpieczeń społecznych” (zob. „Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Komentarz” pod red. B. Gudowskiej, wyd. C.H. Beck, Warszawa 2014, teza 6 do art. 5).

W świetle przytoczonego powyżej orzecznictwa zasadne jest twierdzenie, że pobyt na terenie Polski choćby nawet czasowy, którego ramy są ściśle określone nie oznacza, że pobyt ten nie ma charakteru stałego, o którym mowa w art. 5 ust. 2 ustawy systemowej (cytowany wyrok Sądu Najwyższego z 12.07.2017 r., II UK 295/16).

Wskazać wreszcie należy na najnowsze orzecznictwo, dotyczące też obywateli Mołdawii, które stoi na stanowisku, że wykonywanie przez cudzoziemca aktywności zarobkowej stanowiącej tytuł ubezpieczeń społecznych (w tym umowy zlecenia) na terenie RP oznacza jego podleganie polskim ubezpieczeniom społecznym bez względu na charakter pobytu, gdyż wyjątek z art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie znajduje zastosowania (zob. wyrok Sądu Najwyższego z 25.04.2023 r., I (...) 60/22, wyrok Sądu Najwyższego z 18.10.2023 r., I (...) 79/22, L.).

W orzecznictwie podnosi się nadto, że charakter pobytu obywatela państwa obcego ( w tym także obywatela Mołdawii) na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej (stały albo niestały) należy odnosić do powszechnego obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym, czyli do podstawy ubezpieczenia. Kluczowy jest zatem charakter aktywności zarobkowej cudzoziemca stanowiącej tytuł ubezpieczeniowy i sposób jej realizacji w okolicznościach indywidualnej sprawy. Charakter pobytu nie zależy natomiast od zamiaru, jaki co do okresu przebywania w Polsce przejawia cudzoziemiec; rodzaju posiadanego dokumentu pobytowego; kwestii formalno-meldunkowych itp. W szczególności uzyskanie przez cudzoziemca zezwolenia na pobyt na czas oznaczony nie przeczy stałemu pobytowi w rozumieniu art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. (wyrok Sądu Najwyższego z 20.04.2023 r., I (...) 31/22).

W kwestii zakresu podmiotowego art. 5 ust. 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych należy uznać, że charakter pobytu obywatela państwa obcego na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej (stały albo niestały) trzeba odnosić do powszechnego obowiązku podlegania ubezpieczeniom społecznym, czyli do podstawy ubezpieczenia; kluczowy jest zatem charakter aktywności zarobkowej cudzoziemca stanowiącej tytuł ubezpieczeniowy i sposób jej realizacji w okolicznościach indywidualnej sprawy, zaś charakter pobytu nie zależy natomiast od zamiaru, jaki co do okresu przebywania w Polsce przejawia cudzoziemiec. Rodzaju posiadanego dokumentu pobytowego; kwestii formalno-meldunkowych itp.; w szczególności uzyskanie przez cudzoziemca zezwolenia na pobyt na czas oznaczony nie przeczy stałemu pobytowi w rozumieniu art. 5 ust. 2 ustawy systemowej. W tym kontekście za objęciem ubezpieczeniem cudzoziemca przemawia „niezmienny” pobyt na terenie RP w okresie realizacji podstawy ubezpieczenia; nawiązując do wypracowanej w orzecznictwie przesłanki „centrum interesów życiowych cudzoziemca”, można wręcz przyjąć, że w okresie jakkolwiek czasowego, to jednak długookresowego pobytu takich cudzoziemców na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej ich „centrum interesów życiowych” znajduje się właśnie na terytorium Polski. Nie bez znaczenia jest przy tym także argumentacja dotycząca konieczności zapewnienia ochrony ubezpieczeniowej osobom faktycznie wykonującym na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej aktywność zarobkową stanowiącą tytuł ubezpieczeniowy. W konsekwencji należy uznać, że wyjątek przewidziany w art. 5 ust. 2 ustawy systemowej nie dotyczy cudzoziemców spoza Unii Europejskiej zatrudnionych przez polskiego przedsiębiorcę na terenie Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie umowy zlecenia. Obowiązkowe ubezpieczenie społeczne powstaje ipso iure, co odwołujący się płatnik musiał mieć na względzie zawierając umowę z ubezpieczoną (por. wyrok SN z 18.10.2023 r., I (...) 79/22).

Rolą ustawodawcy jest budowanie takich systemów instytucji ogólnych, które prawu pozytywnemu umożliwiają nadanie cechy zrozumiałego i spójnego zbioru norm prawnych, z odniesieniem do aksjologii oraz ekonomicznej analizy prawa. Dlatego wykonywanie przez obywatela Mołdawii aktywności zarobkowej stanowiącej tytuł ubezpieczeń społecznych (w tym umowy zlecenia) na terenie RP oznacza jego podleganie polskim ubezpieczeniom społecznym bez względu na charakter pobytu, gdyż wyjątek z art. 5 ust. 2 ustawy systemowej nie znajduje zastosowania. ( por powoływany już wyrok Sądu Najwyższego z 20.04.2023 r., I (...) 31/22 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z 28.11.2023 r., (...) 97/23).

W przedmiotowej sprawie ubezpieczony zawarł z płatnikiem składek umowę zlecenia, w ramach której był zobowiązany do wykonywania na rzecz płatnika ustalonych czynności. Powyższa umowa opiewała na określony czas, podczas którego ubezpieczony systematycznie wykonywał pracę i przebywał stale w Polsce. Tym samym działania ubezpieczonego nie miały bez wątpienia charakteru incydentalnego, przykładowo sprowadzającego się do przyjazdu na jeden dzień pracy.

Reasumując – stały pobyt w rozumieniu art. 5 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych podlega ocenie w zależności od charakteru aktywności zarobkowej ubezpieczonego, stanowiącej tytuł ubezpieczeniowy – od rodzaju oraz sposobu realizacji umowy, z której wynika ustawowy obowiązek podlegania ubezpieczeniom społecznym; w przypadku realizacji przez cudzoziemca (obywatela Mołdawii) umowy zlecenia zawartej na czas określony kilku miesięcy, wykonywanej stale na terenie RP, nie jest możliwe zakwalifikowanie tego stanu jako zmienności (niestałości) jego pobytu, zwalniającej płatnika z obowiązku zgłoszenia do ubezpieczenia społecznego takiej osoby.

W świetle powyższych uwag uznać należy, że ubezpieczony nie jest adresatem normy wskazanej w art. 5 ust. 2 ustawy systemowej.

Oznacza to, że w przypadku badania rzeczywistego charakteru pobytu ubezpieczonego w Polsce i ustalenia, że pobyt ten nie ma charakteru tymczasowego, a mimo to obywatel państwa obcego nie został zgłoszony do ubezpieczeń jako zleceniobiorca, organ rentowy powinien wydać stosowną decyzję, jak w niniejszej sprawie.

Tym samym należało uznać, że decyzja organu rentowego w przedmiocie podlegania przez zainteresowanego ubezpieczeniom społecznym w spornym okresie na zasadach ogólnych, o których mowa w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, jako osoby wykonującej pracę na podstawie umowy zlecenia u płatnika składek, jest prawidłowa.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., oddalił odwołanie, jako niezasadne (punkt 1 sentencji wyroku).

O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 w zw. z § 15 ust. 1 i 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U. z 2023 poz. 1935 ze zm.). O odsetkach ustawowych za opóźnienie od zasądzonej kwoty tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego orzeczono zgodnie z art. 98 § 1 ¹ k.p.c. (punkt 2 sentencji wyroku).

Sąd Okręgowy przyznał i nakazał wypłacić ze środków Skarbu Państwa-Sądu Okręgowego w Łodzi na rzecz kuratora r.pr. J. P. – ustanowionego dla nieznanego z miejsca pobytu zainteresowanego, wynagrodzenie zgodnie z § 1 ust. 1, ust. 3 pkt 1-3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 9.03.2018 r. w sprawie określenia wysokości wynagrodzenia i zwrotu wydatków poniesionych przez kuratorów ustanowionych dla strony w sprawie cywilnej (Dz. U. z 2018 r. poz. 536), ustalając jego wysokość na podstawie § 9 ust. 2 rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z 22.10.2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, powiększoną o kwotę podatku od towarów i usług ( punkty 3 i 4 sentencji wyroku).