Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 16 maja 2016 r., doręczoną w dniu 2 czerwca 2016 r., Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. zobowiązał M. C. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z tytułu renty rodzinnej za okres od 1 września 2014 r. do 30 września 2014 r., od 1 listopada 2014 r. do 30 listopada 2014 r., od 1 stycznia 2015 r. do 28 lutego 2015 r. i od 1 czerwca 2015 r. do 29 lutego 2016 r., w łącznej kwocie 11.301,85 zł. (decyzja k. 85 – 85 odwrót akt ZUS, zwrotne potwierdzenie odbioru decyzji – k 86 akt ZUS).

W dniu 28 czerwca 2016 r. (data nadania w placówce pocztowej) od powyższej decyzji odwołanie do Sądu Okręgowego w Łodzi, za pośrednictwem profesjonalnego pełnomocnika, złożył M. C., zaskarżając ją w części dotyczącej obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za okresy: 1-30 IX 2014 r., 1-30 XI 2014 r., 1 I-28 II 2015 r., 1 VI-31 VIII 2016 r. i wnosząc o jej uchylenie w tym zakresie. Odwołujący wskazał, że w okresie od 1 września 2014 r. do 31 sierpnia 2015 r. był wpisany na listę słuchaczy Publicznej Zaocznej Szkoły (...) w Ł. i – pomimo, iż nie przystępował do egzaminów, nie oddawał prac semestralnych, a w zajęciach uczestniczył w zakresie, w jakim umożliwiała mu to praca zarobkowa – kontynuował naukę w ww. szkole co najmniej do 31 sierpnia 2015 r., zdając egzamin zawodowy i uzyskując w dniu 15 i 16 czerwca 2015 r. dyplom technika informatyka (odwołanie k. 2-4).

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie wskazując w uzasadnieniu, że wnioskodawca do dnia 29 lutego 2016 r. pobierał rentę rodzinną po ojcu, na podstawie zaświadczenia o pobieraniu nauki w Publicznej Zaocznej Szkole (...) w Ł., zaś w dniu 12 lutego 2016 r. poinformował organ rentowy o zakończeniu nauki w ww. szkole i wniósł o wstrzymanie wypłaty renty rodzinnej od 1 marca 2016 r. Tymczasem z pisma ww. szkoły z dnia 31 stycznia 2016 r. wynika, że decyzją Rady Pedagogicznej, z dniem 31 stycznia 2016 r., M. C. został skreślony z listy słuchaczy. Nadto organ rentowy wskazał, że od 1 października 2014 r. M. C. był zatrudniony w pełnym wymiarze czasu pracy na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony na stanowisku doradcy klienta w (...) Budowlany Sp. z o.o. (odpowiedź na odwołanie k. 9).

Na rozprawie w dniu 25 października 2016 r., bezpośrednio poprzedzającej wydanie wyroku, pełnomocnik wnioskodawcy poparł odwołanie i wniósł o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego natomiast pełnomocnik organu rentowego wniósł o oddalenie odwołania (stanowiska stron – e-protokół z rozprawy z 25.10.2016 r., czas nagrania 00:20:35 – 00:23:10 – płyta CD k. 26).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

M. C. urodził się w dniu (...) (okoliczność bezsporna) .

Decyzją z dnia 26 października 1999 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznał wnioskodawcy M. C. prawo do renty rodzinnej po zmarłym ojcu na okres od dnia 8 października 1999 r. do dnia 31 stycznia 2010 r. (decyzja k. 7, plik I akt ZUS).

W roku szkolnym 2010/2011 M. C. podjął naukę w I klasie Technikum nr 17 Ł. z przewidywanym zakończeniem nauki w 2014 r. (zaświadczenie z 05.11.2010 r. - k. 39, plik I akt ZUS).

Na mocy decyzji z dnia 17 listopada 2010 r. organ rentowy przeliczył wysokość wypłacanej na rzecz wnioskodawcy renty rodzinnej w kwocie 625,29 zł w okresie od dnia 1 listopada 2010 r. do 31 sierpnia 2013 r. w związku z kontynuowaniem przez niego nauki po ukończeniu 16 roku życia. Świadczenie było wypłacane do rąk prawnego opiekuna wnioskodawcy (decyzja k. 41, plik I akt ZUS).

Decyzją z dnia 15 października 2012 r., po rozpatrzeniu wniosku M. C. z dnia 10 października 2012 r., organ rentowy podjął wypłatę renty rodzinnej w kwocie 799,- zł w okresie od 1 listopada 2012 r. do 31 sierpnia 2013 r. bezpośrednio na rachunek bankowy wnioskodawcy. Decyzja w swojej treści zawierała pouczenie o konieczności niezwłocznego powiadomienia organu rentowego o okolicznościach powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty w całości lub w części (decyzja k. 45, plik I akt ZUS).

W roku szkolnym 2012/2013 M. C. kontynuował naukę w III klasie Technikum nr 17 Ł. z przewidywanym zakończeniem nauki w 2014 r. (zaświadczenie z 23.07.2013 r. - k. 47, plik I akt ZUS).

Decyzją z dnia 14 sierpnia 2013 r. organ rentowy przeliczył wysokość wypłacanej na rzecz wnioskodawcy renty rodzinnej w kwocie 831,00 zł w okresie od dnia 1 września 2013 r. do 31 sierpnia 2014 r. w związku z kontynuowaniem przez niego nauki po ukończeniu 16 roku życia. Świadczenie było wypłacane do rąk prawnego opiekuna wnioskodawcy (decyzja k. 49, plik I akt ZUS).

W dniu 31 sierpnia 2014 r. M. C. ukończył naukę w Technikum nr 17 Ł., nie uzyskując pozytywnej oceny z egzaminu maturalnego, ani z egzaminu zawodowego (okoliczność bezsporna).

Na mocy decyzji z 20 sierpnia 2014 r. organ rentowy, z urzędu, od 1 września 2014 r., wstrzymał wypłatę renty rodzinnej na rzecz wnioskodawcy z uwagi na brak przedłożenia aktualnego zaświadczenia o kontynuowaniu nauki (decyzja k. 50, plik I akt ZUS).

W dniu 1 września 2014 r. M. C. podjął naukę na I semestrze w roku szkolnym 2014/2015 w Publicznej Zaocznej Policealnej Szkole (...) w Ł., chcąc uzyskać kwalifikacje zawodowe technika informatyka. Nauka trwać miała przez cztery semestry z przewidywanym terminem jej zakończenia w sierpniu 2016 r. (zaświadczenie z 02.09.2014 r. - k. 52, plik I akt ZUS).

Decyzją z dnia 11 września 2014 r., po rozpatrzeniu wniosku M. C. z dnia 4 września 2014 r., organ rentowy podjął wypłatę renty rodzinnej w kwocie 728,45 zł w okresie od 1 września 2014 r. do 31 sierpnia 2016 r. bezpośrednio na rachunek bankowy wnioskodawcy (decyzja k. 54, plik I akt ZUS).

Od dnia 1 października 2014 r. wnioskodawca jest zatrudniony na podstawie umowy o pracę na czas nieokreślony na stanowisku doradca klienta w (...) Budowlany sp. z o.o. w W. (zaświadczenie z 15.02.2016 – k. 67, plik I akt ZUS).

Wnioskodawca był słuchaczem Publicznej Zaocznej Policealnej Szkoły (...) w Ł. od 1 września 2014 r. Przewidywany termin zakończenia nauki to sierpień 2016 r. ( zaświadczenie z 2 IX 2014 r. k.52 akt ZUS ).

W okresie od 27 września 2014 r. do 25 stycznia 2015 r. (w semestrze jesiennym) odbyło się osiem dwudniowych zjazdów słuchaczy ww. szkoły (w dniach: 27-28 IX 2014 r., 11-12 X 2014 r., 25-26 X 2014 r., 15-16 XI 2014 r., 29-30 XI 2014 r., 13-14 XII 2014 r., 17-18 I 2015 r., 24-25 I 2015 r.) M. C. uczestniczył w dwóch ww. zjazdach w dniach: 12 X 2014 r. przez 9 godzin na 15, 13 XII przez 9 godzin i 14 XII 2014 r. przez 6 godzin (łącznie przez 15 godzin na 15)w tym w jednym częściowo. Łącznie wnioskodawca uczestniczył w 24 ze 155 godzin zajęć dydaktycznych. Nie oddawał prac kontrolnych i nie przystępował do egzaminów semestralnych.

W okresie od 28 lutego 2015 r. do 21 czerwca 2015 r. (w semestrze wiosennym) odbyło się osiem dwudniowych zjazdów słuchaczy ww. szkoły (w dniach: 28 II-1 III 2015 r., 14-15 III 2015 r., 28-29 III 2015 r., 18-19 IV 2015 r., 9-10 V 2015 r., 23-24 V 2015 r., 6-7 VI 2015 r., 20-21 VI 2015 r.) M. C. uczestniczył częściowo w czterech ww. zjazdach w dniach: 14 III 2015 r. przez 9 godzin na 21 godzin obowiązujących na zjeździe, 28 III 2015 r. przez 9 godzin na 15 w zjeździe, 18 i 19 IV 2015 r. przez 18 godzian na 24 w zjeździe, 9 V 2015 r. przez 3 godziny na 24 w zjeździe). Łącznie wnioskodawca uczestniczył w 39 ze 155 godzin zajęć dydaktycznych. Ostatni raz wnioskodawca uczestniczył w zajęciach dydaktycznych w dniu 9 maja 2015 r. Nie oddawał prac kontrolnych i nie przystępował do egzaminów semestralnych (informacja z Publicznej Zaocznej Policealnej Szkoły (...) w Ł. z 20.04.2016 r. – k. 82, plik I akt ZUS)

W czerwcu 2015 r. M. C. złożył z wynikiem pozytywnym przed Okręgową Komisją Egzaminacyjną w Ł. w Technikum nr 17 Ł. egzamin potwierdzający kwalifikacje zawodowe w zawodzie technik informatyk (kopia dyplomu z 28.08.2015 r. – k. 7).

W maju 2015 r. wnioskodawca ponownie przystępował do części pisemnej i ustnej egzaminu maturalnego w Technikum nr 17 Ł.. W dniu 25 sierpnia 2015 r. przystępował do poprawkowego egzaminu z matematyki. Nie uzyskał jednak pozytywnego wyniku z tego egzaminu. W roku szkolnym 2015/2016 (w dniu 5 maja 2016 r.) wnioskodawca ponownie przystępował do pisemnego egzaminu maturalnego z matematyki (zaświadczenie z 25.10.2016 r. – koperta k. 23).

W dniu 12 września 2016 r. M. C. uzyskał świadectwo dojrzałości potwierdzające pozytywny wynik egzaminu maturalnego (świadectwo dojrzałości z 12.09.2016 r. – koperta k. 23).

Decyzją z dnia 31 stycznia 2016 r. Dyrektor Publicznej Zaocznej Policealnej Szkoły (...) w Ł. orzekł o skreśleniu M. C. z listy słuchaczy ww. szkoły z dniem wydania decyzji, wobec braku uzyskania przez niego pozytywnych semestralnych ocen klasyfikacyjnych ze wszystkich obowiązkowych zajęć edukacyjnych (kopia decyzji z 31.01.2016 r. – k. 64, plik I akt ZUS).

Wnioskodawca zapisał się do Szkoły (...) aby doszkolić się w zakresie zawodu technika-informatyka i otrzymanie dodatkowych materiałów do nauki. Zasadniczym celem było zdanie egzaminu zawodowego oraz matury a nie ukończenie Szkoły (...) (okoliczność bezsporna, wyjaśnienia wnioskodawcy e-protokół z 25 X 2016 r. 00:10:44).

W dniu 12 lutego 2016 r. wnioskodawca wystąpił do organu rentowego z wnioskiem o wstrzymanie wypłaty renty rodzinnej z uwagi na zakończenie nauki w lutym 2014 r. (wniosek z 12.02.2016 r. – k. 61, plik I akt ZUS).

Decyzją z 23 lutego 2016 r., po rozpatrzeniu wniosku M. C. z dnia 12 lutego 2016 r., organ rentowy od 1 marca 2016 r., wstrzymał wypłatę renty rodzinnej na rzecz wnioskodawcy z uwagi zakończenie przez niego nauki (decyzja k. 62, plik I akt ZUS).

22 kwietnia 2016 r. ujawniono nadpłatę rodzinnej wypłaconej wnioskodawcy za okresy: 1-30 IX 2014 r., 1-30 XI 2014 r., 1 I-28 II 2015 r., 1 VI-29 II 2016 r. w łącznej kwocie 11.301,85 zł ( notatka k.88 akt ZUS ).

Sąd Okręgowy w Łodzi zważył, co następuje:

Odwołanie jest zasadne jedynie częściowo.

Zgodnie z art. 68 ust 1 do ust. 6 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 17 grudnia 1998 r. (Dz. U. 2015 r., poz. 748) dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej: 1) do ukończenia 16 lat; 2) do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo 3) bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2.

Na mocy art. 138 ust. 1 cytowanej ustawy osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu.

Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się również świadczenia wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu (ust. 3)

Nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, a mimo to świadczenia były jej nadal wypłacane, w pozostałych zaś wypadkach - za okres dłuższy niż 3 lata, z zastrzeżeniem ust. 5 (ust.4).

Organ rentowy może odstąpić od żądania zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, zmniejszyć wysokość potrąceń, ustaloną zgodnie z art. 140 ust. 4 pkt 1, lub zawiesić dokonywanie tych potrąceń na okres nie dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności (ust. 6).

Zgodnie z art. 84 ust 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2016 r., poz. 963 – j.t. ze zm.) osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11.

W myśl ust. 11 powołanego przepisu jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ wypłacający te świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, kwoty nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych podlegają zwrotowi bez odsetek.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 19 lutego 2013 r. wyjaśnił, że z art. 68 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach wynika, iż „prawo do renty rodzinnej dla dzieci, które ukończyły 16 lat życia, z zastrzeżeniem „do ukończenia nauki w szkole” (pkt 2), jest wyjątkiem od zasady przysługiwania tego prawa wszystkim dzieciom, które nie skończyły jeszcze 16 roku życia (pkt 1). To zaś oznacza konieczność dokonania wykładni użytego w art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy zwrotu „do ukończenia nauki w szkole” w ten sposób, że przepisem tym nie jest objęty przypadek „nauki w szkole”, sprowadzający się wyłącznie do formalnego legitymowania się statusem ucznia, jeżeli ubezpieczona nie wykonuje faktycznie obowiązków objętych programem nauczania, tym bardziej, gdy podejmuje pracę zarobkową w pełnym wymiarze, dysponując własnym źródłem utrzymania.” ( sprawa I UK 471/12).

Powyższe stanowisko zostało podzielone przez Sąd Apelacyjny w Łodzi, który w wyroku z dnia 20 maja 2013 r. (sygn. akt III AUa 542/13) wyjaśnił, że nie sposób zgodzić się z twierdzeniem, że przesłanki art. 68 § 1 pkt 2 u.e.r.f.u.s., zrealizowane zostają poprzez sam fakt uzyskania formalnego statusu ucznia, mimo oczywistej pozorności procesu kształcenia. Bowiem uprawnienie do renty rodzinnej zależy od określonych starań dziecka, występującego w roli ucznia, skoro już z treści art. 68 ust. 1 pkt 2 u.e.r.f.u.s. wynika, że celem nie jest nauka sama w sobie, ale jej „ukończenie”. Pojęcie „nauki w szkole” nie powinno być rozumiane dowolnie. Nie można mówić o pobieraniu nauki, gdy uczeń nie podejmuje żadnych starań w kierunku przyswajania wiedzy, a status osoby uczącej się uzyskuje tylko przez „zapisanie się” do określonej szkoły. W konsekwencji przepisem tym nie jest objęty przypadek „nauki w szkole”, sprowadzający się wyłącznie do formalnego legitymowania się statusem ucznia, jeżeli ubezpieczony nie wykonuje faktycznie obowiązków objętych programem nauczania, tym bardziej, gdy podejmuje pracę zarobkową w pełnym wymiarze, dysponując własnym źródłem utrzymania.

Jednocześnie przepisy o rencie rodzinnej nie uzależniają prawa do tego świadczenia od systematyczności nauki, jej pozytywnych rezultatów, ewentualnego powtarzania semestrów (podobnie wyrok SA w Warszawie z dnia 17 marca 2005 r., III AUa 702/04, R. 2005, nr 6; SA w L. w wyroku z dnia 14 czerwca 2006 r., III AUa 1467/05 (OSA 2007, z. 9, poz. 16).

Mając na uwadze powyższe stanowisko judykatury, które Sąd Okręgowy orzekający w niniejszej sprawie w całości podziela, stwierdzić należy, iż prawo do renty rodzinnej przysługuje osobie, która ma formalny status ucznia i jednocześnie wykazuje choćby minimalną wolę kontynuowania nauki. Rezultaty nauki w postaci pozytywnych ocen, zaliczeń czy zdania egzaminów nie są w tym wypadku wymagane. Istotne jest natomiast podejmowanie jakichkolwiek starań świadczących o woli kontynuowania nauki. Starania te nie muszą być także szczególnie systematyczne, choć z drugiej strony nie mogą mieć chatakteru jedorazowego czy wyjątkowego.

Z materiału dowodowego wynika jednoznacznie, iż wnioskodawca rozpoczął naukę we wrześniu 2014 roku w szkole (...), mając w zamiarze zdanie w najbliższym możliwym terminie egzaminów w Technikum nr 17 Ł., najpierw zawodowego a następnie matury. Zależało mu na tym aby doszkolić się w zawodzie, który chciał zdobyć oraz uzyskiwać materiały do dalszej nauki. Niewątpliwie wnioskodawca nie uczęszczał regularnie na zajęcia, nie oddawał także prac ani nie przystępował do egzaminów. Nie można jednak, w ocenie sądu uznać, iż nie kontynuował nauki, przynajmniej do maja 2015 roku, kiedy przystąpił do egzaminów maturalnych, które w przeważającej większości zdał. Nie można zgodzić się z podejściem organu rentowego, oceniającego odrębnie każdy miesiąc, za który wypłacono rentę rodzinną, w oderwaniu od zamiaru kontynuacji nauki przez wnioskodawcę. Jeśli nawet w jednym miesiącu odwołujący nie uczestniczył w żadnych zajęciach, ale uczynił to już w kolejnych, choć nieregularnie, a do tego wykazał, iż przygotowywał się do egzaminu maturalnego, ostatecznie zdanego, to w ocenie sądu, nie pozbawia go to prawa do renty, także za miesiące, w których na żadnych zajęciach nie był.

M. kończącym taki właśnie okres jest maj 2015 roku, kiedy po raz ostatni wnioskodawca był zajęciach a nadto zdawał egzamin maturalny.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że nie zobowiązał M. C. do zwrotu świadczeń pobranych za okresy od 1 do 30 września 2014 r., od 1 do 30 listopada 2014 r. i od 1 stycznia do 28 lutego 2015 r., o czym orzeczono w punkcie 1 sentencji wyroku.

Uwzględniając powyższe a także fakt, że o kontynuowaniu nauki w szkole w rozumieniu art. 68 § 1 pkt 2 o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie przesądza samo tylko formalne posiadanie statusu ucznia, czy słuchacza szkoły (co w przedmiotowym stanie faktycznym w odniesieniu do skarżącego miało miejsce aż do dnia 31 stycznia 2016 r., kiedy to został on skreślony z listy słuchaczy) oraz, że skarżący po zaprzestaniu spełniania swoich obowiązków szkolnych pobierał świadczenia rentowe, Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., oddalił odwołanie w zakresie, w jakim skarżący kwestionował obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia za okres od 1 czerwca 2015 r. do 31 sierpnia 2015 r., o czym orzeczono w punkcie 2 sentencji wyroku, biorąc pod uwagę fakt, iż wnioskodawca był prawidłowo pouczony o okolicznościach pozbawiających go prawa do renty.

O kosztach postępowania Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 100 kpc zasądzając na rzecz wnioskodawcy ich zwrot jedynie w części w kwocie 180,- zł - stosownie do treści § 9 ust. 2 w zw. z § 21 - 23, obowiązującego od dnia 1 stycznia 2016 roku, rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U z 2015 r, poz. 1800).

Z/ odpis wyroku wraz z uzasadnieniem doręczyć organowi rentowemu, wypożyczając akta rentowe.

projekt uzasadnienia sporządził: asystent sędziego Radosław Piotrowski