Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 4 sierpnia 2023 r. Zakład (...) Oddział w R. odmówił D. P. prawa do świadczenia uzupełniającego, ponieważ brak jest informacji, gdzie znajduje się centrum życiowe wnioskodawcy, a nadto orzeczeniem wydanym w dniu 26.07.2023 r. Komisja Lekarska ZUS orzekła, że wnioskodawca nie jest niezdolny do samodzielnej egzystencji (decyzja w aktach ZUS).

Odwołanie od w/w decyzji złożył wnioskodawca żądając zmiany zaskarżonej decyzji poprzez przyznanie prawa do świadczenia uzupełniającego. W uzasadnieniu podniósł, że na skutek udaru ma niesprawną prawą rękę i nogę, porusza się przy pomocy laski, a nadto wyjaśnił, że aktualnie mieszka w M. pod adresem (...)/55A i tam znajduje się jego centrum życiowe. Jednocześnie odwołujący wniósł o ustanowienie dla niego pełnomocnika z urzędu, gdyż jest uchodźcą z Ukrainy, słabo posługuje się językiem polskim, nie zna prawa polskiego, a nadto ma trudną sytuację majątkową (odwołanie k. 3 - 4).

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie podnosząc argumentację jak w zaskarżonej decyzji (odpowiedź na odwołanie k. 19).

Postanowieniem z 30 listopada 2023 r. Sąd Okręgowy ustanowił dla wnioskodawcy pełnomocnika z urzędu w osobie radcy prawnego. (postanowienie k. 46)

W toku postępowania strony podtrzymały zajęte stanowiska.

Pełnomocnik z urzędu wnioskodawcy wniósł o zasądzenie kosztów udzielonej nieodpłatnie pomocy prawnej, które nie zostały uiszczone ani w całości, ani w części.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

D. P. urodził się w dniu (...). Legitymuje się wykształceniem średnim. Ostatnio pracował jako ślusarz. Wnioskodawca jest z uchodźcą z Ukrainy, mieszka w M. pod adresem (...)/55A w ramach pomocy zorganizowanej dla uchodźców z Ukrainy, utrzymuje się zasiłku stałego w kwocie 547 zł i z renty inwalidzkiej z Ukrainy w kwocie 230 zł. (okoliczności bezsporne, a nadto powiadomienie nadaniu numeru PESEL w aktach ZUS, decyzja o przyznaniu zasiłki stałego z 22.08.2022 r. w aktach ZUS, decyzja k. 36, oświadczenie o stanie rodzinnym i majątkowym k. 33-34, zaświadczenie k. 35).

Wnioskodawca posiada wydane przez właściwą ukraińską instytucję orzeczenie o orzeczonym od 2019 r. znacznym stopniu niepełnosprawności na czas nieokreślony, przyczyny niepełnosprawności: schorzenie ogólne. (tłumaczenie poświadczenia z języka ukraińskiego k. 12)

W dniu 9 maja 2023 roku odwołujący się złożył do ZUS wniosek o świadczenie uzupełniające dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji (wniosek k. 1-2 akt ZUS).

Orzeczeniem Lekarza Orzecznika ZUS z dnia 10 lipca 2023 roku ustalono, że skarżący nie jest niezdolny do samodzielnej egzystencji. Badaniem lekarskim rozpoznano niedowład połowiczy prawostronny, zaburzenia nastroju, stan po urazie czaszkowo – mózgowym i trepanacji w 2015 r., wodogłowie, torbiel pajęczynówki, zez rozbieżny, zmiany zwyrodnieniowe lewego stawu kolanowego. W skali B. z dnia 10 lipca 2023 r. odwołujący uzyskał 90 punktów, w której m.in. stwierdzono, że jest on zależny przy myciu i kąpieli całego ciała oraz, że potrzebuje pomocy przy wchodzeniu i schodzeniu po schodach. (ocena pacjenta wg zmodyfikowanej skali B. k. 13/14 załączonej do sprawy dokumentacji orzeczniczo - lekarskiej, orzeczenie w aktach organu rentowego, opinia lekarska k 15/16 załączonej do sprawy dokumentacji orzeczniczo - lekarskiej).

W dniu 20 lipca 2023 roku wnioskodawca złożył sprzeciw od w/w orzeczenia Lekarza Orzecznika ZUS (sprzeciw k. 19/20 załączonej do sprawy dokumentacji orzeczniczo - lekarskiej).

Orzeczeniem Komisji Lekarskiej ZUS z dnia 26 lipca 2023 roku potwierdzono rozpoznanie i ocenę Lekarza Orzecznika (orzeczenie k. 7 załączonych do sprawy akt organu rentowego, opinia lekarska k. 21/22 załączonej do sprawy dokumentacji orzeczniczo - lekarskiej).

Zaskarżoną decyzją z dnia 4 sierpnia 2023 r. Zakład (...) Oddział w R. odmówił D. P. prawa do świadczenia uzupełniającego, ponieważ brak jest informacji, gdzie znajduje się centrum życiowe wnioskodawcy, a nadto orzeczeniem wydanym w dniu 26.07.2023 r. Komisja Lekarska ZUS orzekła, że wnioskodawca nie jest niezdolny do samodzielnej egzystencji (decyzja w aktach ZUS)

W sądowym badaniu neurologicznym u wnioskodawcy rozpoznano: stan po urazie czaszkowo – mózgowym z trepanacją czaszki w 2015 r., wodogłowie, niedowład połowiczy prawostronny, zwłaszcza kończyny górnej prawej. Stwierdzone naruszenie sprawności organizmu w przebiegu przebytego urazu czaszkowo-mózgowego nie powoduje niezdolności do samodzielnej egzystencji. W sądowym badaniu neurologicznym odwołujący się skarżył się na trudności w poruszaniu się. Odczuwa bóle kolan, zwłaszcza lewego. Ma orzeczony umiarkowany stopień niepełnosprawności. Badany jest samodzielny przy spożywaniu posiłków. W gabinecie podczas sądowego badania neurologicznego przemieszczał się z krzesła na leżankę i z powrotem samodzielnie. Jest niezależny przy utrzymaniu higieny osobistej i korzystaniu z toalety. Wymaga pomocy przy kąpieli całego ciała. Po powierzchniach płaskich porusza się przy pomocy laski. Po schodach wchodzi i schodzi za pomocą laski. Ubiera się i rozbiera się samodzielnie, ale z powodu znacznego stopnia niedowładu prawej kończyny górnej przy zdejmowaniu ubrania pomaga sobie zębami. Kontroluje oddawane moczu i stolca. Badany jest zaadaptowany do niepełnosprawności. Z punktu widzenia neurologa odwołujący się nie wymaga stałej lub długotrwałej opieki i pomocy w zaspakajaniu podstawowych potrzeb życiowych, tj. takich, które warunkują życie w biologicznym znaczeniu tego słowa. Podstawowe potrzeby to przyjmowanie pokarmu, załatwianie potrzeb fizjologicznych, utrzymanie higieny osobistej i poruszanie się po domu, ewentualnie dla osoby mieszkającej samotnie zaopatrzenie w artykuły żywnościowe (badany mieszka sam i porusza się samodzielnie poza domem). (opinia biegłego z zakresu neurologii J. B. k. 38-40).

W sądowym badaniu ortopedycznym u wnioskodawcy rozpoznano: niedowład połowiczy prawostronny, stan po urazie czaszkowo-mózgowym w 2015 roku z trepanacją czaszki, stan po artroskopii kolan, zmiany zwyrodnieniowe kolan. Na podstawie analizy akt sprawy, dokumentacji medycznej, zebranego wywiadu oraz przeprowadzonego naocznego sądowego badania lekarskiego z zakresu ortopedii stwierdzono, że z ortopedycznego punktu widzenia wnioskodawca nie jest niezdolny do samodzielnej egzystencji. Przeprowadzone naoczne sądowe badanie ortopedyczne wykazało, że wnioskodawca jest w stanie wykonać wszystkie czynności w trakcie przeprowadzania badania, a ponadto potwierdził, że stawiając się na badanie samodzielnie jest zdolny do samodzielnego załatwiania spraw poza domem. Fakt, że wnioskodawca wręcz odmówił pomocy przy ubieraniu się na koniec sądowego badania ortopedycznego dobitnie potwierdza, że nie wymaga on żadnej pomocy osób trzecich. (opinia biegłego z zakresu ortopedii P. S. k. 60-62).

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie dokumentów załączonych do akt organu rentowego oraz akt sprawy, a także na podstawie opinii biegłych sądowych lekarzy właściwych ze względu na schorzenia odwołującego – tj. z zakresu neurologii i ortopedii, uznając, że opinie te stanowią w pełni wartościowy dowód w sprawie.

Opinie biegłych zostały sporządzone zgodnie z wymaganiami fachowości i niezbędną wiedzą zawodową. Biegli szczegółowo i w sposób pełny określili schorzenia występujące u badanego wnioskodawcy oraz ocenili ich znaczenie z perspektywy własnej specjalizacji medycznej dla jego zdolności do samodzielnej egzystencji. Opinie tych biegłych nie zawierają sprzeczności, ani braków, które pozbawiałyby je mocy dowodowej, zostały przekonująco uzasadnione, a zawarty w nich końcowy wniosek orzeczniczy został przez biegłych logicznie uzasadniony. Powołani w sprawie biegli odpowiedzieli na zapytania sądu, opisując w konkluzji stan zdrowia wnioskodawcy w kontekście oceny jego zdolności do samodzielnej egzystencji, konieczności stałej lub długotrwałej opieki oraz pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb. Z tych przyczyn Sąd uczynił podstawą swoich ustaleń w sprawie opinie w/w biegłych przyjmując, że stanowią one w całości pełnowartościowe źródło dowodowe. Należy podkreślić, że ustanowiony z urzędu dla odwołującego się profesjonalny pełnomocnik nie zgłaszał żadnych uwag do opinii biegłego neurologa oraz opinii biegłego ortopedy (k. 73).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie podlega oddaleniu.

Zgodnie z art. 1 ust. 3 ustawy o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji z dnia 31 lipca 2019 r. (Dz.U.2024.256 t.j.) świadczenie uzupełniające przysługuje osobom zamieszkującym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli są:

1) obywatelami Rzeczypospolitej Polskiej lub

2) posiadającymi prawo pobytu lub prawo stałego pobytu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obywatelami państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) - strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej, lub

3) cudzoziemcami legalnie przebywającymi na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

W myśl art. 2 ust. 1 i 2 w/w ustawy świadczenie uzupełniające przysługuje osobom, które ukończyły 18 lat i których niezdolność do samodzielnej egzystencji została stwierdzona orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji albo orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, albo orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym i niezdolności do samodzielnej egzystencji, albo orzeczeniem o całkowitej niezdolności do służby i niezdolności do samodzielnej egzystencji, zwanym dalej „osobami uprawnionymi”.

Świadczenie uzupełniające przysługuje osobom uprawnionym, które nie posiadają prawa do świadczeń pieniężnych finansowanych ze środków publicznych albo suma tych świadczeń o charakterze innym niż jednorazowe, wraz z kwotą wypłacaną przez zagraniczne instytucje właściwe do spraw emerytalno-rentowych, z wyłączeniem renty rodzinnej przyznanej w okolicznościach, o których mowa w art. 68 ust.1 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2021 r. poz.291), zasiłku pielęgnacyjnego oraz innych dodatków i świadczeń wypłacanych wraz z tymi świadczeniami na podstawie odrębnych przepisów przed dokonaniem odliczeń, potrąceń i zmniejszeń, nie przekracza kwoty 2157,80 zł miesięcznie (kwota obowiązująca w dacie wydania zaskarżonej decyzji).

W myśl art. 4 ust. 1 -3 w/w ustawy, świadczenie uzupełniające przysługuje osobie uprawnionej w wysokości nie wyższej niż 500 zł miesięcznie, przy czym łączna kwota świadczenia uzupełniającego i świadczeń, o których mowa w art. 2 ust. 2, nie może przekroczyć 2157,80 zł miesięcznie, z zastrzeżeniem wyłączeń, o których mowa w art. 2 ust. 2. W razie przyznania, ustania lub ponownego obliczenia wysokości świadczeń, o których mowa wart.2 ust.2, świadczenie uzupełniające podlega ponownemu obliczeniu z urzędu, w taki sposób, aby łączna kwota świadczeń, o których mowa w art. 2 ust.2, wraz ze świadczeniem uzupełniającym, nie przekroczyła kwoty 2157,80 zł miesięcznie, z zastrzeżeniem wyłączeń, o których mowa w art. 2 ust.2. Świadczenie uzupełniające nie przysługuje osobie uprawnionej, która jest tymczasowo aresztowana lub odbywa karę pozbawienia wolności, z wyjątkiem osoby uprawnionej, która odbywa karę pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego.

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie była okoliczność, czy istniejące u wnioskodawcy naruszenie sprawności organizmu powoduje konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych.

W przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych orzeka się niezdolność do samodzielnej egzystencji - art. 13 ust. 5 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz.U. z 2021 r. poz. 291 t.j.) stosowany na podstawie art. 7 ustawy o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji.

Pojęcie niezdolności do samodzielnej egzystencji ma przy tym szeroki zakres i obejmuje opiekę i pomoc w załatwieniu elementarnych spraw życia codziennego. Jednak sam fakt, że osoba doznaje pewnych utrudnień w realizacji potrzeb życia codziennego czy też, że potrzebuje pomocy innych osób nie może przesądzać o uznaniu jej za niezdolną do samodzielnej egzystencji (III AUa 62/17 - wyrok SA Lublin z dnia 30-08-2017). Do czynności zabezpieczających samodzielną egzystencję nie należą wyłącznie czynności tzw. samoobsługi jak mycie się, ubieranie, samodzielne jedzenie. Niezdolna do samodzielnej egzystencji jest zarówno osoba, która ze względu na naruszenie sprawności organizmu wymaga stałej lub długotrwałej opieki innej osoby, jak i osoba, która ze względu na naruszenie sprawności organizmu wymaga stałej lub długotrwałej pomocy innej osoby. W ramach zakresu pojęcia ”niezdolności do samodzielnej egzystencji” należy odróżnić opiekę, oznaczającą pielęgnację (czyli zapewnienie ubezpieczonemu możliwości poruszania się, odżywiania, zaspokajania potrzeb fizjologicznych, utrzymywania higieny osobistej itp.) od pomocy w załatwianiu elementarnych spraw życia codziennego, takich jak robienie zakupów, uiszczanie opłat, składanie wizyt u lekarza; wszystkie powyższe czynniki łącznie wyczerpują treść terminu ”niezdolność do samodzielnej egzystencji”. (III AUa 322/12 - wyrok SA Katowice z dnia 07-11-2012 III AUa 269/17 - wyrok SA Szczecin z dnia 31-01-2019, III AUa 872/16 - wyrok SA Szczecin z dnia 19-10-2017). Jeżeli stan zdrowia ubezpieczonego nie powoduje konieczności zapewnienia mu stałej ani długotrwałej opieki i pomocy innej osoby, by mogły zostać zaspokojone jego elementarne potrzeby życia codziennego i nie zostało wykazane, aby nie radził sobie z obowiązkami domowymi, sama okoliczność, że w związku z występującymi u ubezpieczonego schorzeniami doznaje on pewnych utrudnień w realizacji potrzeb życia codziennego, a czasem też potrzebuje pomocy innych osób, nie może uzasadniać uznania go za osobę niezdolną do samodzielnej egzystencji (por. odpowiednio III AUa 615/12 - wyrok SA Szczecin z dnia 19-12-2012).

W myśl ogólnych zasad postępowania cywilnego na wnioskodawcy spoczywa ciężar udowodnienia faktów uzasadniających jego roszczenie, a na stronie pozwanej obowiązek udowodnienia okoliczności uzasadniających jej wniosek o oddalenie odwołania. Pewne odstępstwa od wskazanych reguł ciężaru dowodu zawierają przepisy kodeksu postępowania cywilnego, które określają fakty (okoliczności faktyczne) nie wymagające udowodnienia w przepisach art. 227 k.p.c., 228 k.p.c., 229 k.p.c., 230 k.p.c., 231 k.p.c., 234 k.p.c.

Także z treści art. 232 k.p.c. wynika, że strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Powyższego nie zmienia możliwość prowadzenia przez Sąd postępowania dowodowego z urzędu.

Przekładając powyższe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy Sąd uznał, iż ustalenia dokonane w toku postępowania sądowego nie uzasadniają zmiany zaskarżonej decyzji. Przeprowadzone postępowanie wykazało bowiem, że wnioskodawca nie jest osobą niezdolną do samodzielnej egzystencji. Wynika to w sposób jednoznaczny z opinii biegłych sądowych lekarzy neurologa i ortopedy, a zatem dotyczących specjalizacji lekarskich odpowiadających charakterowi schorzeń występujących u skarżącego, potwierdzając tym samym zasadność orzeczenia Komisji Lekarskiej ZUS i w konsekwencji prawidłowość zaskarżonej decyzji organu rentowego.

Podkreślić należy, że przy ocenie opinii biegłego lekarza Sąd nie może zająć stanowiska odmiennego, niż wyrażone w tej opinii, na podstawie własnej oceny stanu faktycznego. (por wyroku Sądu Najwyższego z dnia 13 października 1987 roku, II URN 228/87, (...) Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 4 lipca 2018 r.III AUa 1328/17 Legalis numer 1824314). Sposób motywowania oraz stopień stanowczości wniosków wyrażonych w opinii biegłego jest jednym z podstawowych kryteriów oceny dokonywanej przez Sąd, niezależnie od kryteriów zgodności z zasadami wiedzy powszechnej, poziomu wiedzy biegłego oraz podstaw teoretycznych opinii (tak postanowienie SN z 27 listopada 2000 r., I CKN 1170/98, OSNC 2001 nr 4 poz. 84). Tylko brak w opinii fachowego uzasadnienia wniosków końcowych, uniemożliwia prawidłową ocenę jej mocy dowodowej (wyrok SN z 2000-06-30 II UKN 617/99 OSNAPiUS 2002/1/26). Sąd nie jest obowiązany dążyć do sytuacji, aby opinia biegłego przekonała strony sporu. Wystarczy, że opinia jest przekonująca dla sądu, który wiążąco ocenia, czy biegły wyjaśnił wątpliwości zgłoszone przez stronę. Granicę obowiązku prowadzenia przez sąd postępowania dowodowego wyznacza podlegająca kontroli instancyjnej ocena, czy dostatecznie wyjaśniono sporne okoliczności sprawy (wyr. SN z 25.9.1997 r., II UKN 271/97, OSNP 1998, Nr 14, poz. 430). Dostateczne wyjaśnienie okoliczności spornych w sprawie nie jest równoznaczne z uzyskaniem dowodu korzystnego dla strony niezadowolonej z faktów wynikających z dowodów dotychczas przeprowadzonych (wyrok SN z 28 lutego 2001 roku, II UKN 233/00 L.).

Wnioskodawca stosownie do przywołanych opinii biegłych sądowych nie wymaga stałej lub długotrwałej opieki osób trzecich w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych, w związku z powyższym nie jest on niezdolny do samodzielnej egzystencji.

W tym miejscu wskazać należy, że na stanowisko Sądu co do poprawności i wiarygodności opinii biegłych nie ma wpływu treść orzeczenia o niepełnosprawności. Orzeczenie powyższe wskazuje jedynie na określony stan zdrowia wnioskodawcy, nie zaś na jego wpływ na zdolność do samodzielnej egzystencji. Pojęcie niepełnosprawności na gruncie ustawy o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych nie pokrywa się z pojęciem niezdolności do pracy w rozumieniu ustawy emerytalnej jak również z pojęciem niezdolności do samodzielnej egzystencji. Gdyby ustawodawca chciał utożsamiać niezdolność do samodzielnej egzystencji i niepełnosprawność to, po pierwsze, nie ustanowiłby dwóch odrębnych trybów ustalania tych kwestii, a w sytuacji istnienia dwóch trybów, wprowadziłby ewentualną zależność obu ustaleń. Tymczasem zależność taka nie wynika ani z cytowanych przepisów, ani z przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. Nr 123, poz. 776 z późn. zmn.). Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 sierpnia 2003 r. (II UK 386/02 OSNP 2004/12/213), który co prawda dotyczy zależności a ściślej braku tejże, między niezdolnością do pracy a niepełnosprawnością jednak sposób interpretacji tych przepisów odnosi się także do przepisów analizowanych w niniejszym postępowaniu.

W tym stanie rzeczy odwołanie wnioskodawcy jako niezasadne podlegało oddaleniu, o czym Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

O zwrocie kosztów pomocy prawnej udzielonej wnioskodawcy z urzędu orzeczono na podstawie z §4 ust. 1 i 3 w zw. § 15 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (t.j. Dz. U. z 2016 roku, poz. 1715) uwzględniając zwrot stawki podatku VAT, przy czym samą wysokość kosztów ustalono na podstawie § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych /Dz.U. z 2018 r. poz. 265 z poźn. zm./. mając na uwadze treść wyroku TK z 23.04.2020 r. (SK 66/19 DzU z 2020 r. poz 769) oraz postanowienia SN z 7.01.2021 r., I CSK 598/20.

/Jacek Chrostek/

A.P.