Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 18 czerwca 2024 r. nr (...) znak: 420000/71/2014-RED-A-278/2014 Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R., na podstawie art. 1 ust. 13 pkt 2 ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność po rozpoznaniu wniosku z 30 grudnia 2014 r. w sprawie umorzenia należności z tytułu składek Zakładu Ubezpieczeń Społecznych odmówił M. M. umorzenia należności z tytułu składek na:

a)  ubezpieczenia społeczne – za okres: 08/2029-12/1999, (...), (...), (...)- (...), (...)- (...), (...)- (...), (...), (...), (...)- (...), (...)- (...), (...)- (...), (...)- (...), (...)- (...) w łącznej kwocie: 46.762,89 zł, w tym z tytułu:

składek – 20.785,11 zł,

odsetek – 25.775,78 zł,

kosztów upomnienia – 202 zł.

b)  ubezpieczenie zdrowotne – za okres: 02/2003, 10/2003, (...)- (...), (...)- (...), (...)- (...), (...)- (...), (...)- (...) w łącznej kwocie: (...),45 z ł w tym z tytułu:

składek – 7.329,51 zł,

odsetek – 7.498,94 zł,

kosztów upomnienia – 44 zł.

c)  Fundusz Pracy – za okres: 10/2003, 01/2004- (...), (...)- (...), (...)- (...), (...)- (...), (...)-09 w łącznej kwocie: 2.240,89 zł, w tym tytułu:

składek – 1.064,14 zł,

odsetek – 1.141,55 zł,

kosztów upomnienia – 35,50 zł.

Zakład zwrócił uwagę, że w dniu 26 marca 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych – zgodnie z art. 1 ust. 8 ww. ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. – wydał decyzję nr (...) ustalającą z tytułu składek podlegające umorzeniu na mocy przepisów ww. ustawy, określając, iż warunkiem umorzenia należności wskazanych w sentencji decyzji jest spłata należności niepodlegających umorzeniu – w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji. Decyzja uprawomocniła się w dniu 30 kwietnia 2015 r.

Zakład wskazał przy tym, iż choć wnioskodawca wywiązał się z warunków spłaty określonych w umowie nr (...), jednak ww. umowa układu ratalnego została zawarta po upływie terminu określonego w decyzji nr (...) z 26 marca 2015 r., który przypadał na 30 kwietnia 2016 r.

Organ rentowy podniósł zatem, że weryfikacja sprawy wykazała, że nie uregulował należności niepodlegających umorzeniu w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji nr (...) z dnia 26 marca 2015 r. W ww. terminie niepodlegające umorzeniu należności z tytułu składek nie zostały także rozłożone na raty (umowę układu ratalnego zawarto po upływie terminu określonego w decyzji nr (...) z 26 marca 2015 r.).

(decyzja k. bez nr. w pliku II akt ZUS)

Odwołanie od powyższej decyzji złożył M. M., zaskarżając ją w całości oraz zarzucając jej: błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia
a polegający na niewłaściwym – zdaniem skarżącego uznaniu, że brak jest podstaw prawnych oraz faktycznych do umorzenia części należności publicznoprawnych w postaci składek na ubezpieczenie społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, oraz Fundusz Pracy za okresy oraz wysokości wymienione wyżej, podczas gdy zachowanie organów ZUS w postaci przesyłanych do skarżącego pism oraz bezpośrednie telefoniczne rozmowy z pracownikami ZUS odpowiedzialnymi za podejmowanie decyzji w tym przedmiocie wskazywały na okoliczność, że o ile wykona zobowiązania wynikające z umowy, to pozostała część należności zostanie mu umorzona. W ocenie skarżącego, skoro zatem wnioskodawca wywiązał się z warunków umowy z dnia 24 maja 2016 r. o rozłożenie części należności na raty, to płacąc wymienione raty oraz koszty postępowania w terminie, otrzymywał korespondencję z ZUS-u potwierdzającą, iż wypełnia warunki niezbędne do umorzenia pozostałej części to ex lege nabył prawo do umorzenia pozostałej część należności i takiej właśnie treści decyzja winna zostać podjęta przez właściwy do jej wydania organ Zakładu (...).

(odwołanie k. 3-10)

W odpowiedzi na odwołanie, organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania wnioskodawcy oraz o zasądzenie od wnioskodawcy na rzecz organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Organ rentowy podniósł, iż wnioskodawca w dniu 30 grudnia 2014 r. złożył wniosek|
o umorzenie należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek z tytułu prowadzonej działalności gospodarczej. W dniu 26 marca 2015 r. organ rentowy wydał decyzję nr (...), w której określone zostały kwoty podlegające umorzeniu oraz wskazano także warunki umorzenia należności. Należności z tytułu składek niepodlegające umorzeniu zostały objęte układem ratalnym nr (...) z dnia 24 maja 2016 r. z terminem płatności ostatniej raty przypadającym na dzień 20 maja 2024 r. ZUS wskazał, że analiza konta wnioskodawcy wykazała, że dokonał on spłaty układu ratalnego na warunkach określonych
w umowie ratalnej. Niemniej jednak umowa ratalna została zawarta po upływie terminu określonego w decyzji warunkowej, który przypadał do 30 kwietnia 2016 r. Wniosek o układ ratalny został bowiem złożony w dniu 16 maja 2016 r. – również po terminie.

(odpowiedź na odwołanie k. 72-73)

Na rozprawie w dniu 2 grudnia 2024 r. pełnomocnik wnioskodawcy poparł odwołanie oraz wniósł zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

(końcowe stanowiska stron e-protokół rozprawy z 2 grudnia 2024 r. 00:36:41 – płyta CD k. 95)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

M. M. prowadził działalność gospodarzą pod firmą (...). Decyzją z dnia 18 sierpnia 2009 r. Prezydent Miasta S. orzekł o wykreśleniu działalności z ewidencji działalności gospodarczej od 8 sierpnia 2009 r.

(decyzja k. 26 pliku I akt ZUS)

W dniu 30 grudnia 2014 r. wnioskodawca złożył wniosek o umorzenie całości nieopłaconych należności na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i wypadkowe za całość zadłużenia za okres objęty ustawą z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności, którą zlikwidował z dniem 8 sierpnia 2009 r.

(wniosek k. 2-3 pliku II akt ZUS)

Decyzją z dnia 26 marca 2015 roku nr (...) Oddział w T. na podstawie art. 1 ust. 8 ustawy z dnia 9 listopada 2012 r. o umorzeniu należności powszechnych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność, po rozpatrzeniu wniosku, który wpłynął do ZUS dnia 30 grudnia
2014 r. w sprawie umorzenia należności z tytułu składek Zakładu Ubezpieczeń Społecznych określił, iż:

według stanu na dzień 30 grudnia 2014 r. umorzeniu podlegały należności z tytułu składek na:

a)  na ubezpieczenia społeczne – za okres (...)-12 1999, (...), (...), (...)- (...), (...)- (...), (...)- (...), (...), (...), (...)- (...), (...)- (...), (...)- (...), (...)- (...), (...)- (...)

w łącznej kwocie 46.763,29 zł, w tym z tytułu:

składek – 20.785,51 zł;

odsetek – 25.775,78 zł;

kosztów upomnienia – 202,00 zł;

b)  na ubezpieczenie zdrowotne – za okres 02/2003, 10/2003, (...)- (...), (...)- (...), (...)- (...), (...)- (...), (...)- (...)

w łącznej kwocie 14.872,68 zł, w tym z tytułu:

składek – 7.329,74 zł;

odsetek – 7.498,94 zł;

kosztów upomnienia – 44,00 zł;

c)  na Fundusz Pracy – za okres 10/2003, 01/2004- (...), (...)- (...), (...)- (...), (...)- (...), (...)- (...)

w łącznej kwocie 2.241,03 zł, w tym z tytułu:

składek – 1.064,28 zł;

odsetek – 1.141,55 zł;

kosztów upomnienia – 35,20 zł.

W decyzji wskazano, iż warunkiem umorzenia w/w należności jest spłata należności niepodlegających umorzeniu. Należności z tytułu składek za okres od 1 stycznia 1999 r. nieobjęte postępowaniem o umorzenie należy uregulować w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się niniejszej decyzji wraz z odsetkami naliczonymi do dnia wpłaty włącznie zgodnie z zasadami określonymi w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych oraz wydanym na jej podstawie Rozporządzeniu Rady Ministrów
z dnia 18 kwietnia 2008 r. w sprawie szczegółowych zasad i trybu postępowania w sprawach rozliczania składek, do których poboru jest zobowiązany Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Decyzja ta została doręczona wnioskodawcy w dniu 31 marca 2015 r. – a więc uprawomocniła się w dniu 30 kwietnia 2015 r.

(decyzja k. 6-7 pliku II akt ZUS, potwierdzenie k. 9 pliku II akt ZUS)

W dniu 16 maja 2016 r. M. M. złożył wniosek o rozłożenie na raty części należności, które było nieobjęte postępowaniem o umorzenie.

(wniosek k. 28-29 pliku II akt ZUS)

W dniu 24 maja 2016 r. M. M. zawarł umowę z ZUS Oddziałem
w T., na moc której wierzyciel rozłożył na raty należności z tytułu ogólnej kwocie 49.995,65 zł. Na mocy powyższej umowy, wierzytelność z tytułu zaległych składek na ubezpieczenia społeczne została rozłożona na 96 rat, z których pierwszą wnioskodawca powinien był opłacić do 20 czerwca 2016 r., a ostatnią do 20 maja 2024 r. Zaległość z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne została rozłożona na 72 raty, z których pierwszą wnioskodawca powinien był opłacić do 20 czerwca 2016 r., a ostatnią do 20 maja 2022 r. Natomiast zaległość z tytułu składek na Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych została rozłożona na 34 raty, z których pierwszą wnioskodawca powinien był opłacić do 20 czerwca 2016 r., a ostatnią do 20 lutego 2019 r.

(umowa z 24 maja 2016 r. wraz z załącznikami k. 52-59 pliku II akt ZUS)

W 2015 r. wnioskodawca wielokrotnie chorował i czterokrotnie przebywał w klinice leczenia płuc. W październiku 2016 r. wnioskodawca przeszedł operację tętniaka podkolanowego. Wnioskodawca miał problemy ze zdrowiem również w kolejnych latach –
w związku z czym był wielokrotnie hospitalizowany. Orzeczeniem Miejskiego Zespołu ds. Orzekania o Niepełnosprawności wnioskodawca został zaliczony do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności. Orzeczeniem Lekarza Orzecznika ZUS z 6 czerwca 2017 r. wnioskodawca został uznany za częściowo niezdolnego do pracy.

(zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z 2 grudnia 2024 r. e-protokół (...):02:43-00:34:48 – płyta CD k. 95, orzeczenie o stopniu niepełnosprawności k. 46-46v., orzeczenie lekarza orzecznika ZUS k. 47-47v., dokumentacja medyczna k. 48-71)

Pismem z dnia 5 marca 2024 r. (...) Oddział w T. poinformował wnioskodawcę, że rozliczył jego konto i na 5 marca 2024 r. ustalił 1 niedopłatę na:

- ubezpieczenie społeczne – 20.785,11 zł za okres od 1999-08 do 2007-09,

- ubezpieczenie zdrowotne – 7.329,51 zł za okres od 2003-02 do 2007-09,

- Fundusz Pracy i Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych – 1.064,14 zł za okres od 2003-10 do 2007-09.

Jednocześnie wnioskodawca poinformował, że powyższe zaległości są objęte postępowaniem odnośnie złożonego wniosku abolicyjnego z 30 grudnia 2014 r. ZUS wskazał, iż zaległości nie podlegające abolicji zostały uregulowane przez wnioskodawcę, jednocześnie wskazując, że po zakończeniu ww. postępowania zostaną podjęte stosowne czynności (przy pozytywnym rozstrzygnięciu zostaną odpisane ww. zaległości).

Wnioskodawca otrzymał również od ZUS informację telefoniczną, że wszystkie należności objęte układem ratalnym zostały uregulowane.

(pismo z 5 marca 2024 r. k. 36, zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z 2 grudnia 2024 r. e-protokół (...):02:43-00:34:48 – płyta CD k. 95)

M. M. obecnie utrzymuje się z emerytury w wysokości około 2.300 zł netto. Nie ma nikogo na utrzymaniu.

(zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z 2 grudnia 2024 r. e-protokół (...):02:43-00:34:48 – płyta CD k. 95)

Powyższy stan faktyczny, będący zasadniczo bezsporny co do okoliczności faktycznych Sąd ustalił na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach niniejszej sprawy, w tym załączonych akt organu rentowego. Dodatkowo – w zakresie stanu majątkowego i sytuacji życiowej wnioskodawcy, Sąd ustalił mające znaczenie dla sprawy okoliczności na podstawie zeznań wnioskodawcy, które w ocenie Sądu były wiarygodne.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

W dniu 15 stycznia 2013 r. weszła w życie ustawa z dnia 9 listopada 2012 r.
o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność (Dz. U. z 2012 r. poz. 1551). Ustawa ta – zwana dalej ustawą abolicyjną – przewiduje możliwość umorzenia składek na ubezpieczenia społeczne, na ubezpieczenie zdrowotne i na Fundusz Pracy oraz odsetek za zwłokę i pozostałych powstałych kosztów (w tym kosztów egzekucyjnych), dla wszystkich osób prowadzących pozarolniczą działalność, które w okresie od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. podlegały obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowemu oraz wypadkowemu, z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności i nie opłaciły należnych z tego tytułu składek.

Zgodnie z treścią art. 1 ust. 1 ustawy abolicyjnej, na wniosek osoby podlegającej
w okresie od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności
w rozumieniu art. 8 ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. nr 205, poz. 1585 z późn. zm.):

1) która przed dniem 1 września 2012 r. zakończyła prowadzenie pozarolniczej działalności
i nie prowadzi jej w dniu wydania decyzji, o której mowa w ust. 8,

2) innej niż wymieniona w pkt 1 - umarza się nieopłacone składki na te ubezpieczenia za okres od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. oraz należne od nich odsetki za zwłokę, opłaty prolongacyjne, koszty upomnienia, opłaty dodatkowe, a także koszty egzekucyjne naliczone przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego.

W art. 1 ust. 2 ustawy abolicyjnej przewidziano, że w przypadku osób prowadzących pozarolniczą działalność, o których mowa w art. 8 ust. 6 pkt 4 ustawy wymienionej w ust. 1, wniosek o umorzenie składa płatnik składek. Natomiast w art. 1 ust. 3 ustawy abolicyjnej postanowiono, że w przypadku, gdy płatnik, o którym mowa w ust. 2, zakończył prowadzenie pozarolniczej działalności, wniosek o umorzenie składa osoba, o której mowa w ust. 1.

Zgodnie zaś z dyspozycją art. 1 ust. 6 ustawy abolicyjnej umorzenie należności,
o których mowa w ust. 1, skutkuje umorzeniem nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne i na Fundusz Pracy za ten sam okres oraz należnych od nich, za ten sam okres, odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych, a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego.

Zgodnie natomiast z uregulowaniem art. 1 ust. 8 powołanej ustawy Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje decyzję określającą warunki umorzenia, w której ustala także kwoty należności, o których mowa w ust. 1 i 6, z wyłączeniem kosztów egzekucyjnych.

Warunkiem umorzenia należności, o których mowa w ust. 1 i 6, jest nieposiadanie na dzień wydania decyzji, o której mowa w ust. 13 pkt 1, niepodlegających umorzeniu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz na Fundusz Emerytur Pomostowych, za okres od dnia
1 stycznia 1999 r., do opłacenia których zobowiązana jest osoba prowadząca pozarolniczą działalność lub płatnik składek, o którym mowa w ust. 2, oraz należnych od tych składek odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych, a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego (ust. 10 ustawy abolicyjnej).

Zgodnie zaś z treścią art. 1 ust. 11 ustawy abolicyjnej, należności, które nie podlegają umorzeniu, należy uregulować – opłacić w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji o umorzeniu należności.

Natomiast zgodnie z ust. 12 art. 1 ustawy abolicyjnej, w przypadku, gdy w terminie 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się decyzji, o której mowa w ust. 8, niepodlegające umorzeniu należności, z wyłączeniem składek finansowanych przez ubezpieczonych niebędących płatnikami składek, zostaną rozłożone na raty albo zostanie odroczony termin ich płatności, warunek, o którym mowa w ust. 10, uważa się za spełniony po ich opłaceniu.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydaje decyzję o odmowie umorzenia należności,
o których mowa w ust. 1 i 6 – w przypadku niespełnienia warunku, o którym mowa w ust. 10, z uwzględnieniem ust. 7, 11 i 12 (ust. 13 ustawy abolicyjnej).

Wnioskodawca w dniu 29 grudnia 2014 r. wystąpił z wnioskiem do organu rentowego o umorzenie należności z tytułu nieopłaconych składek w związku z zadłużeniem
z tytułu niepłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy oraz Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych. Zakład Ubezpieczeń Społecznych rozpoznając powyższy wniosek wydał zaś decyzję z dnia 26 marca 2015 r. określającą warunki umorzenia, kwotę należności podlegających umorzeniu i okres, za który nieopłacone składki będą mu podlegały, a także składki, które nie podlegają umorzeniu,
od której to decyzji wnioskodawca nie odwołał się. W treści powyższej decyzji, organ rentowy prawidłowo pouczył wnioskodawcę, że warunkiem umorzenia należności podlegających umorzeniu, jest spłata należności niepodlegających umorzeniu w terminie 12 miesięcy od uprawomocnienia się decyzji z 26 marca 2015 r.

W niniejszej sprawie spór polegał na ustaleniu, czy organ rentowy decyzją kończącą postępowanie w przedmiocie złożonego wniosku prawidłowo odmówił wnioskodawcy umorzenia należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne
i Fundusz Pracy z uwagi na nieuregulowanie należności niepodlegających umorzeniu
w terminie 12 miesięcy od uprawomocnienia się decyzji nr (...) z dnia 26 marca 2015 r. ZUS wskazał przy tym, że niepodlegające umorzeniu należności z tytułu składek nie zostały rozłożone na raty w powyższym terminie.

Z ustalonych okoliczności faktycznych wynika, że skarżący nie uregulował należności niepodlegających umorzeniu w wyznaczonym terminie – czyli do 30 kwietnia 2016 r., czego
w toku postępowania nie zakwestionował. W powyższym terminie wnioskodawca nie wystąpił również z wnioskiem o rozłożenie należności niepodlegających umorzeniu na raty. Wnioskodawca uczynił to bowiem dopiero w dniu 16 maja 2016 r., a sama umowa z organem rentowym w przedmiocie rozłożenia na raty została zawarta w dniu 24 maja 2016 r. – a więc obydwu tych czynności dokonał po upływie terminu określonego w art. 1 ust. 12 ustawy abolicyjnej.

Wskazać przy tym należy, iż przepisy ustawy 2012 r. o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą jako lex specialis powinien być interpretowany w sposób ścisły, uwzględniający przede wszystkim wykładnię semantyczną. (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach
z 17 stycznia 2020 r., III AUa 641/19, LEX nr 3289338)

W uzasadnieniu wyroku z dnia 26 lutego 2020 r., I UK 383/18, (LEX nr 3073454), Sąd Najwyższy rozważał możliwość przyjęcia zawieszenia biegu terminu zawitego 12 miesięcy od uprawomocnienia się decyzji warunkowej na skutek złożenia (w tym terminie) wniosku o rozłożenie na raty zaległości niepodlegających umorzeniu. Sąd Najwyższy przypomniał jednak, że w pierwszym rzędzie należy brać pod uwagę językowe znaczenie tekstu prawnego.

Nie powinno się więc stosować wykładni celowościowej, funkcjonalnej lub aksjologicznej w opozycji do wykładni językowej, jeżeli ta ostatnia prowadzi do jednoznacznych rezultatów interpretacyjnych. Wykładnia językowa art. 1 ust. 12 ustawy abolicyjnej jednoznacznie stanowi, że rozłożenie na raty niepodlegających umorzeniu należności składkowych, czyli zawarcie umowy ratalnej, musi nastąpić w terminie 12 miesięcy od uprawomocnienia się decyzji warunkowej. Nadto Sąd Najwyższy uznał, że złożenie wniosku o układ ratalny nie napotyka żadnych niezależnych od wnioskującego przeszkód (nawet wtedy, gdy w decyzji warunkowej nie określono wysokości należności niepodlegających umorzeniu), gdyż termin wskazany w art. 1 ust. 12 ustawy abolicyjnej jest na tyle długi, że pozwala na zawarcie układu przed jego upływem. Przedstawienie (po złożeniu wniosku o układ ratalny) przez organ rentowy propozycji rat i terminu ich spłaty wiąże się
z uprzednią weryfikacją ich wysokości, co dotyczy składek oraz odsetek za zwłokę, kosztów egzekucyjnych, kosztów upomnienia i dodatkowej opłaty (art. 24 ust. 2 ustawy systemowej),
a wysokość opłaty prolongacyjnej ustalana jest w umowie (art. 29 ust. 4 tej ustawy). Innymi słowy, złożenie wniosku o układ ratalny jest impulsem do określenia przez organ rentowy wysokości zaległości składkowych i nie ma żadnych obiektywnych przeszkód, aby taki wniosek złożyć niezwłocznie po uprawomocnieniu się decyzji warunkowej albo w takim terminie, aby zawarcie układu było możliwe przed terminem określonym w art. 1 ust. 11 ustawy abolicyjnej. Podobny pogląd wyraził również Sąd Apelacyjny w Warszawie
w wyroku z dnia 17 lutego 2017 r., III AUa 1488/15 (LEX nr 2317726) oraz Sąd Apelacyjny
w P. w wyroku z dnia 20 września 2019 r., III AUa 839/18 (LEX nr 3272185). Oznacza to, że zasadą jest wykładnia, iż umowa ratalna (układ ratalny) musi być zawarty przed upływem terminu 12 miesięcy od uprawomocnienia się decyzji warunkowej.

Zasada ta w sytuacjach nadzwyczajnych (wyjątkowych) musi jednak podlegać pewnym modyfikacjom, gdyż zawarcie układu ratalnego, a więc umowy dwustronnej, nie jest zależne wyłącznie od ubezpieczonego (płatnika składek). Organ rentowy działa zgodnie z zasadami Kodeksu postępowania administracyjnego, wśród których istotną rolę odgrywa zasada szybkości postępowania (art. 12 k.p.a.; por. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia
7 marca 2012 r., III AUa 1714/11, (LEX nr 1135418). Jeśli odniesie się to do ustalonych okoliczności sprawy i zakresu potrzebnych do zawarcia układu ratalnego czynności oraz danych, to można przyjąć, że załatwienie sprawy rozłożenia należności na raty w oparciu
o standaryzowaną umowę powinno nastąpić niezwłocznie. Przeciwko uznaniu, że umorzenie należności w przypadku zawarcia układu ratalnego możliwe jest wyłącznie, gdy umowę zawarto w ciągu 12 miesięcy od uprawomocnienia się decyzji warunkowej, przemawia także uwzględnienie stanów faktycznych spraw występujących w orzecznictwie (przykładowo wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w G. z dnia 4 kwietnia 2017 r., I SAB/Gd 1/17, LEX nr 2269514), w których można doszukać się bezczynności organu (wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 10 czerwca 2019 r., III AUa 1/19; (...) SA
w S. 2020 nr 3, s. 134-141; LEX nr 2923449). Możliwe jest wobec tego uznanie, że w szczególnych (nadzwyczajnych) sytuacjach, mimo zawarcia umowy o rozłożeniu zobowiązania składkowego na raty po upływie 12 miesięcy od wydania decyzji warunkowej, termin ten uległ zawieszeniu (przedłużeniu). Dotyczy to zwłaszcza przypadków, w których decyzja warunkowa nie określała wysokości należności składkowych podlegających umorzeniu a wystąpiły poważne trudności w ich ustaleniu, w tym problemy w komunikacji z organem rentowym lub egzekucyjnym.

Jednakże na gruncie niniejszej sprawy trudno uznać, żeby takie nadzwyczajne okoliczności zachodziły – organ w decyzji z dnia 26 marca 2015 r. precyzyjnie określił wysokość należności składkowych podlegających umorzeniu, jak i wysokość odsetek i kosztów upomnienia. Wnioskodawca w trakcie procesu nie wykazał również, by organ prowadził postępowanie w sposób, który uzasadniałby wystąpienie przez wnioskodawcę z wnioskiem
o rozłożenie należności na raty i zawarcie stosownej umowy dopiero w maju 2016 roku. Warto przy tym zauważyć, że organ w niniejszej sprawie działał sprawnie – umowa o rozłożenie należności na raty była bowiem zawarta z wnioskodawcą już po 8 dniach od złożenia wniosku. W końcu wnioskodawca nie wykazał, że przez cały okres od 30 kwietnia 2015 r. do 30 kwietnia 2016 r. jego stan zdrowia nie pozwalał na złożenie wniosku oraz zawarcie układu ratalnego. Sąd nie kwestionuje przy tym, że wnioskodawca miał w powyższym okresie poważne problemy ze zdrowiem, jednak w toku postępowania nie wykazał przy tym, że jego stan zdrowia, przez cały ww. 12-miesięczny okres, obiektywnie uniemożliwiał mu dokonania czynności związanych z rozłożeniem niepodlegających należności na raty (złożenia wniosku i zawarcia umowy). Bez znaczenia pozostaje również to, że wnioskodawca pozostawał w mylnym przekonaniu (poniekąd utrwalanym w nim przez organy ZUS już po zawarciu układu ratalnego), że gdy spłaci on wszystkie należności objęte tym układem, pozostałe należności będą podlegać umorzeniu na podstawie przepisów ustawy abolicyjnej z 2012 r.

Należy również podkreślić, że podnoszone w toku procesu okoliczności dotyczące obecnego stanu zdrowotnego i majątkowego wnioskodawcy, nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia w zakresie prawidłowości zaskarżonej decyzji, gdyż prawa i obowiązki stron stosunku ubezpieczenia społecznego są określone przepisami o charakterze ściśle bezwzględnie obowiązującym – organ rentowy nie może świadczyć niczego w ramach swobodnego uznania, a zasady współżycia społecznego są klauzulą generalną, do której prawo ubezpieczeń społecznych się nie odwołuje. (tak np: wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z 5 października 2016 r., III AUa 2132/15, LEX nr 2174864)

Tym samym, w ocenie Sądu brak było podstaw do zastosowania w stosunku do wnioskodawcy przepisów cytowanej powyżej ustawy abolicyjnej.

W tym stanie rzeczy odwołanie wnioskodawczyni jako niezasadne podlegało oddaleniu, o czym Sąd Okręgowy orzekł w punkcie 1. sentencji orzeczenia – na postawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

Sąd nie obciążył wnioskodawcy kosztami zastępstwa procesowego na podstawie art. 102 k.p.c. – mając na względzie wysokość zadłużenia w stosunku do organu rentowego oraz jej aktualną sytuację majątkową wnioskodawcy, a także jego stan zdrowia wymagający leczenia, w tym częstych hospitalizacji.

Zgodnie bowiem z treścią art. 102 k.p.c., w wypadkach szczególnie uzasadnionych, sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami.

W postanowieniu z dnia 24 października 2013 r., sygn. akt IV CZ 61/13 (LEX nr 1389013) Sąd Najwyższy wskazał, iż hipoteza przepisu art. 102 k.p.c., odwołująca się do występowania „wypadków szczególnie uzasadnionych”, pozostawia sądowi orzekającemu swobodę oceny, czy fakty związane z przebiegiem procesu, jak i dotyczące sytuacji życiowej strony, stanowią podstawę do nieobciążania jej kosztami procesu.

W ugruntowanym w tym zakresie orzecznictwie Sąd Najwyższy wskazał również, że „zastosowanie przez sąd art. 102 k.p.c. powinno być oceniane w całokształcie okoliczności, które by uzasadniały odstępstwo od podstawowych zasad decydujących o rozstrzygnięciu w przedmiocie kosztów procesu. Do kręgu tych okoliczności należy zaliczyć zarówno fakty związane z samym przebiegiem procesu jak i fakty leżące na zewnątrz procesu zwłaszcza dotyczące stanu majątkowego (sytuacji życiowej). Okoliczności te powinny być oceniane przede wszystkim z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego” (tak np.: postanowienie z 14 stycznia 1974 r., II CZ 223/73, LEX nr 7379, postanowienie Sądu Najwyższego z 13 października 1976 r. sygn. IV Pz 61/76, LEX nr 7856).

Stąd też Sąd – biorąc pod uwagę wskazane wyżej okoliczności, orzekł jak w punkcie 2. sentencji wyroku.