Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Decyzją z 9 października 2023 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział
w Ł. ustalił wartość kapitału początkowego na dzień 1 stycznia 1999 r. dla J. M.. Jako podstawę wymiaru kapitału początkowego przyjęto kwotę 79,36 zł, a za wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego – 6,50% (wyliczony za lata 1978 – 1987), z uwzględnieniem 16 miesięcy okresów składkowych, współczynnika proporcjonalnego wieku oraz okresu składkowego i nieskładkowego – 15,88%, 24 % kwoty bazowej – 293,01 zł, średniego dalszego trwania życia – 209 miesięcy. Kapitał początkowy wyliczono na kwotę 10 011,10 zł.

Do ustalenia wartości kapitału początkowego nie uwzględniono okresu od 14 kwietnia 1980 r. do 15 października 1985 r. z tytułu zatrudnienia w (...)
w (...)

(decyzja z 9 października 2023 r. w aktach kapitałowych ZUS)

Odwołanie od powyższej decyzji odwołanie złożył J. M., wnosząc o jej zmianę i skorygowanie naliczonej wartości kapitału początkowego. Wnioskodawca argumentował, że do ustalenia wysokości kapitału początkowego ZUS nie uwzględnił mu okresu pracy od
14 kwietnia 1980 r. do 15 października 1985 r., gdy był zatrudniony w R. (...) w S.. Odwołujący wskazał, że pracując w R. (...) w S., pobierał wynagrodzenia w dniówkach obrachunkowych, które obowiązywały w tamtym okresie i zgodnie z nimi były odprowadzane składki. Wnioskodawca wskazał, że pobierał wynagrodzenie w dniówkach obrachunkowych w wysokości:

1982 rok – 527 dniówek obrachunkowych – 98.592 zł,

1983 rok – 529 dniówek obrachunkowych – 116.909 zł,

1984 rok – 516 dniówek obrachunkowych – 131.580 zł,

1985 rok – 262 dniówki obrachunkowe – 78.600 zł.

(odwołanie k. 3-4)

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie wskazując, że organ rentowy nie zaliczył w/w okresu, gdyż nie została udokumentowana ilość przepracowanych dniówek obrachunkowych.

Organ rentowy przytoczył też pogląd został wyrażony w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 maja 2012 r. II UK 255/11, że w stosunku do członków rolniczej spółdzielni produkcyjnej istotne dla zaliczenia roku pracy do okresu zatrudnienia wymaganego do uzyskania renty inwalidzkiej lub emerytury jest przepracowanie w tym roku wymaganej ilości dniówek obrachunkowych, a nie faktyczny okres pozostawania w ubezpieczeniu.

(odpowiedź na odwołanie k. 8-8v.)

Wraz z pismem procesowym z 24 czerwca 2024 r. organ rentowy przedstawił hipotetyczne wyliczenie kapitału początkowego ubezpieczonego, przy uwzględnieniu całego spornego okresu od 1 stycznia 1982 roku do 15 października 1985 roku oraz uwzględniono w podstawie wymiaru kapitału początkowego wynagrodzenia za lata 1982 – 1985.

W wyliczeniu tym, jako podstawę wymiaru kapitału początkowego przyjęto kwotę 375,30 zł, a za wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego – 30,74% (wyliczony za lata 1978 – 1987), z uwzględnieniem 82 miesięcy okresów składkowych, współczynnika proporcjonalnego wieku oraz okresu składkowego i nieskładkowego – 36,20%, 24 % kwoty bazowej – 293,01 zł, średniego dalszego trwania życia – 209 miesięcy. Kapitał początkowy wyliczono na kwotę 29 134,60 zł.

(pismo organu rentowego z 24 czerwca 2024 r. wraz z hipotetycznym wyliczeniem kapitału początkowego k. 70-73)

Na rozprawie z 10 lipca 2024 r. – bezpośrednio poprzedzającej wydanie wyroku
w niniejszej sprawie – strony podtrzymały dotychczas zajęte stanowiska.

(stanowiska stron – e-protokół rozprawy z 10 lipca 2024 r. 00:04:35-00:04:53 – płyta CD k. 79)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

J. M. urodził się (...).

(bezsporne)

Wnioskodawca w okresie od 14 kwietnia 1980 r. do 15 października 1985 r. był pracownikiem R. (...) w S., gdzie pracował jako traktorzysta. Wnioskodawca pracował przy pracach polowych, a zimą był wysyłany do prac na budowach do Ł..

(świadectwo pracy k. 7-7v. akt emerytalnych ZUS, zeznania świadka M. B.
e-protokół rozprawy z 10 czerwca 2024 r. 00:04:23-00:11:49 – płyta CD k. 67, zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z 10 lipca 2024 r. 00:03:47-00:04:35 – płyta CD k. 79
w zw. z e-protokołem rozprawy z 10 kwietnia 2024 r. 00:10:49-00:21:05 – płyta CD k. 40)

J. M. pracując w R. (...), otrzymywał wynagrodzenie określane za pomocą dniówki obrachunkowej, na którą przeliczano godziny jego pracy. Za dniówkę obrachunkową wnioskodawca otrzymywał 0,188 złotych. Wynagrodzenie wnioskodawcy było obliczane w ten sposób, że wartość dniówki obrachunkowej przemnażało się przez zsumowaną liczbę godzin pracy. Oprócz tego pracownikom spółdzielni przysługiwały premie i dywidendy uzależnione od ilości przepracowanych dniówek obrachunkowych. Wynagrodzenie było wypłacane wnioskodawcy co miesiąc przez księgową M. B.. Wnioskodawca pracował 8 godzin dziennie, a czasami więcej – szczególnie w czasie żniw czy wykopków.

(zeznania świadka M. B. e-protokół rozprawy z 10 czerwca 2024 r. 00:04:23-00:11:49 – płyta CD k. 67, zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z 10 lipca 2024 r. 00:03:47-00:04:35 – płyta CD k. 79 w zw. z e-protokołem rozprawy z 10 kwietnia 2024 r. 00:10:49-00:21:05 – płyta CD k. 40, zeznania świadka A. A. e-protokół rozprawy z 10 kwietnia 2024 r. 00:24:51-00:38:13 – płyta CD k. 40, zeznania świadka J. I. e-protokół rozprawy z 10 kwietnia 2024 r. 00:38:13-00:43:14 – płyta CD k. 40)

J. M. z tytułu pracy w R. (...) w S.
w otrzymywał wynagrodzenie w dniówkach obrachunkowych w wysokości:

za 1982 rok – 527 dniówek obrachunkowych – 98.592 zł,

za 1983 rok – 529 dniówek obrachunkowych – 116.909 zł,

za 1984 rok – 516 dniówek obrachunkowych – 131.580 zł,

za 1985 rok – 262 dniówki obrachunkowe – 78.600 zł.

(zestawienie płac w (...) w S. k. 42-47, zeznania świadka M. B.
e-protokół rozprawy z 10 czerwca 2024 r. 00:04:23-00:11:49 – płyta CD k. 67)

Powyższych ustaleń Sąd dokonał na podstawie powołanych dokumentów
(w szczególności w oparciu o zestawienie płac w (...) w S.), a także na podstawie zeznań wnioskodawcy i przesłuchanych w sprawie świadków – w tym świadka M. B. – głównej księgowej w R. (...) w S., uznając, że dowody te są spójne, wzajemnie ze sobą korespondują, tworząc spójną, logiczną całość, przez co zasługują na wiarę. Ponadto Sąd zważył, że pozwany organ rentowy nie podważył wartości dowodowej zeznań ubezpieczonego i przesłuchanych świadków.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie zasługuje na uwzględnienie.

W przedmiotowej sprawie kwestią sporną była okoliczność zaliczenia kwestionowanego przez ZUS w zaskarżonej decyzji o ustaleniu wysokości kapitału początkowego, okresu zatrudnienia wnioskodawcy w R. (...) w S. od 14 kwietnia 1980 r. do 15 października 1985 r.

Zgodnie z art. 173 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 1251), dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy.

Stosownie do art. 174 ust. 1 w/w ustawy, kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12. Zgodnie z ust. 2, przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy:

1) okresy składkowe, o których mowa w art. 6;

2) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5;

3) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-4 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2.

Zgodnie z ust. 3 przywołanego artykułu, podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed dniem 1 stycznia 1999 r.

Według ust. 3b w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 października 2013 roku
(w związku z wejściem w życie ustawy z dnia 21 czerwca 2013 roku o zmianie ustawy
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) jeżeli okres wskazany do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego obejmuje rok kalendarzowy, w którym ubezpieczony pozostawał w ubezpieczeniu społecznym na podstawie przepisów prawa polskiego jedynie przez część miesięcy tego roku, do obliczenia stosunku sumy kwot podstaw wymiaru składek i kwot, o których mowa w art. 15 ust. 3, w okresie tego roku do przeciętnego wynagrodzenia, przyjmuje się sumę kwot przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia ogłoszonego za ten rok kalendarzowy odpowiednią do liczby miesięcy pozostawania
w ubezpieczeniu.

Natomiast w myśl ust. 7 analizowanego przepisu do obliczenia kapitału początkowego przyjmuje się kwotę bazową wynoszącą 100% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w II kwartale kalendarzowym 1998 roku. Ustęp 8 powyższego przepisu stanowi, że przy obliczaniu kapitału początkowego część kwoty bazowej wynoszącej 24% tej kwoty mnoży się przez współczynnik proporcjonalny do wieku ubezpieczonego oraz okresu składkowego
i nieskładkowego osiągniętego do dnia 31 grudnia 1998 roku.

Zgodnie zaś z treścią ust. 8 przy obliczaniu kapitału początkowego część kwoty bazowej wynoszącej 24% tej kwoty mnoży się przez współczynnik proporcjonalny do wieku ubezpieczonego oraz okresu składkowego i nieskładkowego osiągniętego do dnia 31 grudnia 1998 roku, według wskazanego w nim wzoru.

Z kolei w myśl art. 15 ust. 1 w/w ustawy, podstawę wymiaru emerytury i renty stanowi ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek
o emeryturę lub rentę, z uwzględnieniem ust. 6 i art. 176. Natomiast stosownie do brzmienia ust. 2a tego samego przepisu, jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy. Z kolei na postawie ust. 6 omawianego przepisu na wniosek ubezpieczonego podstawę wymiaru emerytury lub renty może stanowić ustalona
w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe w okresie 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu.

Zgodnie z art. 15 ust. 4 w/w ustawy w celu ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty:

1.  oblicza się sumę kwot podstaw wymiaru składek i kwot, o których mowa w ust. 3,
w okresie każdego roku z wybranych przez zainteresowanego lat kalendarzowych,

2.  oblicza się stosunek każdej z tych sum kwot do rocznej kwoty przeciętnego wynagrodzenia, ogłoszonej za dany rok kalendarzowy, wyrażając go w procentach,
z zaokrągleniem do setnych części procentu,

3.  oblicza się średnią arytmetyczną tych procentów, która, z zastrzeżeniem ust. 5, stanowi wskaźnik wysokości podstawy wymiaru emerytury lub renty, oraz

4.  mnoży się przez ten wskaźnik kwotę bazową, o której mowa w art. 19, przy czym wskaźnik wysokości podstawy wymiaru nie może być wyższy niż 250%, jednakże przy ponownym przeliczeniu wysokości emerytury należy mieć na względzie, iż zgodnie
z art. 111 ust. 2 ustawy uwzględnia się kwotę bazową ostatnio przyjętą do obliczenia świadczenia.

W związku z treścią zacytowanych przepisów można stwierdzić, że kwota kapitału początkowego zależy od długości udowodnionych okresów składkowych i nieskładkowych przebytych przed 1.01.1999 r., podstawy wymiaru oraz współczynnika proporcjonalnego do wieku ubezpieczonego, który służy do obliczenia tzw. części socjalnej.

Zgodnie z art. 26 w/w ustawy, emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia ustalonej w sposób określony w art. 25 przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego, z uwzględnieniem ust. 5 i art. 183.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt. 1 tej ustawy, okresami składkowymi są okresy ubezpieczenia.

Z treści art. 6 ust. 2 pkt 12 w/w ustawy, wynika, że za okresy składkowe uważa się również przypadające przed dniem 15 listopada 1991 r. następujące okresy, za które została opłacona składka na ubezpieczenie społeczne albo za które nie było obowiązku opłacania składek na ubezpieczenie społeczne:

- pracy na obszarze Państwa Polskiego w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych i w innych spółdzielniach zrzeszonych w (...) Związku Rolniczych Spółdzielni Produkcyjnych,
w zespołowych gospodarstwach rolnych spółdzielni kółek rolniczych zrzeszonych
w Krajowym Związku (...) oraz pracy na rzecz tych spółdzielni:

a) objętej obowiązkiem ubezpieczenia społecznego, za które opłacono składkę na to ubezpieczenie lub w których występowało zwolnienie od opłacania składki,

b) przed dniem objęcia obowiązkiem ubezpieczenia społecznego z tego tytułu.

Warunki podlegania ubezpieczeniu społecznemu - odnieść należy do art. 1 w związku z art. 2 pkt 3 dekretu z dnia 4 marca 1976 r. o ubezpieczeniu społecznym członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kółek rolniczych oraz ich rodzin (tekst jedn.: Dz. U.
z 1983 r. nr 27, poz. 135 z późn. zm.) wymieniającego jako podmioty ubezpieczenia społecznego członków rolniczych spółdzielni produkcyjnych oraz innych spółdzielni, wykonujących pracę w tych spółdzielniach, członków spółdzielni, którzy wykonują pracę
w zespołowych gospodarstwach rolnych tych spółdzielni i pozostałe osoby, wykonujące pracę w spółdzielniach i wynagradzane według zasad obowiązujących członków tych spółdzielni.

O podleganiu ubezpieczeniu w myśl przepisów dekretu decydował wymiar świadczonej pracy, o czym świadczy przepis art. 4 dekretu, zgodnie którym przy ustalaniu okresu pracy
w spółdzielni wymaganego do uzyskania świadczeń za dzień pracy uważa się 8 godzin pracy, za miesiąc 20 dni pracy dla mężczyzn i 13 dni pracy dla kobiet za rok pracy – rok obrachunkowy, w którym mężczyzna przepracował w spółdzielni co najmniej 240 dni,
a kobieta co najmniej 130 dni pracy. Aktualnie tytułem ubezpieczenia społecznego jest członkostwo w rolniczej spółdzielni produkcyjnej bez dodatkowych warunków (por. art. 6 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych).

W stosunku do członków spółdzielni istotne dla zaliczenia roku pracy do okresu składkowego jest przepracowanie w tym roku wymaganej ilości dniówek obrachunkowych,
a nie faktyczny okres pozostawania w ubezpieczeniu (tak: wyroki Sądu Najwyższego z 5 maja 1979 r., II UR 7/79, Nowe Prawo 1981 nr 6, s. 87, z 12 maja 1999 r., II UKN 624/98, OSNP 2000, nr 14, poz. 556, z 1 września 2010 r., II UK 80/10, LEX nr 661515 oraz z 24 maja 2012 r., II UK 255/11, LEX nr 1227191).

Przy czym w zakresie ustalania faktu przepracowania określonego w przepisie
art. 4 dekretu nominału czasu pracy nie istnieją w postępowaniu sądowym żadne ograniczenia dowodowe (tak: wyrok Sądu Najwyższego z 24 maja 2012 r., II UK 255/11, LEX nr 1227191).

Jeżeli ustawa przewiduje możliwość udowodnienia zeznaniami świadków okresu składkowego, od którego zależy prawo lub wysokość świadczenia, dowód ten dopuszcza się pod warunkiem złożenia przez zainteresowanego oświadczenia w formie pisemnej lub ustnej do protokołu, że nie może przedłożyć odpowiedniego dokumentu potwierdzającego ten okres.

W postępowaniu sądowym nie jest dopuszczalne oparcie się wyłącznie na zeznaniach świadków, w sytuacji, gdy z dokumentów wynikają okoliczności przeciwne (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 20 lipca 2016 r., III AUa 690/15, LEX nr 2121869).

Podleganie ubezpieczeniu społecznemu z tytułu członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej przed dniem 1 stycznia 1999 r., na podstawie dekretu, może być wykazane na podstawie zeznań świadków (tak: wyrok Sądu Najwyższego z 24 maja 2012 r., II UK 255/11, LEX nr 1227191).

Należy również wskazać, że zgodnie z § 22 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. z 2011 nr 237 poz. 1412), jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania oraz spółdzielczej umowy o pracę jest świadectwo pracy, zaświadczenie płatnika składek lub innego właściwego organu, wydane na podstawie posiadanych dokumentów lub inny dokument, w tym w szczególności:

1) legitymacja ubezpieczeniowa;

2) legitymacja służbowa, legitymacja związku zawodowego, umowa o pracę, wpis w dowodzie osobistym oraz pisma kierowane przez pracodawcę do pracownika w czasie trwania zatrudnienia.

Za wystarczające do wyliczenia okresu pracy w spółdzielni wymaganego do uzyskania świadczeń w myśl art. 4 dekretu, należy uznać ustalenie, iż dany spółdzielca świadczył osobiście pracę na rzecz spółdzielni stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, po 8 godzin dziennie w kontrolowanym okresie, bowiem tak wyraźnie stanowi przepis dekretu mówiący o tym, co uważa się za dzień, miesiąc i rok pracy. Pamiętać dalej trzeba, że w toku postępowania sądowego dowodem na wykazanie okresu składkowego, od którego zależy prawo lub wysokość świadczenia, mogą być nie tylko dokumenty, ale także zeznania świadków. Zeznania te mogą zastąpić dowód w postaci wykazu dniówek obrachunkowych (tak: Sąd Apelacyjny
w Ł. w wyroku z 6 sierpnia 2013 r., III AUa 1756/12, LEX nr 1363265).

Nadto, jeżeli członek rolniczej spółdzielni produkcyjnej wykonuje swoją pracę w reżimie ściśle takim jaki przewidziany jest w stosunku pracy, to mimo istniejącego członkostwa należy ją kwalifikować jako wykonywaną w ramach stosunku pracy (tak: Sąd Okręgowy
w B. w wyroku z 30 września 2011 r., V U 662/11, LEX nr 1294049).

Mając na uwadze powyższe rozważania, Sąd Okręgowy przyjął, że zebrany materiał dowodowy potwierdza, że ubezpieczony w badanym okresie od 14 kwietnia 1980 r. do
15 października 1985 r. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy świadczył pracę
w charakterze traktorzysty w R. (...) w S., albowiem wynika to zarówno z dokumentów w postaci świadectwa pracy, list wynagrodzeń za lata 1982-1985, jak i korespondujących z tymi dokumentami zeznań świadków: M. B., A. A. oraz J. I. oraz przesłuchania ubezpieczonego, jako strony.

Sąd miał przy tym na uwadze, że świadek M. B. w badanym okresie była główną księgową Rolniczej Spółdzielni Pracy w S., a zatem miała wiedzę na temat tego, że ubezpieczony był zarówno członkiem, jak i pracownikiem tej Spółdzielni, a także na temat faktycznego świadczenia pracy przez skarżącego i liczby godzin, w jakiej pracę tę świadczył, jak i zasad jej wynagradzania. Ponadto świadek ten jest w posiadaniu części oryginalnych karty wynagrodzeń pracowników tejże Spółdzielni, które przetrwały do dnia dzisiejszego i które świadek nadal przechowuje. Karty te zawierają zapisy o dniówkach. Przeprowadzone dowody z dokumentów pozwoliły zatem precyzyjnie ustalić ilość przepracowanych dni w latach 1982-1985, zaś z dowodu z zeznań świadków wynika, że również w latach 1980-1981 wnioskodawca pracował w pełnym wymiarze czasu pracy, tj. co najmniej po 8 godzin dziennie. Z uwagi na powyższe ustalenia, przy wyliczaniu wysokości kapitału początkowego, wnioskodawcy należało uwzględnić cały sporny okres od 14 kwietnia 1980 r. do 15 października 1985 r.

Mając na uwadze powyższe, Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustalił wartość kapitału początkowego dla wnioskodawcy na kwotę 29 134,60 zł przy uwzględnieniu wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego wynoszącego 30,74%, o czym orzeczono, jak w sentencji wyroku. Powyższa kwota i wskaźnik wynikały bowiem z niekwestionowanego przez ubezpieczonego, hipotetycznego wyliczenia dokonanego przez organ rentowy.