Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 12 września 2022 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. po rozpatrzeniu wniosku z dnia 20 kwietnia 2022 roku odmówił D. I. prawa do ponownego ustalenia wysokości kapitału początkowego, a tym samym przeliczenia emerytury.

ZUS nie zaliczył ubezpieczonemu do kapitału początkowego i emerytury okresu pracy na budowie eksportowej od 27.05.1985 r. do 06.08.1986 r. i od 09.04.1990 r. do 08.10.1990 r. oraz wynagrodzenia za te okresy. Zdaniem organu rentowego, przedłożone przez ubezpieczonego dokumenty są niekompletne i nie spełniają wymogów formalnych. Brak świadectw pracy i zaświadczeń odnośnie okresów oraz wymiaru czasu pracy na budowach ekspertowych w ZSRR i NRD.

(decyzja w aktach ZUS załączonych do sprawy)

Odwołanie od w/w decyzji wniósł D. I., wnosząc o przeliczenie emerytury z uwzględnieniem okresu jego zatrudnienia od 27.05.1985 r. do 06.08.1986 r. i od 09.04.1990 r. do 08.10.1990 r. Według skarżącego przedstawione przez niego dokumenty tj.: umowy o pracę, aneksy, katy informacyjne, zaświadczenia – niewątpliwie potwierdzają, że w latach 1985/1986 oraz w 1990 r. wykonywał pracę za granicą.

(odwołanie – k. 3-4 verte)

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie.

ZUS podniósł, że do wyliczenia wysokości emerytury wnioskodawcy uwzględnił następujące okresy zatrudnienia:

- od 01-09-1972 r. do 30-08-1975 r. - okres zatrudnienia w (...) Zakładach Radiowych,

- od 02-09-1975 r. do 25-10-1976 r. - okres zatrudnienia w Fabryce (...) z uwzględnieniem służby wojskowej w okresie od 26-10-1976 r. do 10-05- 1977 r.,

- od 23-05-1977 r. do 26-05-1985 r., od 01-09-1986 r. do 05-04-1990 r,. oraz od 15-11-1990 r. do 31-03-1991 r. - okres zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...). Robot. (...). i Usług (...),

- od 01-08-1991 r. do 21-06-1992 r. - okres zatrudnienia w Sklepie (...),

- od 30-01-1993 r. do 06-02-1995 r. - okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych,

- od 01-06-1995 r. do 31-08-1995 r. oraz od 01-09-1995 r. do 31-10-1998 r. - okres współpracy ze S. I..

Do wyliczenia kapitału początkowego łącznie uwzględniono 22 lata, 11 miesięcy i 23 dni, tj. 275 miesięcy okresów składkowych oraz 12 dni okresów nieskładkowych.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych zaskarżoną decyzją z 12-09-2022 r. odmówił przeliczenia emerytury. Z uwagi na brak nowych dowodów mających wpływ na ponowne ustalenie wysokości kapitału początkowego brak jest możliwości przeliczenia świadczenia. W ocenie ZUS w przedłożonej dokumentacji brak jest świadectw pracy lub zaświadczeń, wskazujących jednoznacznie na okres oraz wymiar czasu pracy na budowie eksportowej w NRD i ZSRR.

(odpowiedź na odwołanie – k. 30-30 verte)

Na rozprawie w dniu 19 czerwca 2023 roku wnioskodawca wniósł o uwzględnienie w okresach kiedy przebywał na budowach eksportowych za granicą zarobków pracownika zatrudnionego na porównywalnym stanowisku pracy.

(rozprawa z dnia 19 czerwca 2023 roku e-protokół (...):02:28 – 00:05:46 – płyta CD – k. 145)

Na rozprawie w dniu 11 września 2023 roku wnioskodawca poparł odwołanie i wniósł o przeliczenie emerytury zgodnie z hipotetycznym wyliczeniem ZUS zaprezentowanym w piśmie z dnia 7 lipca 2023 roku.

(rozprawa z dnia 11 września 2023 roku e-protokół (...):01:39 – 00:02:33 – płyta CD – k. 157)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

D. I. urodził się w dniu (...).

(okoliczność bezsporna)

Uznany przez organ rentowy okres składkowy i nieskładkowy wnioskodawcy wynosi 22 lata, 11 miesięcy i 23 dni, tj. 275 miesięcy okresów składkowych oraz 12 dni okresów nieskładkowych.

(okoliczność bezsporna)

Od 23 maja 1977 r. do 31 stycznia 1991 r. wnioskodawca był zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) w Ł. w pełnym wymiarze godzin pracy na stanowisku maszynisty koparki.

(zaświadczenie, świadectwo pracy w aktach ZUS załączonych do sprawy, zaświadczenie - k. 13, k. 55, świadectwo pracy – k. 16)

W okresie pracy w w/w Przedsiębiorstwie od 27 maja 1985 r. do 31 sierpnia 1986 r. oraz od 9 kwietnia 1990 r. do 8 października 1990 r. wnioskodawca miał udzielony urlop bezpłatny celem wyjazdu do pracy za granicą na budowy eksportowe do ZSRR – praca w elektrowni atomowej oraz NRD – praca w hucie.

Po zakończeniu pracy za granicą wnioskodawca został przyjęty do pracy w macierzystym zakładzie pracy w dniu 1 września 1986 roku (ZSRR) na podstawie umowy o pracę zawartej tego samego dnia oraz w dniu 15 listopada 1990 roku (NRD) na podstawie umowy o pracę zawartej tego samego dnia.

(zaświadczenia, umowa o pracę na budowie, umowa o pracę w aktach ZUS załączonych do sprawy, umowa o pracę – k. 8-9, k. 23, k. 25-25 verte, k. 65, k. 81-81 verte, k. 83, k. 96-97, k.102, zaświadczenie – k. 10-10 verte, k. 13 -14, k. 19, k. 26-26 verte, k. 55, podanie – k. 11-12, k. 80, k. 82, k. 101, karty obiegowe zmiany – k. 17-18 verte, k. 27-28 verte, k. 66, k. 79, k. 84, k. 95, k. 99-100, umowa o pracę na budowie – k. 20, k. 58, angaże – k. 67-78, k. 86-94, zeznania wnioskodawcy na rozprawie w dniu 11 września 2023 roku e-protokół (...):02:33 – 00:06:17 – płyta CD – k. 157 w związku z e-protokół (...):01:10 – 00:09:52 – płyta CD – k. 45, zeznania świadka K. K. na rozprawie w dniu 24 kwietnia 2023 roku e-protokół (...):05:04 – 00:15:02 –płyta CD – k. 130)

Zgodnie z zaświadczeniem o zatrudnieniu i wynagrodzeniu dot. pracy wnioskodawcy w Przedsiębiorstwie (...) w Ł. wnioskodawca miał następujące zarobki roczne:

- w 1980 r. – 93058 zł;

- w 1981 r. – 107244 zł;

- w 1982 r. – 111138 zł;

- w 1983 r. – 128924 zł;

- w 1984 r. – 153905 zł;

- w 1985 r. – 57257 zł;

- w 1986 r. – 96312 zł;

- w 1987 r. – 333092 zł;

- w 1988 r. – 580221 zł;

- w 1989 r. – 2309941 zł;

- w 1990 r. – 2900343 zł;

- w 1991 r. – 940300 zł.

(druk Rp - 7 D. I. - k. 29-29 verte, k. 62)

W okresie wykonywania przez wnioskodawcę pracy na budowie za granicą w Przedsiębiorstwie (...) w Ł. zatrudniony był J. K. (1) (od 1.09.1972 r. do 20.10.1990 r.).

Otrzymywane przez niego wynagrodzenie kształtowało się w następujący sposób:

- w 1985 r. – 170318 zł;

- w 1986 r. – 230626 zł;

- w 1990 r. – 4276051 zł.

(druk Rp - 7 J. K. (1) - k. 61)

J. K. (1) zajmował stanowisko maszynisty spycharki. Było to stanowisko pracy tożsame do tego, które zajmował skarżący. J. K. (2) nie wyjeżdżał z wnioskodawcą na budowy eksportowe za granicą, w tym czasie pracował w Polsce.

(zeznania wnioskodawcy na rozprawie w dniu 11 września 2023 roku e-protokół (...):02:33 – 00:06:17 – płyta CD – k. 157)

Przyjmując wynagrodzenia zastępcze pracownika zatrudnionego na równorzędnym stanowisku w kraju przekazane przez Archiwum Zakładowe (...) Urzędu Wojewódzkiego w Ł. - J. K. (1) za okres zatrudnienia wnioskodawcy za granicą od 27.05.1985 r. do 06.08.1986 r. (ZSRR) i od 09.04.1990 r. do 08.10.1990 r. (NRD) na budowie eksportowej w miejsce minimalnego wynagrodzenia za pracę, wyliczony hipotetycznie kapitał początkowy wyniósł 116 289,69 zł, zaś wysokość hipotetycznie wyliczonej emerytury na dzień jej przyznania – 3166,93 zł.

Do ustalenia hipotetycznej wartości kapitału początkowego wnioskodawcy Zakład przyjął podstawę wymiaru kapitału początkowego w kwocie 1174,25 zł.

Do obliczenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego przyjęto wynagrodzenia z lat 1980-1989 i otrzymano wartość 96,18%, tj.:

- za 1980 r. – 93 058,00 zł, stosunek podstawy wymiaru składek do wynagrodzenia za rok kalendarzowy w % - 128,39%

- za 1981 r. – 107 244,00 zł, stosunek podstawy wymiaru składek do wynagrodzenia za rok kalendarzowy w % - 116,23%

- za 1982 r. – 111 138,00 zł, stosunek podstawy wymiaru składek do wynagrodzenia za rok kalendarzowy w % - 79,63%

- za 1983 r. – 128 924,00 zł, stosunek podstawy wymiaru składek do wynagrodzenia za rok kalendarzowy w % - 74,22%

- za 1984 r. – 153 905,00 zł, stosunek podstawy wymiaru składek do wynagrodzenia za rok kalendarzowy w % - 76,17%

- za 1985 r. – 227 575,00 zł, stosunek podstawy wymiaru składek do wynagrodzenia za rok kalendarzowy w % - 94,80%

- za 1986 r. – 326 944,00 zł, stosunek podstawy wymiaru składek do wynagrodzenia za rok kalendarzowy w % - 113,07%

- za 1987 r. – 333 092,00 zł, stosunek podstawy wymiaru składek do wynagrodzenia za rok kalendarzowy w % - 95,11%

- za 1988 r. -580 221,00 zł, stosunek podstawy wymiaru składek do wynagrodzenia za rok kalendarzowy w % - 91,08%

- za 1989 r. -2 309 941,00 zł, stosunek podstawy wymiaru składek do wynagrodzenia za rok kalendarzowy w % - 93,10%

(pismo- hipotetyczne wyliczenie ZUS – k. 146 wraz z wyliczeniem – k. 147-151)

W dniu 21 grudnia 2021 roku wnioskodawca złożył do ZUS wniosek o emeryturę.

(wniosek w aktach ZUS załączonych do sprawy)

Decyzją z dnia 4 marca 2022 roku organ rentowy po rozpatrzeniu w/w wniosku przyznał wnioskodawcy emeryturę od 21.01.2022 r., tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego.

Podstawę obliczenia emerytury stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem ich waloryzacji, ewidencjonowanych na koncie do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego oraz kwota środków zewidencjonowanych na subkoncie, z uwzględnieniem ich waloryzacji.

Emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia emerytury przez średnie dalsze trwanie życia, dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę.

- kwota składek zewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji wynosi 30131,36 zł

- kwota zwaloryzowanego kapitału początkowego wynosi 538889,44 zł

- kwota środków zewidencjonowanych na subkoncie z uwzględnieniem ich waloryzacji, wynosi 19097,58 zł

- średnie dalsze trwanie życia wynosi 204,30 m-cy

- wyliczona kwota emerytury wynosi 2878,70 zł

Wysokość emerytury została obliczona zgodnie z zasadami określonymi w art. 26c ustawy emerytalnej:

( (...),36 + (...),44 + (...),58) / 204,30 = 2878,70 zł

Emerytura z FUS po waloryzacji przysługuje w kwocie: od 01-03-2022 -3080,21 zł

(decyzja w aktach ZUS załączonych do sprawy)

W dniu 20 kwietnia 2022 roku wnioskodawca złożył do ZUS wniosek o ponowne ustalenie wysokości emerytury.

(wniosek w aktach ZUS załączonych do sprawy)

W dniu 12 września 2022 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w Ł. wydał zaskarżoną decyzję.

(decyzja w aktach ZUS załączonych do sprawy)

Ustaleń w toku procesu, Sąd Okręgowy w Łodzi, dokonał na podstawie powołanych dowodów w postaci dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy, w tym w aktach ZUS oraz zeznań wnioskodawcy oraz świadka. Z zebranego w sprawie materiału dowodowego bezsprzecznie wynika w jakich okresach wnioskodawca pracował na budowach eksportowych w ZSRR i NRD, potwierdza to bowiem przede wszystkim dokumentacja osobowa odwołującego nadesłana przez Archiwum, w postaci umów o pracę na budowach eksportowych i karty obiegowe zmiany.

Analizując kwestię przyjęcia wynagrodzenia zastępczego za okres pracy na budowie eksportowej w ZSRR i NRD, podczas zatrudnienia wnioskodawcy Przedsiębiorstwie (...) w Ł., Sąd badał wynagrodzenia innego pracownika J. K. (1) zatrudnionego na równorzędnym jak wnioskodawca stanowisku pracy. W ocenie Sądu zasadnie odwołujący domagał się przyjęcia za okres zatrudnienia na budowach eksportowych za granicą, wynagrodzenia pracownika, zatrudnionego na tożsamym stanowisku. Powołane wyżej dokumenty są wiarygodne, wzajemnie się uzupełniają i tworzą spójny stan faktyczny. Nie były one przez strony kwestionowane w zakresie ich autentyczności i zgodności z rzeczywistym stanem rzeczy, a zatem okoliczności wynikające z treści tych dokumentów należało uznać za bezsporne i mające wysoki walor dowodowy. Po przeanalizowaniu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, Sąd zważył, że możliwym było posłużenie się przy hipotetycznym wyliczeniu kapitału początkowego i emerytury wnioskodawcy zarobkami zastępczymi tego pracownika zatrudnionego w tym samym co ubezpieczony przedsiębiorstwie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie jest zasadne.

Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U.2023.0.1251), podstawę wymiaru emerytury i renty stanowi ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe lub na ubezpieczenie społeczne na podstawie przepisów prawa polskiego w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych, wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę, z uwzględnieniem ust. 6 i art. 176.

Zgodnie natomiast z treścią art. 15 ust. 2a cytowanej ustawy o emeryturach i rentach z FUS, jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy.

W myśl art. 26 ust 1 w/w ustawy, emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia ustalonej w sposób określony w art. 25 przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego, z uwzględnieniem ust. 5 i art. 183.

Art. 25 ustawy emerytalnej stanowi, że podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24 stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, zwaloryzowanego kapitału początkowego określonego w art 173–175 oraz kwot środków zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, z zastrzeżeniem ust. 1a i 1b oraz art. 185.

Stosownie do treści art. 114 ust. 1 pkt 1 w/w ustawy, w sprawie zakończonej prawomocną decyzją organ rentowy, na wniosek osoby zainteresowanej lub z urzędu, uchyla lub zmienia decyzję i ponownie ustala prawo do świadczeń lub ich wysokość, jeżeli po uprawomocnieniu się decyzji zostaną przedłożone nowe dowody lub ujawniono nowe okoliczności istniejące przed wydaniem tej decyzji, które mają wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokość.

Z cytowanego przepisu wynika, iż warunkiem ponownego ustalenia prawa do świadczeń jest uzyskanie nowych dowodów lub ujawnienie okoliczności, które istniały przed wydaniem decyzji, a nie były znane organowi w chwili orzekania i mają wpływ na prawo do tych świadczeń lub ich wysokość /por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 sierpnia 1999 r., II UKN 231/99 - OSNAPiUS 2000 nr 19 poz. 734; uchwała Sądu Najwyższego z dnia 5 czerwca 2003 r. III UZP 5/03 - OSNAPiUS rok 2003, Nr 18, poz. 442/.

Zwrot "przedłożenie nowych dowodów" oznacza zgłoszenie każdego prawnie dopuszczalnego środka dowodowego, stanowiącego potwierdzenie okoliczności faktycznych istniejących przed wydaniem decyzji, a mających wpływ na powstanie prawa do świadczenia lub jego wysokość. Natomiast użyte w art. 114 ust. 1 ustawy emerytalnej pojęcie "ujawnienie okoliczności" oznacza powołanie się na fakty dotyczące ogółu wymagań formalnych i materialnych związanych z ustaleniem przez organ rentowy prawa do świadczenia lub wysokości świadczenia. Są to określone w przepisach prawa materialnego fakty warunkujące powstanie prawa do świadczenia lub jego wysokości np. staż pracy, wiek, niezdolność do pracy, ale także uchybienia przez organ rentowy normom prawa procesowego lub materialnego, wpływające potencjalnie na dokonanie ustaleń w sposób niezgodny z ukształtowaną z mocy prawa sytuacją prawną osoby zainteresowanej (tak m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 lutego 2014 r., I UK 322/13, LEX nr 1444596 oraz Sąd Apelacyjny w Łodzi w wyroku z dnia 11 grudnia 2015 r., III AUa 1087/15, LEX nr 1979499).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie ma podstaw do ponownego ustalenia emerytury, wyrównania świadczeń, jeśli zainteresowany nie przedstawi dokumentów lub okoliczności zmieniających jego sytuację (por. wyrok. Sądu Najwyższego z dnia 15 maja 2014 r., III UK 150/13, LEX nr 1458793).

W myśl art. 173 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., którzy przed dniem wejścia w życie ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek, ustala się kapitał początkowy.

Zgodnie z ust. 3 wartość kapitału początkowego ustala się na dzień wejścia w życie cytowanej ustawy.

Stosownie do treści art. 174 ust. 1 ustawy emerytalnej kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12.

Przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy:

1) okresy składkowe, o których mowa w art. 6;

2) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5;

3) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-4 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2. (ust. 2);

Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz 18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed dniem 1 stycznia 1999 r. (ust. 3).

Zatem w przypadku osób, dla których ustalany jest kapitał początkowy, wysokość emerytury uzależniona jest od kwoty zwaloryzowanego kapitału początkowego oraz zwaloryzowanych składek na ubezpieczenie emerytalne ewidencjonowanych od dnia 1 stycznia 1999 roku na koncie ubezpieczonego.

W rozpoznawanej sprawie spór sprowadzał się do wysokości zarobków osiąganych przez wnioskodawcę w okresie od 27 maja 1985 r. do 31 sierpnia 1986 r. oraz od 9 kwietnia 1990 r. do 8 października 1990 r. kiedy to będąc zatrudniony w Przedsiębiorstwie (...) w Ł. został mu udzielony urlop bezpłatny celem wyjazdu do pracy za granicą na budowy eksportowe do ZSRR oraz NRD.

Odnosząc się do spornej w sprawie kwestii, regulacje określające dowody dopuszczalne przed Zakładem Ubezpieczeń Społecznych określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. z 2011 r. nr 237, poz. 1412). Zgodnie z § 21 ww. rozporządzenia środkiem dowodowym stwierdzającym wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu oraz uposażenia przyjmowanego do ustalenia podstawy wymiaru emerytury lub renty są zaświadczenia pracodawcy lub innego płatnika składek, legitymacja ubezpieczeniowa lub inny dokument, na podstawie którego można ustalić wysokość wynagrodzenia, dochodu, przychodu lub uposażenia. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. obowiązuje od 23 listopada 2011 r. i ma zastosowanie do wniosków w sprawach świadczeń złożonych od daty jego wejścia w życie. Zastąpiło ono rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U. z 1983 r., Nr 10, poz. 49, ze zm.), które dowody uzasadniające prawo do świadczeń i ich wysokości określało w sposób podobny. I tak, zgodnie z § 20 pkt. 1 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. - środkiem dowodowym stwierdzającym wysokość zarobku lub dochodu stanowiącego podstawę wymiaru emerytury lub renty dla pracowników były zaświadczenia zakładów pracy wystawione według wzoru ustalonego przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych albo legitymacja ubezpieczeniowa zawierająca wpisy dotyczące okresów zatrudnienia i wysokości osiąganych zarobków.

Jednocześnie wysokość zarobków stanowiących podstawę wyliczenia składki na ubezpieczenia społeczne nie może być ustalana w sposób hipotetyczny, przybliżony, oparty jedynie na domniemaniu czy też uprawdopodobnieniu (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 20 czerwca 2007r., III AUa 482/07, Apel. - W-wa 2008, nr 1; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2007r., I UK 36/07, LEX nr 390123; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 września 2013r., II UK 315/12, LEX nr 1375196; wyroki Sądu Apelacyjnego w Lublinie: z dnia 14 sierpnia 2012r., III AUa 322/12, LEX nr 1213861; z dnia 4 października 2012r., III AUa 305/12, LEX nr 1223273; z dnia 19 grudnia 2012r., III AUa 1009/12, LEX nr 1237287; wyroki Sądu Apelacyjnego w Gdańsku: z dnia 5 października 2012r., III AUa 565/12, LEX nr 1223165 i z dnia 22 stycznia 2013r., III AUa 1244/12, LEX nr 1280044; wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 21 sierpnia 2013r., III AUa 459/13, LEX nr 1363361).

Nie jest możliwe obliczanie wysokości emerytury wyłącznie na podstawie twierdzeń wnioskodawcy Twierdzenia te muszą być udowodnione. Wskazać należy, iż nie jest rzeczą sądu zarządzenie dochodzeń w celu uzupełnienia lub wyjaśnienia twierdzeń stron i wykrycia środków dowodowych pozwalających na ich udowodnienie ani też Sąd nie jest zobowiązany do przeprowadzenia z urzędu dowodów zmierzających do wyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 232 k.p.c.). Obowiązek przedstawienia dowodów spoczywa na stronach (art. 3 k.p.c.), a ciężar udowodnienia faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227 k.p.c.) spoczywa na stronie, która z faktów tych wywodzi skutki prawne (art. 6 k.c.). Stanowisko takie zawarł Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 grudnia 1996r. sygn. akt I CKU 45/96 (opubl. OSNC z 1997r., z.6-7, poz.76). Podobnie, w wyroku z 7 października 1998 r., II UKN 244/98, OSNAPiUS 1999, nr 20, poz. 662, Sąd Najwyższy stwierdził nawet, że od 1 lipca 1996 r. nastąpiło zniesienie zasady odpowiedzialności sądu za wynik postępowania dowodowego, także w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych.

Zgodnie z dyspozycją art. 22 ustawy emerytalnej Rada Ministrów, w drodze rozporządzenia, określa szczegółowe zasady ustalania podstawy wymiaru emerytury i renty, uwzględniające w szczególności:

1) przypadki, w których do podstawy wymiaru emerytury lub renty dolicza się niektóre wypłaty dokonane na rzecz pracownika, jeżeli wypłaty te w okresie przed dniem wejścia w życie ustawy były uwzględniane przy ustalaniu podstawy wymiaru emerytury lub renty, mimo że były wyłączone z podstawy wymiaru składek;

2) przypadki, w których podstawę wymiaru emerytury lub renty dla pracowników zatrudnionych za granicą ustala się na podstawie wynagrodzenia przysługującego pracownikom zatrudnionym w tym okresie w kraju w tym samym lub podobnym charakterze, w jakim pracownik był zatrudniony przed wyjazdem za granicę, albo na podstawie kwot ryczałtowych.

Do chwili obecnej nie zostało wydane rozporządzenie w oparciu o delegację zawartą w art. 22, a zatem – stosownie do treści art. 194 ustawy - w zakresie niesprzecznym z ustawą, należy uwzględniać regulacje rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1985 roku w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent (tekst jedn. Dz. U. z 1989 r. Nr 11, poz. 63 z późn. zm.).

Biorąc pod uwagę, że wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 2.07.2012 r., P 35/10 (OTK-A 2012 Nr 7, poz. 73) § 10 pkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów z 1.04.1985 r. w zakresie, w jakim uzależnia ustalenie podstawy wymiaru emerytury lub renty od tego, czy pracownik był zatrudniony w kraju przed wyjazdem za granicę, został uznany za niezgodny z art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, do ustalenia podstawy wymiaru emerytury pracownika zatrudnionego za granicą przed 1.01.1991 r. i niebędącego pracownikiem przed wyjazdem z kraju należy przyjąć kwoty wynagrodzenia przysługującego w tych okresach pracownikowi zatrudnionemu w kraju w takim samym lub podobnym charakterze, w jakim pracownik był zatrudniony za granicą.

Ponadto Sąd Najwyższy w wyroku z 5.12.2016 r., III UK 33/16, LEX nr 2188649, stwierdził, że nie ma podstaw do stwierdzenia, iż przewidziany przez § 10 pkt 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1985 r. sposób ustalania podstawy wymiaru świadczenia za okresy zatrudnienia za granicą wyłącza możliwość stosowania art. 15 ust. 2a ustawy emerytalnej, zgodnie z którym jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru składek w okresie pozostawania w stosunku pracy wskazanym do ustalenia podstawy wymiaru emerytury i renty, za podstawę wymiaru składek przyjmuje się kwotę obowiązującego w tym okresie minimalnego wynagrodzenia pracowników, proporcjonalnie do okresu podlegania ubezpieczeniu i wymiaru czasu pracy.

Wskazać należy, że przepis § 10 w/w rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 1 kwietnia 1985 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent (Dz. U. z 1989 r. nr 11 poz. 63) stanowi, że jeżeli w okresie, z którego wynagrodzenie przyjmuje się do ustalenia podstawy wymiaru pracownik zatrudniony był za granicą, do ustalenia podstawy wymiaru przyjmuje się za okresy tego zatrudnienia:

1. kwoty, od których za te okresy opłacono składkę na ubezpieczenie społeczne w kraju albo

2. jeżeli okres zatrudnienia za granicą przypada przed dniem 1 stycznia 1991 roku – kwoty wynagrodzenia przysługującego w tych okresach pracownikowi zatrudnionemu w kraju w takim samym lub podobnym charakterze w jakim pracownik był zatrudniony przed wyjazdem za granicę, tzw. wynagrodzenie zastępcze.

Z przepisu tego wynika więc jednoznacznie, że - niezależnie od tego, ile dany pracownik faktycznie za granicą zarabiał - na potrzeby obliczenia wysokości jego emerytury możliwe jest wyłącznie posłużenie się dwoma sposobami wyliczenia podstawy wymiaru jego świadczenia za ten okres. Po pierwsze: można wziąć pod uwagę takie kwoty, od których odprowadzono składkę na ubezpieczenia, tj. sprawdzić na jakiej zasadzie odbyło się odprowadzenie tych składek - czy wzięto pod uwagę konkretne kwoty zarobków, czy też posłużono się jakimś uproszczonym mechanizmem - w tym drugim przypadku składki nie są jednak odprowadzane "od kwot", a więc nie można kierować się ich wysokością przy ustalaniu podstawy wymiaru świadczenia. Po drugie: można (ale tylko w przypadku zarobków uzyskanych do końca 1990 r.) wziąć pod uwagę wysokość zarobków innego pracownika, zatrudnionego w tym czasie w kraju na porównywalnym stanowisku (tj. ustalić hipotetycznie ile dany ubezpieczony zarabiałby, a więc i od jakich kwot byłyby za niego odprowadzane składki na ubezpieczenia, gdyby w tym czasie pracował w kraju a nie zagranicą).

W tym miejscu należy dokonać wykładni celowościowej przepisu §10 rozporządzenia. Przepis §10 nakazuje przyjęcie, jeżeli okres zatrudnienia za granicą przypada przed dniem 1 stycznia 1991 roku – kwoty wynagrodzenia przysługującego w tych okresach pracownikowi zatrudnionemu w kraju w takim samym lub podobnym charakterze, w jakim pracownik był zatrudniony przed wyjazdem za granicę. Zamiar ustawodawcy wydaje się w tym zakresie oczywisty. Okresy pracy za granicą przed dniem 1 stycznia 1991 roku zostały potraktowane jako okresy składkowe. Jednocześnie najczęściej za te okresy pracy nie były odprowadzane składki od realnie otrzymywanych wynagrodzeń przez pracowników za granicą, które to wynagrodzenia były znacznie wyższe niż wynagrodzenia pracowników porównywalnych w kraju. W związku z powyższym ustawodawca wprowadził fikcję prawną, która miała na celu uwzględnienie wynagrodzeń dla tych pracowników, jednakże nie w wysokościach faktycznie otrzymywanych (brak odprowadzania składek), ale w wysokościach otrzymywanych w tym czasie przez pracowników zatrudnionych na takich samych lub podobnych stanowiskach w kraju. Powyższe dawało pewność, że osoby pracujące za granicą będą miały uwzględnione wynagrodzenie przynajmniej w takiej wysokości.

Z orzecznictwa Sądu Najwyższego oraz sądów powszechnych wyprowadzić można konstatację, że norma prawna wyprowadzana z treści § 10 pkt 2 rozporządzenia, jest taka, że dla zatrudnionych za granicą do końca 1990 r. do ustalenia podstawy wymiaru przyjmuje się wynagrodzenie zastępcze (zob. wyrok SN z 27.10.2022 r., (...) 40/22, LEX nr 3519006). W związku z powyższym, nie ulega wątpliwości, że wykładnia wskazanych wyżej przepisów prawa pozwala do podstawy wymiaru uwzględnić jedynie wynagrodzenie zastępcze i dotyczy to wszystkich pracowników pracujących za granicą przed dniem 1 stycznia 1991 r. (zob. wyrok SA w Szczecinie z 19.09.2019 r., III AUa 143/19, LEX nr 2946483). Przepis § 10 pkt 2 rozporządzenia stanowi lex specialis względem przepisu § 8 cytowanego rozporządzenia i tym samym wprowadza wyjątek od zasady, że do ustalenia podstawy wymiaru przyjmuje się wynagrodzenie w wysokości, w jakiej zostało wypłacone. Oznacza to, że w przypadku wykonywania przez ubezpieczonego pracy za granicą w okresie przed 1 stycznia 1991 r. nie ma możliwości uwzględnienia do podstawy wymiaru jego emerytury wynagrodzenia rzeczywiście uzyskiwanego, a jedynie wynagrodzenie zastępcze, to jest w kwocie wynagrodzenia przysługującego w tych okresach pracownikowi zatrudnionemu w kraju w takim samym lub podobnym charakterze, w jakim pracownik był zatrudniony przed wyjazdem za granicę (zob. wyrok SA w Szczecinie z 10.11.2016 r., III AUa 211/16, LEX nr 2193066).

W niniejszej sprawie wnioskodawca jako okresy, z których ma być obliczona podstawa wymiaru jego kapitału początkowego, a następnie wysokość emerytury wskazał okres pracy za granicą wykonywanej w pełnym wymiarze czasu. Do akt n/n sprawy przedłożono dokumentację zastępczą dotyczącą zarobków osiąganych przez innego pracownika zatrudnionego w Przedsiębiorstwie (...) w Ł. - J. K. (1), o których uwzględnienie wnosił wnioskodawca, a wykonującego pracę w kraju w okresie zatrudnienia wnioskodawcy za granicą i zatrudnionego na równorzędnym jak wnioskodawca stanowisku pracy, mając na uwadze, że zgodnie z § 10 pkt. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z 1.04.1985 r. w sprawie szczegółowych zasad ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent, możliwe jest przyjęcie zarobków zastępczych innej osoby. W tych okolicznościach posłużenie się zarobkami J. K. (2) w odniesieniu do sytuacji wnioskodawcy było ze wszech miar dopuszczalne.

Przy przyjęciu za podstawę wymiaru składek dochodów wnioskodawcy z najkorzystniejszych lat przez niego przepracowanych 1980 – 1989, ustalonych także w oparciu o wynagrodzenia przysługujące mu w okresach jego pracy za granicą pracownikowi zatrudnionemu w kraju na równorzędnym stanowisku pracy, na jakim wnioskodawca był zatrudniony przed wyjazdami za granicę, wartość kapitału początkowego wyniosła 116 289,69 złotych, a wysokość emerytury na dzień jej przyznania – 3166,93 zł. Do obliczenia wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego przyjęto wynagrodzenia z lat 1980-1989 i otrzymano wartość 96,18%.Tych wyliczeń żadna ze stron nie kwestionowała.

Zgodnie z art. 129 ust. 1 ustawy emerytalnej, świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu.

Tym samym, mając na uwadze powyższe Sąd Okręgowy w Łodzi na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przeliczył emeryturę wnioskodawcy od dnia 1 kwietnia 2022 roku przy uwzględnieniu wskaźnika wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego wynoszącego 96,18 %.