Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Decyzją nr (...)-D z 6 listopada 2023 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych
II Oddział w Ł. stwierdził, że Z. M. (1) jako pracownik u płatnika składek – E. E. G. (1) nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym,
tj. emerytalnym, rentowym, chorobowemu, wypadkowemu od 1 września 2021 roku.

Organ rentowy nie znalazł podstaw do objęcia Z. M. (1) ubezpieczeniami społecznymi jako pracownika od 1 września 2021 roku u płatnika składek E. E. G. (1), gdyż strony postępowania nie dostarczyły żadnych dokumentów potwierdzających faktyczne wykonywanie pracy przez Z. M. (1) u płatnika składek. W ocenie organu ZUS, zgłoszenie Z. M. (1) do ubezpieczeń było dokonane w celu uzyskania uprawnień do korzystania z zasiłku chorobowego. Działania te,
w ocenie organu stanowią obejście obowiązujących przepisów ubezpieczeniowych i w takim stanie faktycznym pracownik nie podlega z tego tytułu ubezpieczeniom społecznym.

Zakład zauważył, że zgodnie z art. 83 § 1 k.c. w zw. z art. 300 k.p. nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli takie oświadczenie zostało złożone dla ukrycia innej czynności. Zdaniem organu rentowego, należy więc stwierdzić, że umowa o pracę zawarta między płatnikiem składek E. E. G. (1) a Z. M. (1), jako zawarta dla pozoru jest nieważna.

[decyzja k. bez nr. w aktach ZUS]

Odwołanie od powyższej decyzji, 8 grudnia 2023 roku złożył Z. M. (1), zaskarżając ją w całości.

Zaskarżonej decyzji zarzucił naruszenie prawa materialnego poprzez niezastosowanie art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 11 ust. 1, art. 12 ust. 1, art. 13 pkt ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych w związku z art. 22 Kodeks pracy polegającym na bezzasadnym uznaniu, iż wnioskodawca zawarł pozorną umowę o pracę z pracodawcą
i płatnikiem składek E. E. G. (2) i nie jest pracownikiem, a więc nie podlega obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu w sytuacji, gdy stan faktyczny niniejszej sprawy nie pozwala na taką ocenę.

Skarżący zarzucił zaskarżonej decyzji także naruszenie przepisów prawa materialnego w postaci art. 83 Kodeksu cywilnego poprzez uznanie, iż umowa o pracę pomiędzy nim,
a pracodawcą i płatnikiem składek E. E. G. (1) jest pozorna w sytuacji gdy na gruncie niniejszej sprawy nie było podstawy do dokonania tego typu ustaleń.

W związku z powyższym, skarżący wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez orzeczenie, iż ubezpieczony wnioskodawca Z. M. (1) podlega w spornym okresie objętym zaskarżona decyzją obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym, ewentualnie,
w przypadku nieuwzględnienia wniosku zawartego w pkt. 1, wnioskodawca wniósł o uchylenie zaskarżonej decyzji w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania organowi rentowemu oraz wniósł o zasądzenie od organu rentowego na rzecz wnioskodawcy kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm prawem przepisanych.

[odwołanie k. 3-7]

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika w osobie radcy prawnego wniósł o oddalenie odwołania w całości, argumentując jak w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji oraz wniósł zasądzenie kosztów postępowania według norm przepisanych.

[odpowiedź na odwołanie k. 12-12 odwrót]

Na rozprawie z 16.04. 2024 roku bezpośrednio poprzedzającej wydanie wyroku płatnik przyłączył się do odwołania. [e – prot. 00:01:11]

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

E. G. (1) od 6 marca 2017 roku prowadzi działalność gospodarczą pod firmą (...); (...) S.C. R. S., E. G. (1), NIP: (...), REGON: (...). W zakresie działalności powyższego przedsiębiorstwa znajdowały się m.in sprzedaż detaliczna prowadzona przez domy sprzedaży wysyłkowej lub Internet czy sprzedaż hurtowa niewyspecjalizowana. Zainteresowana w ramach działalności zajmuje się sprzedażą opakowań kartonowych. E. G. (1) prowadzi sprzedaż głównie za pośrednictwem platformy Allegro. Działalność gospodarcza jest przez nią prowadzona w Ł. przy ul. (...) lok. 21, a także w Z. przy Barwinkowej 10, gdzie znajduje się magazyn firmowy.

[bezsporne, a nadto dane zawarte w (...)]

Przychody, koszty oraz dochód przedsiębiorstwa (...) w okresie od czerwca 2021 roku do czerwca 2022 roku były następujące:

MIESIĄC	PRZYCHODY	KOSZTY	DOCHÓD
czerwiec 2021	65 013,01 zł	50 952,58 zł	14 060,43 zł
lipiec 2021	86 149,61 zł	56 557,98 zł	29 591,63 zł
sierpień 2021	87 868,35 zł	82 734,85 zł	5 133,50 zł
wrzesień 2021	78 597,03 zł	70 320,42 zł	8 276,61 zł
październik 2021	39 411,00 zł	32 853,22 zł	6 557,78 zł
listopad 2021	43 432,44 zł	96 918,55 zł	-53 486,11 zł
grudzień 2021	93 064,24 zł	66 436,03 zł	26 628,21 zł
styczeń 2022	70 206,75 zł	58 854,12 zł	11 352,63 zł
luty 2022	69 685,09 zł	67 521,53 zł	2 163,56 zł
marzec 2022	53 390,75 zł	59 695,36 zł	-6 304,61 zł
kwiecień 2022	43 771,49 zł	41 350,53 zł	2 420,96 zł
maj 2022	70 927,11 zł	66 396,59 zł	4 530,52 zł
czerwiec 2022	81 500,45 zł	80 353,49 zł	1 146,96 zł
Razem:	883 017,32 zł	830 945,25 zł	52 072,07 zł

[bilans przedsiębiorstwa (...) w kopercie na k. 51]

Do momentu zatrudnienia Z. M. (1), E. G. (1) nie zatrudniała żadnych pracowników.

[bezsporne]

Wnioskodawca urodził się (...), legitymuje się wykształceniem średnim technicznym. Z zawodu jest technikiem mechanikiem. W okresie od 2004 roku do 2017 roku wnioskodawca prowadził działalność gospodarczą, której przedmiotem było prowadzenie sklepów spożywczych. Skarżący zakończył działalność gospodarczą w związku
z sytuacją gospodarczą. Po zakończeniu prowadzenia działalności, nie podjął on zatrudnienia ze względu na stan zdrowia.

[zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z 28 maja 2024 r. 00:03:32 – płyta CD k. 81 w zw. z e-protokołem rozprawy z 12 marca 2024 r. 00:02:12-00:23:07 – płyta CD k. 35, kwestionariusz osobowy w aktach osobowych w kopercie na k. 51]

W okresie od 1 marca 2021 roku do 31 sierpnia 2021 roku Z. M. (1) odbywał staż dla bezrobotnych na stanowisku sprzedawcy sklepu internetowego/zaopatrzeniowca. Wnioskodawca realizował powyższy staż w przedsiębiorstwie (...); (...) S.C. R. S., E. G. (1).

[umowa o odbywanie stażu dla bezrobotnych w kopercie na k. 51, oświadczenie bezrobotnego skierowanego do odbycia stażu u pracodawcy k. 50- 50 odwrót]

Z. M. (1) w dniu 2 września 2021 roku został poddany wstępnemu badaniu lekarskiemu, zaś zakresie BHP został wstępnie przeszkolony jedynie w dniach 4-5 marca 2021 roku – a więc w czasie, gdy rozpoczynał realizowany w firmie zainteresowanej staż dla bezrobotnych.

[orzeczenie lekarskie, karta szkolenia wstępnego w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w aktach osobowych w kopercie na k. 51]

W dniu 1 września 2021 roku Z. M. (1) zawarł z E. G. (1) umowę o pracę na czas nieokreślony w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku przedstawiciela handlowego za wynagrodzeniem 2 800 zł. W dniu 31 grudnia 2021 roku ww. zawarli aneks do umowy pracę, ustalając wynagrodzenie na kwotę 3 010 zł.

[umowa o pracę w kopercie na k. 51, aneks do umowy o pracę w kopercie na k. 51]

W trakcie realizowania spornej umowy Z. M. (1) nie miał obowiązku podpisywania listy obecności. Czas jego pracy nie był również w żaden inny sposób rejestrowany przez E. G. (1). Nie musiał przyjeżdżać do firmy każdego dnia. Nie musiał składać raportu z wykonywanych zadań.

[zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z 28 maja 2024 r. 00:03:32 – płyta CD k. 81 w zw. z e-protokołem rozprawy z 12 marca 2024 r. 00:02:12-00:23:07 – płyta CD k. 35, kwestionariusz osobowy w aktach osobowych w kopercie na k. 51, wyjaśnienie złożone przez E. G. (1) w aktach ZUS]

Wnioskodawca otrzymał sporządzony na piśmie zakres obowiązków pracowniczych, do których miały należeć: sprzedaż hurtowa i detaliczna opakowań, pozyskiwanie nowych klientów, dostarczanie towaru do klienta, a także obsługa klienta.

[zakres obowiązków w aktach osobowych w kopercie na k. 51]

Wnioskodawca nie miał określonych godzin pracy, liczyło się, by firma miała zysk. Wnioskodawca kontaktował się telefonicznie oraz za pomocą komunikatora internetowego
z E. G. (1), jak była potrzeba. Do budynku firmowego odwołujący przyjeżdżał wyłącznie w celu pobrania towaru oraz rozliczenia się z gotówki. W okresie zatrudnienia zamieścił on również jedno ogłoszenie w Internecie.

[zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z 28 maja 2024 r. 00:03:32 – płyta CD k. 81 w zw. z e-protokołem rozprawy z 12 marca 2024 r. 00:02:12-00:23:07 – płyta CD k. 35, kwestionariusz osobowy w aktach osobowych w kopercie na k. 51, zapisy korespondencji elektronicznej k. 69-76]

W października 2021 roku wnioskodawca na polecenie E. G. (1) był
u klienta firmy (...) w B..

[wydruki korespondencji e-mail k. 75]

Wnioskodawca otrzymywał wynagrodzenie w gotówce.

[karty płac w kopercie na k. 51]

Z. M. (1) od listopada 2021 roku rozpoczął korzystanie z długotrwałego zwolnienia lekarskiego spowodowanego występującymi po jego stronie schorzeniami. Wcześniej (zarówno przed, jak i po 1 września) wnioskodawca kilkukrotnie korzystał z wizyt lekarskich.

[zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z 28 maja 2024 r. 00:03:32 – płyta CD
k. 81 w zw. z e-protokołem rozprawy z 12 marca 2024 r. 00:02:12-00:23:07 – płyta CD k. 35, dokumentacja medyczna k. 58-63]

Decyzją z 22 lipca 2022 roku ZUS I Oddział w Ł. przyznał Z. M. (1) prawo do świadczenia rehabilitacyjnego za okres od 13 maja 2022 roku do
10 sierpnia 2022 roku w wysokości 90% podstawy wymiaru, od 11 sierpnia 2022 roku do
7 maja 2023 roku w wysokości 75% podstawy wymiaru.

[decyzja z 22 lipca 2022 roku w aktach osobowych w kopercie na k. 51]

Skarżący powrócił do pracy w firmie (...) w grudniu 2023 roku
i obecnie jest zatrudniony w wymiarze ½ pełnego czasu pracy, głównie obsługując zamówienia internetowe.

[zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z 28 maja 2024 r. 00:03:32 – płyta CD
k. 81 w zw. z e-protokołem rozprawy z 12 marca 2024 r. 00:02:12-00:23:07 – płyta CD k. 35, wydruki korespondencji elektronicznej k. 69-70, 76]

Aktualnie E. G. (1) korzysta z urlopu macierzyńskiego, w związku z czym wnioskodawca ma z nią kontakt jedynie poprzez system komputerowy rejestrujący sprzedaż.

[zeznania wnioskodawcy e-protokół rozprawy z 28 maja 2024 r. 00:03:32 – płyta CD
k. 81 w zw. z e-protokołem rozprawy z 12 marca 2024 r. 00:02:12-00:23:07 – płyta CD k. 35]

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie powołanych dokumentów, a także częściowo – co do okoliczności bezspornych – również z dowodów z zeznań wnioskodawcy oraz zeznań świadka J. P.. Zeznania przesłuchanego w sprawie świadka w większości nie potwierdziły jednak stanowiska prezentowanego przez odwołującego. Świadek ten co prawda wskazywał, że pomiędzy odwołującym, a zainteresowaną istniała jakaś forma współpracy, ale nie potrafił wskazać cech, które pozwalałyby na stwierdzenie, że współpraca ta miała cechy stosunku pracy. Z zeznań świadka wynikało również, że współpraca Z. M. (1) z E. G. (1) miała miejsce w latach 2022-2023. Świadek ten nie potwierdził więc, że współpracowali oni już od września 2021 roku.

Sąd jednocześnie nie dał wiary dowodowi z dokumentów w postaci kartek z danymi teleadresowymi klientów, z którymi transakcje miał realizować wnioskodawca. Należy zauważyć, że dane te nie stanowią potwierdzenia, że odwołujący rzeczywiście nawiązywał kontakt z klientami w okresie zanim rozpoczął korzystanie z długotrwałego zwolnienia lekarskiego. W toku procesu odwołujący ani zainteresowana nie przedstawili przy tym żadnych innych dowodów (jak choćby dowodów z zeznań kontrahentów, których wnioskodawca miał odwiedzać i z którymi miał zawierać umowy czy też samych umów, które zawierałby reprezentując E. G. (1)), z których wynikałoby, że wnioskodawca rzeczywiście kontaktował się wówczas z klientami, dokonywał sprzedaży produkowanego przez firmę (...) asortymentu, czy prowadził działania reklamowe, mające na celu zwiększenie sprzedaży i że czynności te miały miejsce od września 2021.

Co więcej nawet, gdyby nawet uznać, że wnioskodawca rzeczywiście zawarł transakcje
z klientami, których dane zapisano na kartkach, to liczba transakcji jest zbyt niska, by uznać, że po stronie E. G. (1) istniała gospodarcza potrzeba zatrudnienia wnioskodawcy w okresie od września do listopada 2021 roku oraz, że współpraca miała charakter stały – co jest wymagane dla stwierdzenia, że dana relacja jest stosunkiem pracy i uzasadniała zawarcie ze Z. M. (1) umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy.

Wnioskodawca w toku informacyjnego wysłuchania w ogóle nie wspomniał, że odbywał staż u płatnika, wskazał, że pracę znalazł przez znajomego. Wnioskodawca nie orientował się, ilu pracowników zatrudnia płatnik. Nie wiedział też, ile było zamówień. Wnioskodawca zeznał, że miał zajmować się tylko sprzedażą i pozyskiwaniem klientów, gdy tymczasem w informacyjnym wysłuchaniu płatnik wskazała, że miał zajmować się opakowywaniem paczek i ich wysyłką, a miał to robić na magazynie. Wnioskodawca zeznał natomiast, że był w firmie tylko po towar i żeby rozliczyć się z gotówki. Płatnik wyjaśniała także, że nie musiał być codziennie w pracy, natomiast wnioskodawca zeznał, że był codziennie w pracy.

Przedłożone wydruki w zakresie korespondencji dotyczyły miesiąca marca, stycznia 2022 r (2), listopada 2021 (4), października 2021 (1) nie przesądzają, że strony łączył stosunek pracy, a praca była wykonywana stale w warunkach pracowniczego podporządkowania.

Sąd nie przesłuchał płatniczki z uwagi na niestawiennictwo na rozprawie, na którą została wezwana do osobistego stawiennictwa pod rygorem pominięcia dowodu z przesłuchania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie jako niezasadne podlegało oddaleniu.

Należy podnieść, że Sąd bada prawidłowość decyzji, mając na względzie datę jej wydania (listopad 2023) oraz termin w niej określony (1.09.2021 r), zatem okoliczność podjęcia zatrudnienia na zmienionych warunkach od grudnia 2023 r pozostaje bez wpływu na rozstrzygnięcie.

Zgodnie z treścią art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 8 ust. 1 i art. 11 ust. 1 i art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz.U. z 2024 r. poz. 497), pracownicy, to jest osoby pozostające w stosunku pracy, podlegają obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym.

O uznaniu stosunku łączącego dwie osoby za stosunek pracy rozstrzygają przepisy prawa pracy.

Według art. 22 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 roku – Kodeks pracy (tekst jedn. Dz. U. z 2023 r. poz. 1465), przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

Do cech pojęciowych pracy stanowiącej przedmiot zobowiązania pracownika w ramach stosunku pracy należą osobiste i odpłatne jej wykonywanie w warunkach podporządkowania. Zgodnie ze stanowiskiem judykatury stosunek ubezpieczeniowy jest następczy wobec stosunku pracy i powstaje tylko wówczas, gdy stosunek pracy jest realizowany. Jeżeli stosunek pracy nie powstał bądź też nie jest realizowany, wówczas nie powstaje stosunek ubezpieczeniowy, nawet jeśli jest odprowadzana składka na ubezpieczenie społeczne.

[tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 17 stycznia 2006 roku, III AUa 433/05, Wspólnota (...)]

Podleganie pracowniczemu tytułowi ubezpieczenia społecznego jest uwarunkowane nie tyle opłacaniem składek ubezpieczeniowych, ile legitymowaniem się statusem pracownika rzeczywiście świadczącego pracę w ramach ważnego stosunku pracy.

[tak: wyrok Sądu Najwyższego z 18 października 2005 roku, II UK 43/05 , OSNAPiUS rok 2006/15 – 16/251]

W przedmiotowej sprawie organ rentowy stanął na stanowisku, że umowa o pracę zawarta między skarżącym Z. M. (1), a płatnikiem składek E. E. G. (1) została zawarta jedynie dla pozoru w celu uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

Zgodnie z art. 83 § 1 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru.

Ujmując najogólniej, z pozornością mamy do czynienia wówczas, gdy strony swobodnie i z rozmysłem tworzą czynność prawną ujawnioną, której treść nie stanowi odzwierciedlenia ich rzeczywistych zamiarów. Strony stwarzają pozór rzeczywistego dokonania czynności prawnej o określonej treści, podczas gdy tak naprawdę nie chcą wywołać żadnych skutków prawnych, lub też wywołać inne, niż w pozornej czynności deklarują.

[B. L.-P. [w:] Kodeks cywilny. Komentarz. Część ogólna, wyd. II , red. P. K., M. P.-S., W. 2014, art. 83]

Z czynnością prawną pozorną mamy do czynienia wówczas, gdy występują, łącznie, następujące warunki: oświadczenie woli musi być złożone tylko dla pozoru, oświadczenie woli musi być złożone drugiej stronie, adresat oświadczenia woli musi zgadzać się na dokonanie czynności prawnej jedynie dla pozoru, czyli być aktywnym uczestnikiem stanu pozorności. Pierwsza i zasadnicza cecha czynności pozornej wyraża się brakiem zamiaru wywołania skutków prawnych, jakie prawo łączy z tego typu i treścią złożonego oświadczenia. Jest to zatem z góry świadoma sprzeczność między oświadczonymi a prawdziwymi zamiarami stron, czyli upozorowanie stron na zewnątrz i wytworzenie przeświadczenia dla określonego kręgu (otoczenia), nie wyłączając organów władzy publicznej, że czynność o określonej treści została skutecznie dokonana. Jednakże, nie można przyjąć pozorności oświadczeń woli o zawarciu umowy o pracę, gdy pracownik podjął pracę i ją wykonywał, a pracodawca świadczenie to przyjmował. Nie wyklucza to rozważenia, czy w konkretnym przypadku zawarcie umowy zmierzało do obejścia prawa. (art. 58 § 1 k.c. w związku z art. 300 k.p.)

[tak: wyrok Sądu Najwyższego z 14 marca 2001 roku, III UKN 258/00, OSNAP 2002/21/527]

O czynności prawnej mającej na celu obejście ustawy można mówić wówczas, gdy czynność taka pozwala na uniknięcie zakazów, nakazów lub obciążeń wynikających z przepisu ustawy i tylko z takim zamiarem została dokonana. Nie jest natomiast obejściem prawa dokonanie czynności prawnej w celu osiągnięcia skutków, jakie ustawa wiąże z tą czynnością prawną. Skoro z zawarciem umowy o pracę ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych wiąże obowiązek ubezpieczenia emerytalno-rentowego, chorobowego i wypadkowego, podjęcie zatrudnienia w celu objęcia ubezpieczeniem i ewentualnego korzystania ze świadczeń z tego ubezpieczenia nie może być kwalifikowane jako obejście prawa w sytuacji, gdy wolą stron zawierających umowę było faktyczne nawiązanie stosunku pracy i doszło do świadczenia pracy za wynagrodzeniem, sama świadomość jednej ze stron umowy, a nawet obu stron, co do wystąpienia w przyszłości zdarzenia uprawniającego do świadczeń z ubezpieczenia społecznego, nie daje podstawy do uznania, że umowa miała na celu obejście prawa.

[tak: wyrok Sądu Najwyższego z 2 lipca 2008 roku, II UK 334/07]

Samo więc to, że głównym powodem zatrudnienia się wnioskodawcy u płatniczki stanowiłaby chęć korzystania ze świadczeń z ubezpieczeń społecznych, w związku z jego problemami zdrowotnymi, nie byłoby wystarczające do stwierdzenia, że skarżący nie podlega ubezpieczeniom społecznym w sytuacji, gdyby w rzeczywistości wykonywał on pracę
w reżimie stosunku pracy, czego jednak wnioskodawca, na gruncie niniejszej sprawy w sposób przekonujący dla Sądu nie udowodnił.

Sąd Okręgowy w całości podziela stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 24 lutego 2010 roku w sprawie o sygn. akt II UK 204/09 (LEX nr 590241), iż o tym czy strony istotnie nawiązały stosunek pracy stanowiący tytuł ubezpieczeń społecznych nie decyduje samo formalne zawarcie umowy o pracę, wypłata wynagrodzenia, przystąpienie do ubezpieczenia i opłacenie składki, wystawienie świadectwa pracy, ale faktyczne i rzeczywiste realizowanie elementów charakterystycznych dla stosunku pracy, a wynikających z art. 22 § 1 k.p. Istotne więc jest, aby stosunek pracy zrealizował się przez wykonywanie zatrudnienia
o cechach pracowniczych.

Do ustalenia, że między stronami doszło do powstania stosunku pracy nie jest przy tym wystarczające spełnienie takich formalnych warunków zatrudnienia, takich jak sporządzenie umowy o pracę w formie pisemnej, przygotowanie zakresu obowiązków, odbycie szkolenia BHP czy uzyskanie zaświadczenia lekarskiego o zdolności do pracy.

[tak: postanowienie Sądu Najwyższego z 20 września 2023 roku, I (...) 53/23, LEX nr 3609448, postanowienie Sądu Najwyższego z 10 sierpnia 2023 r., (...) 463/22, LEX nr 3617421]

Reasumując w odniesieniu do umowy o pracę pozorność polega na tym, że strony nie zamierzają osiągnąć skutków wynikających z tej umowy, a określonych w art. 22 k.p. Znaczenie ma faktyczne niewykonywanie pracy albo jej wykonywanie jednak w realiach nie korespondujących z właściwościami pracowniczymi.

Jak zauważa się w orzecznictwie, pozorność umowy o pracę (art. 83 k.p. w zw. z art. 300 k.p.) ma miejsce nie tylko wówczas, gdy mimo jej zawarcia praca w ogóle nie jest świadczona, ale również wtedy, gdy jest faktycznie świadczona, lecz na innej podstawie niż umowa o pracę.

[tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 3 listopada 2021 roku, III AUa 1713/21, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 29 grudnia 2022 roku, III AUa 1763/21, LEX nr 3501701 ]

Ocena czy praca jest wykonywana na podstawie łączącego strony stosunku pracy, zależy przy tym od okoliczności konkretnej sprawy dotyczących celu, do jakiego zmierzały strony oraz zachowania elementów konstrukcyjnych stosunku pracy, w tym w szczególności cechy stałości świadczenia pracy na rzecz pracodawcy, w jasno określonym czasie pracy, a nie jedynie świadczenia pojedynczych czynności na jego rzecz, tak jak miałoby to miejsce np.
w przypadku cywilnoprawnej umowy zlecenia, łączącej zleceniodawcę ze zleceniobiorcą czy w przypadku współpracy, bądź zwykłej pomocy świadczonej na rzecz znajomej osoby.

Stosunek pracy wyróżnia się koniecznością osobistego wykonywania pracy, podporządkowaniem pracownika pracodawcy, stałym wykonywaniem pracy na rzecz pracodawcy na jego ryzyko oraz odpłatnością pracy. Zasada osobistego świadczenia oznacza, że pracownik ma obowiązek wykonywać pracę samodzielnie, osobiście i nie może samowolnie, bez zgody pracodawcy powierzyć pracy innej osobie. Wymóg osobistego świadczenia pracy wiąże się z osobistymi przymiotami pracownika takimi jak kwalifikacje, wiek, doświadczenie itp. Zasada ciągłości świadczenia pracy polega na tym, że pracownik ma obowiązek wykonać określone czynności w powtarzających się odstępach czasu, w okresie istnienia trwałej więzi łączącej go z pracodawcą. Nie chodzi tutaj zatem o sytuację jednorazowego wykonania pewnej czynności lub ich zespołu składającego się na określony rezultat. Właściwym przedmiotem umowy o pracę jest świadczenie pracy w sposób ciągły, powtarzający się i polegający na oddaniu swojej zdolności do pracy do dyspozycji innego podmiotu.

[tak: wyrok Sądu Najwyższego z 14 grudnia 1999 r. I PKN 451/99 OSNP 2001/10/337, M.Prawn. 2001/11/575 ]

Tymczasem, jak wynika z zebranego w sprawie materiału dowodowego, czynności świadczone przez wnioskodawcę na rzecz płatniczki w okresie przed rozpoczęciem korzystania przez Z. M. (1) miały incydentalny charakter. Wnioskodawca bez wątpienia podejmował się pewnych, pojedynczych czynności na rzecz zainteresowanej w okresie od września do listopada 2021 roku (np. wyjazd do bliżej nieokreślonego klienta firmy (...)
w B.), jednak nie można ich traktować jako przejawów świadczenia w tym okresie pracy przez ubezpieczonego w ramach pracowniczego podporządkowania. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę, iż przedstawiane przez wnioskodawcę jako dowody wykonywania przez niego pracy na rzecz E. G. (1)
w postaci kartek z zapisanymi adresami w istocie w żaden sposób nie dowodzą, że od momentu zatrudnienia wykonywał on pracę na stanowisku przedstawiciela handlowego, gdyż wykonanie przez odwołującego wizyt u dwóch-trzech klientów w ciągu blisko trzech miesięcy pracy trudno uznać za okoliczność uzasadniającą zawarcie z nim umowy o pracę w pełnym wymiarze czasu pracy.

Należy również zwrócić uwagę, że jak wynika z dokumentów finansowych, zatrudnienie wnioskodawcy przez zainteresowaną we wrześniu nie przełożyło się w sposób zauważalny na wzrost przychodu z tytułu prowadzonej przez nią działalności gospodarczej
w miesiącach pomiędzy zatrudnieniem Z. M. (1), a rozpoczęciem korzystania przez niego z długotrwałego zwolnienia lekarskiego. Okoliczność ta tym bardziej przemawia za uznaniem, że jedynym celem zawarcia umowy we wrześniu 2021 roku było objęcie wnioskodawcy ochroną ubezpieczeniową przy jednoczesnym braku wykonywania przez niego pracy w rozumieniu art. 22 k.p. Logicznym jest bowiem, że zatrudnienie wnioskodawcy
w charakterze przedstawiciela handlowego w pełnym wymiarze czasu pracy powinno przełożyć się na wzrost przychodu zainteresowanej z tytułu prowadzonej działalności.

Za brakiem istnienia po stronie zainteresowanej gospodarczej potrzeby zatrudnienia wnioskodawcy we wrześniu 2021 roku na ww. stanowisku w pełnym wymiarze czasu pracy przemawia także to, iż płatniczka wcześniej nikogo nie zatrudniała. Warto również podkreślić, że obecnie, pomimo rozwoju prowadzonej przez zainteresowanej firmy, a także faktu przebywania zainteresowanej na urlopie macierzyńskim, Z. M. (1) pracuje w niej jedynie w wymiarze ½ etatu i wykonuje czynności związane ze sprzedażą przez Internet, a nie pracę przedstawiciela handlowego. Ani wnioskodawca, ani zainteresowana nie wykazali przy tym, by obecnie ktokolwiek byłby zatrudniony na takim stanowisku, na jakim miałby być zatrudniony Z. M. w okresie wrzesień-listopad 2021 roku i by ktokolwiek wykonywał obecnie pracę polegającą wyjeżdżaniu do potencjalnych klientów, a co więcej z informacyjnych zeznań płatniczki wynika, że sprzedaż produktów oferowanych przez firmę odbywa się głównie przez Internet.

Jak natomiast wskazuje się w orzecznictwie, przy ocenie pozorności umowy o pracę przesłankami istotnymi dla oceny ważności tej umowy są również: racjonalność zatrudnienia
i potrzeba zatrudnienia pracownika.

[tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 13 września 2022 roku, III AUa 273/22, LEX nr 3507514]

Aby więc mówić o rzeczywistym zatrudnieniu danego pracownika, po stronie pracodawcy musi więc istnieć realna gospodarcza potrzeba zatrudnienia tego pracownika
w określonym wymiarze czasu pracy, której, jak się wydaje brak było po stronie zainteresowanej w momencie zawierania spornej umowy z wnioskodawcą.

Warto również zauważyć, że w przypadku stosunku pracy, pracodawca ma obowiązek ewidencjonowania czasu pracy pracownika. Tymczasem, w realiach niniejszej sprawy – jak wynika to z zeznań samego wnioskodawcy, jak również z informacyjnego wysłuchania zainteresowanej – czas pracy Z. M. (1) nie był ewidencjonowany, co także potwierdza, że skarżący nie wykonywał czynności, które można by uznać za pracę
w rozumieniu art. 22 Kodeksu pracy. Z ustaleń wynika, że wnioskodawca nie miał obowiązku podpisywania listy obecności. Czas jego pracy nie był również w żaden inny sposób rejestrowany przez E. G. (1). Nie musiał przyjeżdżać do firmy każdego dnia. Nie musiał składać raportu z wykonywanych zadań. Wnioskodawca nie miał określonych godzin pracy, liczyło się, by firma miała zysk. Trudno mówić więc w tym przypadku o pracowniczym podporządkowaniu co do miejsca i czasu pracy.

Trzeba przypomnieć, że celem pracodawcy nie jest zatrudnienie pracownika dla samego zatrudnienia czy objęcia go ubezpieczeniami społecznymi, a zaspokojenie istniejącej po jego stronie rzeczywistej gospodarczej potrzeby zatrudnienia go w danym wymiarze czasu pracy.

Mając na uwadze dotychczas poczynione rozważania prawne należy podkreślić, że w realiach niniejszej sprawy Sąd Okręgowy w celu dokonania kontroli prawidłowości zaskarżonej decyzji organu rentowego musiał zatem badać, czy pomiędzy skarżącym,
a płatniczką składek w spornym okresie od 1 września 2021 roku istotnie doszło do nawiązania i realizacji stosunku pracy w warunkach określonych w art. 22 § 1 k.p., w tym czy po stronie płatniczki istniała realna potrzeba zatrudnienia wnioskodawcy na stanowisku przedstawiciela handlowego.

Dla oceny umowy o pracę zawartej w 2021 roku, jako pozornej nie ma przy tym znaczenia to, iż obecnie – po zakończeniu długotrwałej nieobecności ze względów zdrowotnych, po stronie pracodawcy pojawiła się taka potrzeba, w związku z czym wnioskodawca rzeczywiście wykonuje na rzecz płatniczki pracę w okolicznościach wskazujących na istnienie realnego stosunku pracy. Ustalone w sprawie fakty wskazują bowiem, że zawierając umowę z 1 września 2021 roku, strony zwarły ją jedynie w celu objęcia Z. M. ochroną ubezpieczeniową, a następnie do momentu rozpoczęcia korzystania przez niego ze zwolnienia lekarskiego nie realizowały jej w sposób wskazujący na istnienie cech charakterystycznych dla zatrudnienia pracowniczego. Należy bowiem zauważyć, że w okresie przed zawarciem spornej umowy w dniu 1 września 2021 roku, jak i w okresie, gdy wnioskodawca miał świadczyć pracę – wielokrotnie korzystał on z wizyt lekarskich. Odwołujący znał więc stan swojego zdrowia i prawdopodobnie miał świadomość, że może się on stać niezdolny do pracy przez jakiś czas, w związku z czym będzie potrzebować objęcia ubezpieczeniem chorobowym.

Czynność prawna – jaką jest w realiach niniejszej sprawy umowa o pracę zawarta przez strony - jest sprzeczna z ustawą tzn. przepisem art. 22 § 1 k.p. w tym znaczeniu, że strony zawarły i realizowały w istocie inne zobowiązanie, którego przedmiotem było wykonywanie przez odwołującego pewnych czynności na rzecz płatniczki składek, ale nie w reżimie stosunku pracy.

Z powyższych względów, Sąd Okręgowy uznał, że strony nie były związane umową
o pracę, gdyż sporny stosunek prawny nie nosił konstytutywnej cechy umowy o pracę, wynikającej z art. 22 § 1 k.p., jaką jest ciągłość świadczenia pracy, a także, że po stronie pracodawcy nie istniała rzeczywista gospodarcza potrzeba zatrudnienia pracownika. Kwalifikacja ta ma znaczenie z dwóch powodów: po pierwsze, zgodnie z art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 11 ust. 1 oraz art. 12 ust. 1 ustawy z 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2024 r. poz. 497), prowadzi do uznania, że wnioskodawca nie podlega ubezpieczeniom społecznym jako pracownik u płatniczki, a po drugie, stanowisko to, zważywszy na treść zaskarżonej decyzji uniemożliwia wypowiedzenie się co do podlegania ubezpieczeniu społecznemu ubezpieczonego na innej podstawie prawnej. Sąd Okręgowy nie może w tym postępowaniu tej kwestii przesądzać, gdyż przedmiotem zaskarżonej decyzji jest wyłącznie podleganie ubezpieczeniom społecznym jako pracownik (art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych). Innymi słowy niniejszy wyrok nie przesądza czy Z. M. (1) podlegał ubezpieczeniom społecznym z innego niż stosunek pracy tytułu ubezpieczenia, który byłby związany z pełnieniem przez niego czynności
u E. G. (1).

W ocenie sądu okoliczności rozpatrywanego przypadku potwierdzają, iż czynności podejmowane przez strony były jedynie elementem sztucznie wykreowanym przez wnioskodawcę i płatniczkę celem uzyskania przez ubezpieczonego świadczeń z ubezpieczenia społecznego przy minimalnym udziale w jego tworzeniu. Strony pozorowały stosunek pracy,
a podejmowane przez wnioskodawcę czynności w ramach pomocy zainteresowanej miały potwierdzać jej istnienie.

W konkluzji stwierdzić należy, iż organ rentowy zasadnie stwierdził w zaskarżonej decyzji, iż odwołujący od 1 września 2021 roku nie podlegał ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu oraz ubezpieczeniu chorobowemu jako pracownik E. G. (1), a zawartą pomiędzy nimi umowę o pracę można było uznać za pozorną i fikcyjną, zaś wynikające z tego zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych za niezasadne i mające na celu uzyskanie jedynie ubezpieczeniowej ochrony prawnej.

Z uwagi na powyższe, Sąd orzekł jak w punkcie 1 sentencji wyroku.

O kosztach procesu Sąd orzekł w pkt. 2 orzeczenia na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c., zgodnie z treścią którego strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony, w tym koszty wynagrodzenia profesjonalnego pełnomocnika.

Organ rentowy wygrał sprawę w całości, stąd Sąd obciążył wnioskodawcę obowiązkiem zwrotu poniesionych przez organ rentowy kosztów zastępstwa radcowskiego, ustalając wysokość należności na kwotę 180 zł w oparciu o przepis § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (tekst jedn. Dz. U. z 2023 r. poz. 1935).

Zaś zgodnie z art. 98 § 1 ¹ k.p.c. od kwoty zasądzonej tytułem zwrotu kosztów procesu należą się odsetki, w wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego, za czas od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono, do dnia zapłaty. O obowiązku zapłaty odsetek sąd orzeka z urzędu.