Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Decyzją nr (...) z 27 października 2022 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. w Z. na podstawie: art. 84 ust. 8 i 9 w związku z art. 123 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 1009) odmówił K. W. (1) odstąpienia od żądania zwrotu nienależnie pobranej renty socjalnej za okresy od 1 marca 2018 r. do 31 marca 2018 r, od 1 maja 2018 r. do 31 maja 2018 r., od 1 września 2018 r. do 31 grudnia 2018 r., od 1 stycznia 2019 r. do 30 kwietnia 2019 r., od 1 czerwca 2019 do 30 września 2019 r., od 1 listopada 2019 r. do 31 grudnia 2019 r., od 1 stycznia 2020 r. do 31 marca 2020 r., od 1 maja 2020 r. do 31 grudnia 2020 r. określonych w decyzjach z dnia 25 września 2020 r., 28 września 2020 r. i 22 lipca 2021 r. znak (...) w łącznej kwocie 26 873,75 zł.

W uzasadnieniu organ podniósł, że decyzjami z 25 września 2020 r., 28 września 2020 r. i 22 lipca 2021 r. zobowiązano wnioskodawczynię do zwrotu nienależnie pobranej renty socjalnej w łącznej kwocie 26 873,75 zł.

W ocenie organu brak jest podstaw do uznania, że sytuacja materialno-bytowa wnioskodawczyni całkowicie i trwale uniemożliwia spłatę przedmiotowych zaległości. Organ wskazał, że K. W. (1) dysponuje stałym dochodem z tytułu zatrudnienia oraz pobiera rentę socjalną. Z przedłożonej przez wnioskodawczynię dokumentacji nie wynika, w ocenie organu, aby podstawowe potrzeby bytowe rodziny wnioskodawczyni nie były zaspokajane.

[decyzja nr (...) k. 43-49 akt ZUS]

W odwołaniu od powyższej decyzji K. W. (1) wskazała na trudną sytuację materialną spowodowaną spłacaniem kredytu za mieszkanie w kwocie o miesięcznej racie w wysokości 1419,53 zł oraz samodzielnym utrzymywaniem dwójki dorastających dzieci. Odwołująca podkreśliła także, że zadłużenie powstało na przestrzeni czterech lat, w ciągu których nie otrzymała ona żadnych informacji o powstaniu zadłużenia. Odwołująca wskazała również, że po odliczeniu opłat, średni dochód na osobę w jej gospodarstwie domowym wynosi około 300 zł.

[odwołanie k. 3-4]

W skierowanej do Sądu 21 grudnia 2022 roku odpowiedzi na odwołanie, pełnomocnik organu rentowego wniósł o jego oddalenie, podtrzymując argumentację jak w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji, a także podnosząc, że zobowiązanie wobec ZUS nie może być traktowane jako zobowiązanie o charakterze drugorzędnym. Pełnomocnik podniósł, że za umorzeniem należności publicznoprawnych nie może przemawiać preferowanie wykonywania należności cywilnoprawnych, nawet jeśli niewykonanie tych zobowiązań wiązałoby się z daleko idącymi konsekwencjami dla zobowiązanego. Jednocześnie pełnomocnik wskazał, że odwołująca może również podjąć starania zmierzające do polubownego wywiązania się ze spłaty należności np. w formie układu ratalnego, który może zostać jej udzielony po złożeniu stosownego wniosku, a warunki spłaty mogą zostać ustalone z uwzględnieniem jej możliwości finansowych.

[odpowiedź na odwołanie k. 6-7 odwrót]

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Odwołująca posiada zadłużenie z tytułu nienależnie pobranej renty socjalnej za okresy od 1 marca 2018 r. do 31 marca 2018 r, od 1 maja 2018 r. do 31 maja 2018 r., od 1 września 2018 r. do 31 grudnia 2018 r., od 1 stycznia 2019 r. do 30 kwietnia 2019 r., od 1 czerwca 2019 do 30 września 2019 r., od 1 listopada 2019 r. do 31 grudnia 2019 r., od 1 stycznia 2020 r. do 31 marca 2020 r., od 1 maja 2020 r. do 31 grudnia 2020 r. określone w prawomocnych decyzjach z dnia 25 września 2020 r., 28 września 2020 r. i 22 lipca 2021 r. znak (...) w łącznej kwocie 26 873,75 zł.

[okoliczność bezskuteczna]

Wnioskiem złożonym 8 sierpnia 2022 roku K. W. (1) zwróciła się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o odstąpienie od żądania zwrotu nienależenie pobranej renty socjalnej, do którego załączyła oświadczenie o stanie rodzinnym i majątkowym oraz sytuacji materialnej, a także dokumenty potwierdzające jej sytuację materialną.

Do wniosku załączyła oświadczenie o stanie rodzinnym i majątkowym oraz sytuacji materialnej.

[wniosek o ulgę w spłacie należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń k. 1-3 akt ZUS]

Odwołująca pracuje w Przedszkolu Miejskim nr 207 w Ł. na podstawie umowy pracę zawartej na czas nieokreślony, na stanowisku nauczyciela z wynagrodzeniem około 3.600,- zł netto. Od września 2023 roku wynagrodzenie podwyższone zostało o kwotę około 100,- zł. Nie otrzymuje premii. Ponadto pobiera rentę socjalną przyznaną na stałe w kwocie 1500,- zł netto, z czego kwota 600 zł jest pobierana na poczet zadłużenia odwołującej w ZUS. Otrzymuje zatem rentę w wysokości około 900,- zł netto. Ostatnio wniosła o zawieszenie wypłaty renty w obawie przed przekroczeniem kwoty dopuszczalnej i dalszym zadłużaniem. Na jej utrzymaniu pozostaje dwoje ich dzieci w wieku obecnie 15 i 12 lat. Ojciec starszego dziecka nie wywiązuje się ze zobowiązania alimentacyjnego i jest wobec niego bezskutecznie prowadzona egzekucja należności alimentacyjnych w wysokości 450,- zł, zaś ojciec młodszego dziecka płaci miesięcznie z tytułu alimentów kwotę 800,- zł. Odwołująca otrzymuje także świadczenie 500+, a także świadczenia (...) na oboje dzieci. Nie pobiera zasiłku z pomocy społecznej. Czasami pomagają jej rodzice.

[zeznania odwołującej K. W. (2) z 14 września 2023 r. e-protokół (...):19:32 w zw. z 00:01:13-00:15:34]

Wnioskodawczyni ponosi wydatki związane z utrzymaniem z tytułu opłat: czynsz 362,61 zł miesięcznie, koszty eksploatacyjne 724,22 zł miesięcznie, koszty związane z utrzymaniem samochodu w kwocie około 200,- zł. Jest właścicielką trzypokojowego mieszkania o powierzchni ponad 60 m ² w P.. Posiada także samochód marki C. (...) z 2008 r. o wartości 25.000 zł. Nie ma oszczędności ani innego zadłużenia. Jest zobowiązana do spłaty kredytu hipotecznego w kwocie 161.382,92 zł, który spłaca w miesięcznych ratach w wysokości aktualnie około 1400 zł. K. W. (1) w związku ze swoimi schorzeniami przyjmuje leki, które są refundowane.

[oświadczenie o stanie rodzinnym i majątkowym oraz sytuacji materialnej k. 4-11 akt ZUS, kopie dokumentów potwierdzające stan majątkowy odwołującej k. 12-17 akt ZUS, informacja o zabezpieczeniu na majątku dłużnika k. 18 akt ZUS, potwierdzenia transakcji i harmonogram spłaty kredytu k. 35-49 akt VIII U 2415/22, zeznania odwołującej z 14 września 2023 r. e-protokół (...):19:32 w zw. z 00:01:13-00:15:34]

Zakład Ubezpieczeń Społecznych dokonał zastawu na należącym do nie pojazdu C. (...) o numerze rejestracyjnym (...) o wartości 25 000 zł, a także dokonał zabezpieczeń hipotecznych z tytułu nienależnie pobranych świadczeń: (...)- (...) w kwocie 14 200 zł, (...)- (...) w kwocie 10 859,60 zł, (...)- (...) w kwocie 1814,15 zł na należącej do K. W. (1) nieruchomości o numerze księgi wieczystej (...).

[informacja o zabezpieczeniu k. 18 akt ZUS]

Sąd Okręgowy zważył co następuje.

Odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie i podlegało oddaleniu jako bezzasadne.

Przedmiotem sporu w niniejszej sprawie było to, czy po stronie wierzyciela - ZUS I Oddziału w Ł. - występują podstawy do odstąpienia w oparciu o przepis art. 84 ust. 8 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2023 r. poz. 1230 dalej „ustawa systemowa”) - od żądania zwrotu od dłużniczki K. W. (1) należności z tytułu nienależnie pobranej renty socjalnej określonych decyzjami z 25 września 2020 r., 28 września 2020 r. i 22 lipca 2021 r. znak (...) w łącznej kwocie 26 873,75 zł.

Zgodnie z tym przepisem Zakład może odstąpić od żądania zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń w całości lub w części, odroczyć termin ich płatności albo rozłożyć je na raty, jeżeli:

1) zachodzą szczególnie uzasadnione okoliczności lub

2) kwota nienależnie pobranych świadczeń nie przewyższa kosztów upomnienia w postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

W orzecznictwie dotyczącym wykładni art. 84 ust. 8 ustawy systemowej wskazuje się, iż pojęcie „szczególnie uzasadnionych okoliczności” oznacza, że przypadki jego zastosowania powinny mieć charakter wyjątkowy, a przepis ten nie powinien być interpretowany rozszerzająco (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 19 sierpnia 2010 r. III AUa 489/10, LEX nr 846526). W ramach katalogu przykładowych okoliczności, uzasadniających zastosowanie omawianego przepisu poprzez odstąpienie od żądania należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń (w całości bądź w części), wymienia się: brak majątku, z którego możliwe byłoby dochodzenie od osoby zobowiązanej zwrotu świadczeń, ustalenie, że w przypadku zwrotu świadczeń osoba zobowiązana lub osoby pozostające na jej utrzymaniu zostałyby pozbawione niezbędnych środków utrzymania, ciężką chorobę powodującą niezdolność do pracy lub niepełnosprawność osoby zobowiązanej, członka jej rodziny lub innej osoby pozostającej na jej utrzymaniu, wiek osoby zobowiązanej, zdarzenia losowe (kradzież, wypadek, pożar, powódź, inne klęski żywiołowe) powodujące szczególne trudności w sytuacji materialnej osoby zobowiązanej. Dokonując oceny ich występowania należy kierować się stanem majątkowym i rodzinnym dłużnika, jak też realną możliwością zwrotu, w tym możliwością podjęcia pracy pozwalającej na zwrot świadczeń (tak: Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 grudnia 2009 r. II UK 147/09, LEX nr 57846 czy wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 3 października 2014 r. III AUa 2591/13, LEX nr 1537440).

Przy tym za „szczególnie uzasadnione okoliczności” w doktrynie i judykaturze powszechnie uznaje się takie, których zwrot uniemożliwi bądź znacznie, dotkliwie utrudni ubezpieczonemu bieżące funkcjonowanie i zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 30 października 2008 r., III AUa 890/08, LEX nr 478686). W przepisie art. 84 ust. 8 chodzi o przypadek o głębokim […] nasyceniu „szczególnie uzasadnionych okoliczności” takich, że dla uwzględnienia uzasadnionego szczególnymi okolicznościami interesu ubezpieczonego nie wystarczy ani „odstąpienie” w części, ani odroczenie terminu płatności zobowiązania ubezpieczonego, ani rozłożenie należności na raty. (tak: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2012 r., III UK 47/11).

Odnosząc wskazywane przez orzecznictwo kryteria odstąpienia od żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń do ustalonych w sprawie faktów i oceniając je przez pryzmat zasad doświadczenia życiowego i logicznego rozumowania, należy uznać, że w analizowanej sprawie nie zachodzą przesłanki do stwierdzenia, że w przypadku ubezpieczonej K. W. (1) wystąpiły szczególne okoliczności uzasadniające odstąpienie w całości od obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Sąd podzielił ocenę organu rentowego, że trudności finansowe, powołane przez ubezpieczoną oraz jej sytuacja materialna, rodzinna, a także zdrowotna nie mogą uzasadniać całkowitego bądź częściowego odstąpienia od żądania zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń. Należy także zauważyć, że ani z zebranych w sprawie dokumentów, ani z jej zeznań odwołującej złożonych przed Sądem nie wynika na jakie schorzenia cierpi wnioskodawczyni, a także wysokość ponoszonych przez nią wydatków z tytułu leków przyjmowanych w związku z tymi schorzeniami. Okoliczności te miały przemawiać za odstąpieniem od obowiązku zwrotu świadczeń. Co więcej, sama odwołująca przyznaje, że przyjmowane przez nią leki są refundowane.

Bezspornym jest fakt posiadania przez wnioskodawczynię kilku źródeł dochodu. Wnioskodawczyni pracuje na stanowisku nauczyciela w Przedszkolu Miejskim nr 207 w Ł. z obecnym wynagrodzeniem netto w wysokości 3 625,32 zł, oprócz tego uzyskuje rentę socjalną w kwocie 900,22 zł netto (już po potrąceniu 600,- zł). Korzysta także ze świadczenia 500+, a także ze świadczenia „Dobry start” – na oboje dzieci. Ojciec jej młodszego dziecka wywiązując się z obowiązku alimentacyjnego, przekazuje zaś na utrzymanie córki kwotę 800 zł miesięcznie.

Odwołująca jest także właścicielką majątku: nieruchomości w postaci mieszkania w kredycie o powierzchni około 60 m ², a także samochodu o wartości około 25.000 zł.

Nie sposób więc dojść do przekonania, że odwołująca nie posiada jakiegokolwiek źródła przychodu, ani majątku, co uniemożliwiałoby jej spłatę ciążących na niej zobowiązań i jednocześnie zapewniających środki pozwalające na zapewnieni podstawowej egzystencji jej i jej dzieciom. Należy przy tym zauważyć, że odwołująca dopuszczając do powstania okoliczności, w których zakwestionowano jej uprawnienia do korzystania ze świadczenia w postaci renty socjalnej, musi się liczyć ze skutkami finansowymi w zakresie własnej odpowiedzialności wynikającej ze stosunku ubezpieczenia. (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 21 listopada 2012, III AUa 821/12). Poza tym z uwagi na to, iż ustawodawca pozwala na odstąpienie od żądania zwrotu nienależnie pobranych świadczeń w przypadkach „szczególnie uzasadnionych okoliczności” nie można dojść do przekonania, iż instytucja ta może być stosowana w sytuacjach zwykłych, codziennych trudności. (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 29 kwietnia 2014 III AUa 1008/13).

Jak wskazuje materiał dowodowy, wnioskodawczyni jest osobą młodą, czynną zawodowo, zatrudnioną na stanowisku nauczycielki, zaś uzyskiwane wynagrodzenie za pracę na tym stanowisku w Przedszkolu Miejskim nr 207 stanowi jedynie część dochodów jej i jej dzieci. Należy także zauważyć, że K. W. (1) posiada majątek – zarówno w postaci ruchomości, jak i nieruchomości. Zobowiązanie jej do zwrotu z tytułu nienależnie pobranej renty socjalnej wiąże się oczywiście się z określonymi trudnościami finansowymi, lecz nie z takimi, by zagrażało to egzystencji wnioskodawczyni ani jej dzieci. Należy tu także dodatkowo wskazać, że jak wynika ze zgromadzonych w sprawie dokumentów, odwołująca nie korzysta z pomocy społecznej, mimo że organ rentowy egzekwuje już należność potrącając część przysługującej jej obecnie renty socjalnej. Nie zachodziły więc podstawy, by odstąpić od zobowiązania K. W. (1) od obowiązku zwrotu nienależnie pobranej renty socjalnej w całości ani w części, czego domagała się w odwołaniu.

Zdaniem Sądu nie ulega przy tym wątpliwości, że celem powołanych wyżej przepisów nie jest całkowite czy nawet częściowe zwalnianie zobowiązanych z obowiązku zwrotu należności w każdej sytuacji, gdy ich uiszczenie wymagałoby bardziej restryktywnego gospodarowania osiąganymi dochodami, a tym samym uprzywilejowywanie innych wydatków zobowiązanego, lecz pomoc obywatelom w wyjątkowych, szczególnie trudnych przypadkach i zapobieżenie narastaniu ubóstwa. Sąd podziela w tym zakresie stanowisko wyrażone przez pełnomocnika organu rentowego w odpowiedzi na odwołanie, zgodnie z którym preferowanie wykonywania należności cywilnoprawnych. Konieczność spłacania przez odwołującą rat kredytu (a więc obowiązku z zobowiązania cywilnoprawnego wobec banku) nie może stanowić podstawy odstąpienia od żądania zwrotu nienależnie pobranego świadczenia publicznoprawnego w postaci renty socjalnej. Podnieść należy, iż organ działa w sposób uwzględniający nie tylko interes obywatela, ale i interes społeczny, a w rozpatrywanym przypadku brak uwolnienia ubezpieczonego z dalszego obowiązku zwrotu części świadczenia w postaci niespłaconych nienależnie pobranych świadczeń, nie narusza ochrony obydwu wskazanych wartości.

Wnioskodawczyni jest osobą młodą, pracującą i mająca wszelkie możliwości do dokonania spłaty zadłużenia. Może także wystąpić do organu rentowego o rozłożenie należności na raty co mogłoby stanowić z jednej strony ulgę dla odwołującej a z drugiej zaspokajałoby słuszne roszczenia organu rentowego.

Mając na względzie powyższe Sąd Okręgowy doszedł więc do przekonania, że ustalona w niniejszej sprawie sytuacja osobista, zdrowotna i finansowa wnioskodawczyni nie uzasadnia ani całkowitego, ani częściowego odstąpienia od żądania zwrotu kwoty nienależnie pobranego świadczenia.

Biorąc powyższe pod uwagę Sąd Okręgowy, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie wnioskodawczyni jako bezzasadne.

Sąd zasądził od K. W. (1) na rzecz Zakładu Ubezpieczeń społecznych kwotę 180 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego w oparciu o art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r. poz. 1804 ze zm.) – zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu.