Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 21.10.2024 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych(...) w Ł. na podstawie art. 138 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2023 r., poz. 1251 ze zm.) stwierdził, że H. B. pobrała nienależnie świadczenie za okres od 01.10.2021 r. do 31.08.2022 r. w łącznej kwocie należności głównej 23908,90 zł, w tym dodatkowe roczne świadczenie pieniężne za rok 2021 w kwocie 1250,88 zł dodatkowe roczne świadczenie pieniężne za rok 2022 w kwocie 138,44 kolejne dodatkowe świadczenie pieniężne za rok 2022 w kwocie 1338,44 zł oraz odsetek ustawowych za opóźnienie naliczonych za okres od następnego dnia po dniu wypłaty świadczenia ( tj. od dnia 14.10.2021 do dnia wydania decyzji w kwocie 5928,66 zł)

/decyzja – k. 81 załączonych do sprawy akt organu rentowego/

H. B. złożyła odwołanie od ww. decyzji. W treści odwołania argumentowała, że w okresie wskazanym przez ZUS od 01.10.2021 r. do 31.08.2022 r. posiadała status słuchacza w Centrum (...) w Ł...

/odwołanie – k. 3/

W odpowiedzi na odwołanie pełnomocnik organu rentowego wniósł o jego oddalenie. / odpowiedź na odwołanie - k. 8-9/

Wydaną w toku procesu decyzją z dnia 17.04.2025 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) w Ł., na podstawie art. 138 ustawy z dnia 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2024 r., poz. 1631ze zm.) stwierdził , że H. B. pobrała nienależne świadczenia za okres 01.08.2022 do 31.08.2022 w kwocie 3789,37 zł w tym dodatkowe roczne świadczenie pieniężne za rok 2022 w kwocie 1338,44 oraz odsetki od 23.08.2022 do 17.04.2025 w kwocie 578,79 renty rodzinnej - z powodu braku udokumentowania faktu kontynuowania nauki.

Wskazaną decyzją uchylono decyzję z dnia 21.10.2024 o zwrocie nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

/decyzja k. 48/

W piśmie z dnia 23.04.2025 r. w związku z wydaniem ww. decyzji organ rentowy wnosił o umorzenie postepowania w sprawie.

/ pismo k. 41/

W pismach z dnia 6.05.2025 r. i z dnia 18.06.2025 odwołująca podnosiła, iż stanowisko organu rentowego w zakresie obowiązku zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za sierpień 2022 r. nadal jest nieprawidłowe, gdyż nie uwzględnia faktu, że na okres ten przypadał okres wakacyjny.

/ pismo k. 45 i k. 57/

W piśmie procesowym z dnia 23.06.2025 r. organ rentowy podtrzymał swoje stanowisko w sprawie podnosząc, iż sierpniu 2022 r. wnioskodawczyni nie miała statusu ucznia, gdyż odbywała kursy zawodowe kończące się egzaminami w lipcu i zaczynała kolejny kurs we wrześniu, nie można więc mówić o kontynuacji nauki jak w przypadku ukończenia nauki w liceum i kontynuacji nauki na studiach.

/ pismo k. 59/

Na rozprawie w dniu 15.07.2025 r., poprzedzającej wydanie wyroku, wnioskodawczyni poparła odwołanie, oświadczyła że zgadza się z obowiązkiem zwrotu świadczenia za sierpień po zapoznaniu się z pismem szkoły, ale nie zgadza się z koniecznością płacenia odsetek. Wnioskodawczyni oświadczyła, że odwołuje się również od decyzji z 17.04.2025 r. Pełnomocnik ZUS wniósł o oddalenie odwołania. Oświadczył ze odsetki zostały naliczone na dzień 17.04.2025 r., czyli na dzień wydania decyzji.

/końcowe stanowisko procesowe stron protokół z rozprawy z dnia 15.07.2025 r. 00:01:29-00:06:01/

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Wnioskodawczyni H. B. ur. (...) nabyła prawo do renty rodzinnej po zmarłym ojcu P. B., na wniosek z dnia 20.12.2018 r., od (...) tj. od dnia śmierci ojca.

/bezsporne/

W kolejno wydawanych przez organ w tej materii decyzjach wnioskodawczyni była pouczana o zasadach związanych z okolicznościami kontynuowania przez organ rentowy wypłaty renty rodzinnej w stosunku do osoby uczącej się.

/ bezsporne/

Wnioskodawczyni była uczennicą Technikum (...) w zawodzie - technik fotografii i multimediów od 1.09.2017 do 12.12.2019. H. B. w roku szklonym 2017/2018 nie otrzymała promocji do klasy II w związku z czym powtarzała pierwszą klasę w roku szkolnym 2018/2019 . W dniu 12.06.2019 r. na własna prośbę odebrała dokumenty i została skreślona z listy uczniów.

/ zaświadczenie k. 28/

H. B. była słuchaczką (...)na kierunkach takich jak:

- Technik usług kosmetycznych od 01-09-2022 do 31-01-2023 ( niepromowana, brak ocen) Frekwencja globalna na wyżej wymienionym kierunku wynosiła - 100%

Zajęcia odbywają się w systemie zaocznym, tzn. dwa weekendy w miesiącu, średni wymiar godzin w sobotę oraz niedziele wynosi od 9 do 12h dziennie.

- KKZ technik usług fryzjerskich semestry 1-4, od 10-02-2023r do 31-01-2025r. Zaświadczenie o ukończeniu KKZ zostało wygenerowane dnia 31-01-2025r. Frekwencja globalna na wyżej wymienionym kierunku na poszczególnych semestrach wynosiła:

1 semestr-95,62%

2 semestr-88,48%

3 semestr-72,28%

4 semestr-63,86%

Zajęcia odbywały się w systemie zaocznym, tzn. dwa weekendy w miesiącu, średni wymiar godzin w sobotę oraz niedzielę wynosi od 9 do 12h dziennie.

H. B. uczęszczała również na kursy jednoroczne w (...) trwające 10 miesięcy, które odbywały się raz w miesiącu w sobotę i niedzielę. Wymiar godzin kursu do odbycia: 140 h.

Kierunki które ukończyła:

- Wizażystka/stylistka od 10.09.2021 r. do 09.07.2022 r.

Ukończyła kurs z wynikiem pozytywnym, o czym świadczy wygenerowany certyfikat oraz zaświadczenie ukończenia.

- Stylista Paznokci od 14.09.2022 do 04.07.2023 r.

Ukończyła kurs z wynikiem pozytywnym, o czym świadczy wygenerowany certyfikat oraz zaświadczenie ukończenia.

Warunkiem ukończenia kursu jednorocznego jest 50% frekwencji oraz egzamin wewnętrzny ustalany przez wykładowcę.

Obecnie wnioskodawczyni jest, słuchaczem w (...)w Ł. na kierunku:

Florysta semestr 1 od 01.02.2025 r.

Frekwencja na podstawie odbytych godzin wynosi - 100%

Zajęcia odbywają się w systemie zaocznym, tzn. dwa weekendy w miesiącu, średni wymiar godzin w sobotę oraz niedzielę wynosi od 9 do 12h dziennie.

Zaliczenia w szkole policealnej są zależne od wykładowców. Obowiązkiem zdania jest minimum 50% frekwencji, dziennik praktyk oraz egzamin wewnętrzny.

/ Informacja (...) k. 30 zaświadczenie o ukończeniu kursu stylista paznokci k. 15/

Kurs „wizażystka/stylistka" jest kursem 10 miesięcznym. Zajęcia prowadzone są przez dwa semestry, każdy po 5 miesięcy. Kurs, na który uczęszczała H. B. trwał od września 2021 do czerwca 2022 (I semestr: wrzesień 2021 - styczeń 2022, II semestr: luty 2022 - czerwiec 2022). Kurs zakończył się 24 czerwca 2022 r. i z taką datą uczestniczka kursu otrzymała zaświadczenie o jego ukończeniu.

Kursy 10 miesięczne takie jak „wizażystka/stylistka" organizowane są przez(...) w Ł.. Ośrodek jest niepubliczną placówką prowadzącą kształcenie ustawiczne w formach pozaszkolnych. Osoba uczestnicząca w kursie nie jest zatem uczniem w myśl art. 3 pkt 11 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, a co za tym idzie kończy naukę na kursie z dniem wydania zaświadczenia o jego ukończeniu i w okresie lipiec-sierpień nie jest już słuchaczem/uczestnikiem kursu.

/ pismo (...) w Ł. k. 62 Statut placówki niepublicznej prowadzonej pod nazwą (...) w Ł. k. 63-76, kserokopia umowy o świadczenie usług oświatowych zawartej w dniu 07.06.2021 pomiędzy (...). H. B. k. 80/

Sąd ustalił powyższy stan faktyczny w oparciu o załączone do akt dokumenty oraz dokumenty zawarte w aktach rentowych, których wiarygodność nie była kwestionowana przez żadną ze stron. Podnieść należy, iż spór w sprawie sprowadzał się nie tyle do okoliczności faktycznych, lecz do wyjaśnienia kwestii prawnej: czy w ostatecznie spornym okresie sierpnia 2022 r. wnioskodawczyni posiadała status ucznia, a co za tym idzie miała prawo do renty rodzinnej po zmarłym ojcu czy też w związku z brakiem kontynuowania nauki zobligowana jest do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za wskazany okres.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie od decyzji z dnia 21.10.2024 r. wobec wydania decyzji z dnia 17.04.2025 r. podlega umorzeniu, natomiast odwołanie od decyzji z dnia 17.04.2025 r. zasługuje na uwzględnienie jedynie w zakresie żądania zwrotu odsetek.

Stosownie do art. 477 ¹³ k.p.c. zmiana przez organ rentowy zaskarżonej decyzji przed rozstrzygnięciem sprawy przez sąd - przez wydanie decyzji uwzględniającej w całości lub w części żądanie strony - powoduje umorzenie postępowania w całości lub w części.

Zgodnie zaś z art. 355 k.p.c. Sąd umorzy postępowanie, jeżeli powód ze skutkiem prawnym cofnął pozew, strony zawarły ugodę lub została zatwierdzona ugoda zawarta przed mediatorem albo z innych przyczyn wydanie wyroku stało się zbędne lub niedopuszczalne.

W rozpoznawanej sprawie organ rentowy, w toku postępowania sądowego, wydał decyzję z dnia 17.04.2025 uchylając decyzję z dnia 21.10.2024 r. Przy czym w decyzji z dnia 17.04.2025 r. w przeważającej części uznał żądanie pierwotne H. B. w zakresie braku obowiązku zwrotu pobranej renty rodzinnej, za uzasadnione. Spornym pozostał nadal wyłącznie miesiąc sierpień 2022 r.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy, w Łodzi na podstawie art. 477 ¹³ kpc w związku z art. 355 k.p.c, postępowanie w sprawie wywołane odwołaniem od decyzji z dnia 21.10.2024 r., z uwagi na jej uchylenie, umorzył.

Co do meritum w myśl art. 68 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej:

1) do ukończenia 16 lat;

2) do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia.

Ustawodawca przyjmuje zatem, że z zakończeniem granicy wiekowej 25 lat prawo do renty rodzinnej ustaje bez względu na okres, jaki pozostał do zakończenia nauki w szkole, jeżeli jest ona odbywana w szkole nie będącej szkołą wyższą. Wyjątek – w odniesieniu do odbywania studiów w szkole wyższej – ustanowiony został w art. 68 ust. 2 ustawy, dopuszczając dalsze, maksymalne przedłużenie okresu pobierania renty rodzinnej przez dziecko, które osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, do zakończenia tego ostatniego roku studiów.

W świetle powyższego prawo do renty rodzinnej dla dziecka ze względu na wiek ulega przedłużeniu w przypadku kontynuowania nauki w szkole (nie dłużej niż do osiągnięcia 25 lat życia, z zastrzeżeniem art. 68 ust. 2). Utratę uprawnień powoduje ukończenie nauki i chodzi tu tez o takie sytuacje jak usunięcie ze szkoły, skreślenie z listy studentów. Na gruncie art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych przez ukończenie nauki w szkole należy rozumieć również jej zaprzestanie, np. przez skreślenie z listy uczniów. Definitywne (ostateczne) skreślenie z listy uczniów powoduje w zakresie prawa do renty rodzinnej taki sam skutek, jaki wynika z ukończenia nauki potwierdzonego świadectwem szkolnym. /III AUa 1012/18 - wyrok SA Łódź z dnia 24-07-2019/

Przez naukę w szkole, o której mowa w art. 68 ust. 1 pkt 2 u.e.r.f.u.s., rozumie się naukę w szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych (publicznych i niepublicznych), szkołach wyższych (państwowych i niepaństwowych), szkołach prowadzonych przez Kościół (...), a także pozaszkolnych formach kształcenia, dokształcania bądź doskonalenia zawodowego (np. w ramach różnego rodzaju kursów lub praktyk zawodowych). W grę wchodzą wszelkie formy kształcenia w systemie stacjonarnym, zaocznym, wieczorowym i korespondencyjnym.

Przy tym okres pobierania nauki, o którym mowa w art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, pojmowany jest szeroko i obejmuje nie tylko okres efektywnego uczestniczenia w zajęciach objętych programem nauczania, ale także okres wakacji, urlopu zdrowotnego dla ucznia szkoły średniej czy urlopu dziekańskiego dla studenta wyższej uczelni, /wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 października 2000 r., II UKN 739/99, OSNAPiUS 2002 r. Nr 9, poz. 215/, jak również przerw w edukacji wynikających ze skreślenia z listy uczniów i ponownego przyjęcia ich w poczet./ wyroki Trybunału (...) z dnia 26 kwietnia 1968 r., III TR 1772/67, OSPiKA 1969 r. Nr 12, poz. 250 i z dnia 29 listopada 1967 r., IV TR 95/76, niepublikowany oraz uchwała Sądu Najwyższego z dnia 28 stycznia 1986 r., II UZP 47/85, OSNCP 1986 r., poz. 204, nawiązująca do wyroków Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 1981 r., II URN 7/81, niepublikowanego i z dnia 27 kwietnia 1982 r., II URN 74/82, OSNCP 1982 nr 11-12, poz. 176, a także wyroki tego Sądu z dnia 6 maja 1986 r., II URN 45/86, (...) 1986 r. Nr 10-11, s. 83, z dnia 16 kwietnia 1999 r., II UKN 571/98, z dnia 3 października 2000 r., II UKN 739/99, OSNAPiUS 2002 r. Nr 9, poz. 215 i z dnia 24 listopada 2004 r., I UK 3/04, OSNP 2005 r. Nr 8, poz. 116); wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2014 r. I UK 414/13. III AUa 1679/16 - wyrok SA Gdańsk z dnia 10-02-2017/ Niemniej jednak znaczenie w tym zakresie ma kontynuowanie nauki - kolejnych jej etapów nie zaś realizacja odrębnych kolejnych kursów.

Nie należy też tracić z pola widzenia przepisy o rencie rodzinnej nie uzależniają prawa do tego świadczenia od systematyczności nauki, jej pozytywnych rezultatów, ewentualnego powtarzania semestrów. Jedyny warunek to kontynuowanie nauki i ograniczenie wiekowe. Omawiany przepis powinien być zatem wykładany zgodnie z jasnym i niebudzącym wątpliwości brzmieniem nieróżnicującym przyczyn przedłużenia się czasu studiów – okresu nauki . /III AUa 490/18 - wyrok SA Wrocław z dnia 13-11-2018/

Istota renty rodzinnej służącej dziecku zmarłego ubezpieczonego, sprowadza się do zapewnienia świadczenia alimentacyjnego umożliwiającego mu kontynuowania nauki w celu uzyskania zdolności do samodzielnego utrzymania. Pojęcie kontynuowanie nauki, nie polega na stwarzaniu pozorów jej pobierania, czy też wyrażaniu chęci i woli jej pobierania. Nie można mówić o pobieraniu nauki, gdy uczeń nie podejmuje żadnych starań w kierunku przyswajania wiedzy, a status osoby uczącej się uzyskuje tylko przez "zapisanie się" do określonej szkoły". /III AUa 51/14 - wyrok SA Łódź z dnia 29-04-2014 ,III AUa 1962/13 - wyrok SA Łódź z dnia 20-12-2013/

Nauka w szkole to poddanie się wymogom - rygorom nauczania w zorganizowanej, zinstytucjonalizowanej formie, wymogom określonym w odpowiednich przepisach prawa oświatowego oraz regulaminie szkoły. Niewypełnianie żadnych obowiązków, czy też ich wypełnianie, ale tylko w sobie znany sposób, bez poddania się reżymowi nauczania zinstytucjonalizowanego, nie jest nauką w szkole. /III AUa 66/18 - wyrok SA Białystok z dnia 07-03-2018/

Przenosząc rozważania na grunt niniejszej sprawy należy wskazać, że z ustaleń Sądu Okręgowego, ostatecznie niekwestionowanych przez organ rentowy i przyjętych na kanwie decyzji z dnia 17.04.2025 r. wynika, iż wnioskodawczyni w okresie od 1.10.2021 do 31.07.2022 r. kontynuowała naukę w związku z obywaniem w okresie od 10.09.2021r do 09.07.2022. Kursu Wizażystka/stylistka w(...) trwającego 10 miesięcy, co zostało potwierdzone stosownym wydanym wnioskodawczyni certyfikatem oraz zaświadczeniem ukończenia, nadto informacjami przedłożonymi na żądanie Sądu przez placówkę kształcenia w toku procesu. Spornym pozostawał jednak nadal okres sierpnia 2022 r. w tym zakresie wnioskodawczyni utrzymywała, iż przypadał on na okres wakacji - to jest okres uzasadnionej przerwy w nauce. W ocenie Sądu takiego zapatrywania na gruncie stricte rozpatrywanego przypadku przyjąć jednak nie można.

Podkreślić należy co wnioskodawczyni pomija, iż kursy 10 miesięczne a nie roczne, takie jak „wizażystka/stylistka", które bezspornie odwołująca odbywała- organizowane były przez(...) w Ł.. Ośrodek ten jest niepubliczną placówką prowadzącą kształcenie ustawiczne w formach pozaszkolnych. Osoba uczestnicząca w kursie nie jest zatem uczniem w myśl art. 3 pkt 11 ustawy z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty, a co za tym idzie kończy naukę na kursie z dniem wydania zaświadczenia o jego ukończeniu i w okresie wakacyjnym nie jest już słuchaczem/uczestnikiem kursu. Nawet jeśli będzie chciała nadal się kształcić w tej formie, nie zmienia to faktu, iż w przypadku podjęcia kolejnego kursu nie ma mowy o kontynuacji nauki - realizacji kolejnych jej etapów, lecz podjęciem nauki na nowo w zakresie wyznaczonym przez materię kolejnego kursu. Tak było w przypadku wnioskodawczyni, która zdecydowała się na kształcenie w innej materii- Stylista Paznokci od 14.09.2022 do 04.07.2023. Nie zmienia to jednak faktu, iż w miesiącach przerwy miedzy tymi kursami statusu ucznia, słuchacza uczelni, odwołująca nie posiadała. Wnioskodawczyni w spornym okresie nie kończyła liceum/technikum i nie rozpoczynała studiów, nie odbywała przerwy przewidzianej statutem szkoły wynikającej z systemu kształcenia, lecz uczęszczała na odrębne kursy zawodowe, które kończyły się egzaminami. Wnioskodawczyni w lipcu 2022 r. kończyła jeden kurs, a od 14 września 2022 r. rozpoczynała kolejny. Nie doznawała jakichkolwiek obiektywnych przeszkód w możliwości pobierania nauki, a po prostu ją kończyła i zaczynała kolejną. Sporny okres sierpnia 2022 r. nie może być zatem traktowany jako okres kontynuacji nauki. Jeszcze raz podnieść należy, iż prawo do renty rodzinnej jest związane z posiadaniem statusu ucznia/studenta w ujęciu formalnym -odpowiedni wpis, i materialnym- podejmowanie starań. Wnioskodawczyni tych przesłanek w okresie spornym nie spełniała. Słusznie zatem jej prawo do renty w spornym okresie od 01.08.2022 -31.08.2022 r. zostało zakwestionowane. W spornym okresie wnioskodawczyni nie posiadała bowiem uprawnienia do pobierania renty rodzinnej.

Zgodnie z dyspozycją art. 138 ust. 1 ustawy emerytalnej, osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu.

Definicję nienależnie pobranych świadczeń zawiera ust. 2 tego przepisu, stanowiąc, iż są to:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

Zgodnie z treścią ust. 4 art. 138 ustawy emerytalnej, nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższy niż 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, a mimo to świadczenia były jej nadal wypłacane, w pozostałych zaś wypadkach - za okres dłuższy niż 3 lata, z zastrzeżeniem ust. 5.

Z art. 139 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej wynika, że ze świadczeń pieniężnych określonych w ustawie - po odliczeniu składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz zaliczki i innych należności z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych - podlegają potrąceniu, z uwzględnieniem art. 141, następujące należności kwoty nienależnie pobranych emerytur, rent i innych świadczeń z tytułu:

a) zaopatrzenia emerytalnego oraz ubezpieczenia społecznego za okres przed dniem wejścia w życie ustawy,

b) ubezpieczeń społecznych, o których mowa w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych, wraz z odsetkami za zwłokę w ich spłacie,

c) zaopatrzenia określonego w odrębnych przepisach.

Wskazać należy, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażono ugruntowany obecnie pogląd, że nienależnie pobrane świadczenie w rozumieniu art. 138 ust. 2 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, to świadczenie wypłacane mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczenia na skutek okoliczności leżących po stronie ubezpieczonego. Tym samym nie można przyjąć, aby doszło do nienależnego pobrania świadczenia, jeżeli jego wypłata (mimo zaistnienia wskazanych okoliczności) nastąpiła z przyczyn niezależnych od ubezpieczonego. Mogą to być zarówno przyczyny leżące po stronie organu rentowego (błąd) lub niezależne od tego organu. W prawie ubezpieczeń społecznych „świadczenie nienależnie pobrane”, to zatem nie tylko „świadczenie nienależne” (obiektywnie, np. wypłacane bez podstawy prawnej) ale także „nienależnie pobrane” a więc pobrane przez osobę, której przypisać można określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania (zaniechania). Przyjmuje się, że obowiązek zwrotu obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze, wiedząc, że mu się nie należy. Dotyczy to zarówno osoby, która została pouczona o okolicznościach w jakich nie powinna pobierać świadczeń, jak też tej osoby, która uzyskała świadczenia na podstawie przedstawionych nieprawdziwych dokumentów lub zeznań albo w wypadkach innego świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego. /III AUa 416/19 - wyrok SA Lublin z dnia 23-01-2020/

Sąd Najwyższy podkreślił, że na podstawie art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach można żądać zwrotu świadczenia, jeżeli osoba pobierająca była pouczona o braku prawa do ich pobierania. Pouczenie musi być należyte, czyli wyczerpujące i wyraźnie wskazujące okoliczności w jakich dochodzi do nienależnego pobrania świadczenia, dokonane w taki sposób, aby było zrozumiałe dla osoby, do której było skierowane. Pouczenie nie może być abstrakcyjne, obciążone brakiem konkretności (por. wyrok Sądu Najwyższego z 17 listopada 1998 roku w sprawie o sygn. akt II URN 46/95, OSNP 1996/12/174, lex numer 23750 i z dnia 17 lutego 2005 roku w sprawie o sygn. akt II UK 440/03, OSNP 2005/18/291, lex numer 155203). Warunkiem uznania świadczenia za nienależnie pobrane jest pouczenie o okolicznościach, których wystąpienie w czasie pobierania świadczenia powoduje jego utratę (w całości lub w części). Pouczenie o takich okolicznościach nie może odnosić się indywidualnie do pobierającego świadczenie, gdyż nie da się przewidzieć, które z różnorodnych okoliczności wystąpią u konkretnego świadczeniobiorcy. W tym sensie wystarczające jest przytoczenie przepisów określających te okoliczności. Jednakże pouczenie musi być na tyle zrozumiałe, aby pobierający świadczenie mógł je odnieść do własnej sytuacji. Ponieważ pouczenie dotyczy zmian w stanie faktycznym i prawnym w stosunku do stanu istniejącego w dacie przyznania świadczenia, pobierający świadczenie musi mieć możność skonfrontowania zmian, jakie zaszły w jego przypadku, z treścią pouczenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 2008 roku w sprawie o sygn. akt I UK 394/07, lex numer 494135).

Jeśli organ rentowy zaniechał pouczenia osoby pobierającej świadczenie o okolicznościach powodujących ustanie prawa do świadczenia, to nienależne świadczenie traci przymiot świadczenia nienależnie pobranego i tym samym powoduje zwolnienie osoby bezpodstawnie pobierającej świadczenia z obowiązku ich zwrotu. Obowiązek taki, na podstawie art. 138 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, istnieje bowiem tylko w stosunku do osób, które nienależnie pobrały świadczenia, a nie wobec osób, które pobrały nienależne świadczenia. /III AUa 525/19 - wyrok SA Lublin z dnia 30-10-2019/

Na gruncie rozpoznawanej sprawy nie było kwestionowane, iż wnioskodawczyni w kolejno wydawanych jej decyzjach była pouczana o zasadach związanych z okolicznościami kontynuowania przez organ rentowy wypłaty renty rodzinnej wyłącznie w stosunku do osoby uczącej się. Tym samym bezspornie wnioskodawczyni winna mieć świadomość w jakich okolicznościach świadczenie to jej się nie należy i obowiązku wykazania faktu kontynuowania nauki. Ubezpieczona wielokrotnie realizowała zresztą ten obowiązek przedkładając organowi rentowemu zaświadczenia w tym przedmiocie. Żądanie zwrotu od niej nienależnie pobranych świadczeń za okres od 1.08.2022 do 31.08.2022 jest więc w pełni uprawnione.

Natomiast, Sąd nie podziela stanowiska organu co do żądania odsetek w kwocie 587,79 zł naliczanych do dnia wydania decyzji uznając, że organ rentowy może żądać odsetek od nienależnie pobranego świadczenia, jednakże dopiero za okres po doręczeniu wnioskodawczyni zaskarżonej decyzji.

Nie można zapominać, że zwrot nienależnie pobranego świadczenia wraz z odsetkami następuje w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego stosownie do art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych. Żądanie zwrotu nienależnie pobranego świadczenia następuje zatem przez doręczenie dotyczącej tego decyzji. Z tą chwilą następuje również wymagalność roszczenia o odsetki, gdyż od tej chwili dłużnik pozostaje w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia głównego. Należy przypomnieć, że świadczenia z ubezpieczeń społecznych są przyznawane w drodze decyzji administracyjnych i na podstawie decyzji administracyjnych są wypłacane. Nie można zatem utrzymywać, że świadczenia wypłacone na podstawie pozostającej w obrocie prawnym decyzji administracyjnej jako nienależne podlegały zwrotowi w dacie wypłaty, zatem organ rentowy może naliczać odsetki dopiero od dnia doręczenia decyzji obligującej do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Podsumowując stwierdzić należy, że odsetki, o których mowa w art. 84 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie biegną przed wydaniem decyzji ustalającej obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia (por. wyroki Sądu Najwyższego z 3 lutego 2010 r., I UK 210/09 – LEX 585713; z 17 marca 2021 r., (...) LEX 3174443; z 14 grudnia 2021 r., (...) LEX 3274933). Odsetki, o których mowa w art. 84 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych nie biegną przed wydaniem decyzji ustalającej obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. /Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 kwietnia 2024 r., III AUa 452/23/

Podsumowując w ocenie Sądu, zapłaty odsetek od wypłaconej renty rodzinnej można zatem żądać dopiero od chwili dostarczenia wnioskodawczyni decyzji z dnia 17.04.2025 r. Dopiero od tego momentu ubezpieczona miała możliwość zapoznania się z jej treścią.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy, na podstawie 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. Sąd zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego z dnia 17.04.2025 r. tylko w ten sposób, że zwolnił H. B. z obowiązku zapłaty odsetek w kwocie 578,79 zł naliczanych do dnia wydania decyzji.

W pozostałym zaś zakresie, na podstawie 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy odwołanie wnioskodawczyni jako bezzasadne oddalił.