Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 3 października 2024 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C., po rozpatrzeniu wniosku z dnia 12 września 2024 r., odmówił Z. K. prawa do ponownego ustalenia renty rodzinnej od 1 maja 2022 r. do nadal.

W uzasadnieniu organ wyjaśnił, że zgodnie z art. 129 ustawy o emeryturach i rentach z FUS świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu, z uwzględnieniem ust. 2. Wobec tego brak jest podstaw do wypłaty świadczenia za okres wcześniejszy tj. od 1 maja 2022 r. Zakład wskazał, że rentę rodzinną ponownie ustali ubezpieczonej od października 2024 r., jeżeli złoży ona zaświadczenie potwierdzające rozpoczęcie studiów.

(decyzja z dnia 3 października 2024 r.- k. 269 akt ZUS)

Odwołanie od przedmiotowej decyzji złożyła Z. K., zaskarżając ją w całości. Zaskarżonej decyzji zarzuciła:



błąd w ustaleniach faktycznych, przyjętych za podstawę zaskarżonej decyzji, mający wpływ na jej treść, polegający na uznaniu, iż brak jest podstaw do wypłaty świadczeń z tytułu renty rodzinnej za okres wcześniejszy, tj. od 1 maja 2022 r., podczas gdy ze zgromadzonego materiału dowodowego, w szczególności z zaświadczenia z dnia 11 września 2024 r. wydanego przez Zespół Szkół im. (...) w Ł. wynikają odmienne wnioski;



naruszenie przepisów prawa materialnego, a to art. 100 ust. 1 w zw. z art. 129 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS poprzez odmowę prawa do ponownego ustalenia renty rodzinnej od 1 maja 2022 r. do nadal, w sytuacji gdy ubezpieczona w okresie od 1 maja 2022 r. do nadal nieprzerwanie spełnia wszelkie przesłanki do przyznania jej renty rodzinnej, a zatem istnieją podstawy do wypłaty świadczeń z tytułu renty rodzinnej za okres wcześniejszy, tj. od 1 maja 2022 r.

W oparciu o powyższe zarzuty ubezpieczona wniosła o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez przyznanie jej prawa do ponownego ustalenia renty rodzinnej od 1 maja 2022 r. do nadal oraz o zasądzenie od organu rentowego na rzecz ubezpieczonej kosztów postępowania, według norm przepisanych.

(odwołanie - k. 3-5 verte)

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podnosząc, jak w zaskarżonej decyzji.

(odpowiedź na odwołanie - k. 6-7)

Sąd Okręgowy w Łodzi ustalił następujący stan faktyczny:

Z. K. urodziła się (...) Jest córką zmarłego w dniu 14 stycznia 2007 r. T. K..

(bezsporne, a nadto odpis skrócony aktu zgonu T. K. - k. 11 akt ZUS)

W dniu 22 stycznia 2007 r. E. K. (jako ustawowy opiekun) złożyła w organie rentowym wniosek o rentę rodzinną dla nieletniej córki Z. K..

(wniosek z dnia 22 stycznia 2007 r. - k. 1-5 akt ZUS)

Decyzją z dnia 6 lutego 2007 r. organ rentowy przyznał E. K., jako ustawowemu opiekunowi Z. K., rentę rodzinną na okres od dnia 14 stycznia 2007 r. do 30 kwietnia 2022 r. Renta podlegała podziałowi na dwie części, dla dwóch uprawnionych osób.

(decyzja z dnia 6 lutego 2007 r. - k. 49-52 akt ZUS)

W punkcie X w/w decyzji zawarte zostało pouczenie dla świadczeniobiorcy, zgodnie z którym osoba uprawniona do renty rodzinnej lub do części renty rodzinnej powinna powiadomić organ rentowy o innych okolicznościach powodujących zawieszenie prawa do renty, a mianowicie - zaprzestania uczęszczania do szkoły przez osobę powyżej 16 lat, a jeżeli uczy się w szkole - uczelni, należy nadesłać zaświadczenie o kontynuowaniu nauki i dacie programowego jej ukończenia (renta przysługuje dziecku do osiągnięcia 16 lat, a jeżeli przekroczy 16 lat - do ukończenia nauki, nie dłużej niż do osiągnięcia 25 lat).

(pouczenie zawarte w decyzji z dnia 6 lutego 2007 r. - k. 49-52 akt ZUS)

Matka ubezpieczonej nie zwróciła uwagi na treść decyzji i zawarte w niej pouczenie. Jej mąż zmarł na skutek choroby nowotworowej, kiedy córka miała pół roku. Była w żałobie.

(zeznania świadka E. K. na rozprawie z dnia 18 lutego 2025 r. e-protokół (...):13:13-00:28:19 - koperta k. 44)

Kolejne decyzje organu rentowego dotyczące waloryzacji renty rodzinnej zawierały tożsame pouczenie, co pouczenie zawarte w decyzji z dnia 6 lutego 2007 r.

(decyzja z dnia 6 marca 2008 r - k. 65-72 akt ZUS, decyzja z dnia 4 marca 2009 r. - k. 67-72, decyzja z dnia 4 marca 2010 r. - k. 119-122, decyzja z dnia 4 marca 2011 r. - k. 126-128 akt ZUS, decyzja z dnia 9 września 2012 r. - k. 155-156 akt ZUS)

Na początku renta rodzinna podlegała podziałowi na dwie części, a od 1 sierpnia 2012 r. przysługiwała tylko nieletniej Z. K., ponieważ matka ubezpieczonej wróciła do pracy.

(decyzja z dnia 3 września 2012 r. - k. 155-156 pliku I akt ZUS, zeznania świadka E. K. na rozprawie z dnia 18 lutego 2025 r. e-protokół (...):13:13-00:28:19 - koperta k. 44)

Pieniądze z renty rodzinnej trafiały na rachunek bankowy, którego właścicielami byli rodzice ubezpieczonej. Poza rentą rodzinną nie wpływały na niego żadne inne środki. Z tego konta opłacany był jedynie kredyt na mieszkanie rodziców ubezpieczonej. Oprócz tego matka skarżącej miała drugie konto, z którego regularnie korzystała.

(zeznania ubezpieczonej na rozprawie z dnia 18 lutego 2025 r. e-protokół (...):30:24 - 00:30:53 w zw. z wysłuchaniem informacyjnym na rozprawie 00:01:41-00:10:07 - koperta k. 44, zeznania świadka E. K. na rozprawie z dnia 18 lutego 2025 r. e-protokół (...):13:13 - 00:28:19 - koperta k. 44)

Matka ubezpieczonej potraktowała rachunek bankowy, na który wpływała renta rodzinna, jako lokatę dla córki, ponieważ rata kredytu wynosiła ok. 500 zł, a renta rodzinna ok. 1600 zł.

(zeznania świadka E. K. na rozprawie z dnia 18 lutego 2025 r. e-protokół (...):13:13-00:28:19 - koperta k. 44)

E. K. po ukończeniu przez Z. K. 16 roku życia nie dostarczyła do organu rentowego zaświadczenia o kontynuowaniu kształcenia przez córkę.

(bezsporne, a nadto zeznania ubezpieczonej na rozprawie z dnia 18 lutego 2025 r. e-protokół (...):30:24 - 00:30:53 w zw. z wysłuchaniem informacyjnym na rozprawie 00:01:41-00:10:07 - koperta k. 44, zeznania świadka E. K. na rozprawie z dnia 18 lutego 2025 r. e-protokół (...):13:13 - 00:28:19 - koperta k. 44)

W konsekwencji ZUS wstrzymał wypłatę renty rodzinnej.

(bezsporne)

Ani skarżąca ani jej matka nie sprawdzały stanu konta bankowego, na który miała wpływać renta rodzinna. We wrześniu 2024 r. matka ubezpieczonej chciała przepisać rachunek bankowy na Z. K., ponieważ córka szła na studia. Dopiero wtedy ubezpieczona i jej matka zorientowały się, że od pewnego czasu nie wpływają na konto żadne środki z ZUS.

(zeznania ubezpieczonej na rozprawie z dnia 18 lutego 2025 r. e-protokół (...):30:24 - 00:30:53 w zw. z wysłuchaniem informacyjnym na rozprawie 00:01:41-00:10:07 - koperta k. 44, zeznania świadka E. K. na rozprawie z dnia 18 lutego 2025 r. e-protokół (...):13:13 - 00:28:19 - koperta k. 44)

Matka ubezpieczonej nie miała dostępu do konta internetowego w/w rachunku bankowego. Zrezygnowała również z otrzymywania wyciągów bankowych. Od momentu przyznania prawa do renty rodzinnej nie widziała potrzeby sprawdzania stanu konta, ponieważ kredyt się spłacał. Nie dostała również żadnej informacji z banku, że na konto nie wpływają pieniądze.

(zeznania świadka E. K. na rozprawie z dnia 18 lutego 2025 r. e-protokół (...):13:13-00:28:19 - koperta k. 44)

E. K. jest nauczycielką. Wiedziała z dziennika, że jej uczniowie pobierają rentę rodzinną. Nie zajmowała się jednak wystawianiem zaświadczeń o kontynuowaniu nauki, dlatego nie miała świadomości, że powinna złożyć takie zaświadczenie w organie rentowym w imieniu córki.

(zeznania świadka E. K. na rozprawie z dnia 18 lutego 2025 r. e-protokół (...):13:13-00:28:19 - koperta k. 44)

W dniu 12 września 2024 r. Z. K. złożyła w organie rentowym wniosek o przedłużenie prawa do renty rodzinnej w związku z kontynuacją nauki i jednocześnie zwróciła się o wypłatę zaległych świadczeń związanych z wypłatą renty rodzinnej od 14 kwietnia 2022 r. Oświadczyła, że od 1 października 2024 r. będzie studentką (...) im. J. D. w C.. Natomiast zaświadczenie potwierdzające rozpoczęcie nauki dostarczy niezwłocznie po jego otrzymaniu w uczelni.

(wniosek z dnia 12 września 2024 r. - k. 257-261 akt ZUS)

Do w/w wniosku ubezpieczona załączyła zaświadczenie Zespołu Szkół im. (...) w Ł. z dnia 11 września 2024 r., zgodnie z którym w okresie od 1 września 2020 r. do 26 kwietnia 2024 r. była uczennicą II Liceum Ogólnokształcącego w Ł.. W maju 2024 r. przystępowała do egzaminu maturalnego. Status ucznia posiadała do 31 sierpnia 2024 r.

(zaświadczenie Zespołu Szkół im. (...) w Ł. - k. 263)

W dniu 3 października 2024 r. organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję.

(decyzja z dnia 3 października 2024 r. - k. 269)

W dniu 2 października 2024 r. ubezpieczona ponownie złożyła w organie rentowym wniosek o przedłużenie prawa do renty rodzinnej w związku z kontynowaniem nauki. Do w/w wniosku załączyła zaświadczenie z (...) im. J. D. w C., Wydziału Nauk Ścisłych, Przyrodniczych i (...), z którego wynikało, że od 1 października 2024 r. jest studentką dietetyki (studia stacjonarne I stopnia). Jako planowany termin ukończenia studiów wskazano 30 września 2027 r.

(wniosek z dnia 2 października 2024 r. - k. 275)

Decyzją z dnia 15 października 2024 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C. po rozpatrzeniu wniosku z dnia 2 października 2024 r. przyznał Z. K. rentę rodzinną od 1 października 2024 r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek.

(decyzja z dnia 15 października 2024 r. - k. 277 akt ZUS)

Należy w tym miejscu podkreślić, że powyższy stan faktyczny był między stronami – w zakresie koniecznym dla rozstrzygnięcia sprawy – w całości bezsporny, natomiast strony wywodziły z niego odmienne skutki prawne, ta zaś kwestia należy do oceny prawnej zebranego w sprawie materiału dowodowego, czego Sąd dokona poniżej w ramach rozważań prawnych.

Sąd Okręgowy w Łodzi zważył, co następuje:

Odwołanie nie zasługuje na uwzględnienie.

Na wstępie przypomnienia wymaga, że zgodnie z art. 65 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2024 r. poz. 1631 z późn. zm.; dalej jako ustawa o emeryturach i rentach z FUS) renta rodzinna przysługuje uprawnionym członkom rodziny osoby, która w chwili śmierci miała ustalone prawo do emerytury lub renty z tytułu niezdolności do pracy lub spełniała warunki wymagane do uzyskania jednego z tych świadczeń.

W myśl art. 67 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS do renty rodzinnej uprawnieni są następujący członkowie rodziny spełniający warunki określone w art. 68-71:

1.  dzieci własne, dzieci drugiego małżonka oraz dzieci przysposobione;

2.  przyjęte na wychowanie i utrzymanie przed osiągnięciem pełnoletności wnuki, rodzeństwo i inne dzieci, z wyłączeniem dzieci przyjętych na wychowanie i utrzymanie w ramach rodziny zastępczej lub rodzinnego domu dziecka;

3.  małżonek (wdowa i wdowiec);

4.  rodzice.

Stosownie zaś do art. 68 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej:

1.  do ukończenia 16 lat;

2.  do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo

3.  bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2.

Ustawodawca na mocy art. 68 ust. 1 ustawy przyznał prawo do renty do ukończenia nauki, nie dłużej jednak niż do 25 lat życia. Nie ulega wątpliwości, że przepis ten reguluje sytuację ucznia lub studenta. Tylko studentów dotyczy możliwość pobierania renty po ukończeniu 25 lat.

Przez naukę w szkole, o której mowa w art. 68 ust. 1 pkt 2 w/w ustawy, rozumie się naukę w szkołach podstawowych, gimnazjach i szkołach ponadgimnazjalnych (publicznych i niepublicznych), szkołach wyższych (państwowych i niepaństwowych), prowadzonych przez K. (…), a także pozaszkolnych formach kształcenia, dokształcania bądź doskonalenia zawodowego (np. w ramach różnego rodzaju kursów lub praktyk zawodowych). W grę wchodzą wszelkie formy kształcenia w systemie stacjonarnym, zaocznym, wieczorowym i korespondencyjnym.

W przedmiotowej sprawie renta rodzinna dla E. K., jako ustawowego opiekuna nieletniej Z. K., została przyznana na okres od 14 stycznia 2007 r. do 30 kwietnia 2022 r., tj. do osiągnięcia przez dziecko 16 roku życia. E. K., pomimo ukończenia przez córkę 16 roku życia oraz stosownego pouczenia w decyzjach organu rentowego, nie złożyła w ZUS zaświadczenia o kontynuowaniu przez nią kształcenia. W związku z powyższym organ rentowy nie wydał po 30 kwietnia 2022 r. decyzji o przyznaniu renty rodzinnej dla skarżącej na kolejny okres.

Z. K. i jej matka zorientowały się, że środki z tytułu renty rodzinnej przestały wpływać na rachunek bankowy dopiero, gdy skarżąca miała rozpocząć studia. W związku z powyższym w dniu 12 września 2024 r. Z. K. złożyła w organie rentowym wniosek o przedłużenie prawa do renty rodzinnej w związku z kontynuacją nauki i jednocześnie zwróciła się o wypłatę zaległych świadczeń związanych z wypłatą renty rodzinnej od 14 kwietnia 2022 r. jednocześnie oświadczając, że od 1 października 2024 r. będzie studentką (...) im. J. D. w C.. Zaskarżoną decyzją organ rentowy odmówił ubezpieczonej Z. K. prawa do ustalenia renty rodzinnej od 1 maja 2022 r. Natomiast po przedłożeniu przez ubezpieczoną zaświadczenia z uczelni, decyzją z dnia 15 października 2024 r., Zakład przyznał Z. K. rentę rodzinną od 1 października 2024 r., tj. od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek.

W konsekwencji spór w niniejszej sprawie sprowadzał się do ustalenia czy organ rentowy zasadnie odmówił Z. K. prawa do ustalenia renty rodzinnej od 1 maja 2022r.

W tym miejscu przypomnienia wymaga, że zgodnie z art. 100 ustawy o emeryturach i rentach z FUS prawo do świadczeń określonych w ustawie powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa, z zastrzeżeniem ust. 2.

Stosownie do art. 116 ustawy o emeryturach i rentach z FUS postępowanie w sprawach świadczeń wszczyna się na podstawie wniosku zainteresowanego, chyba że ustawa stanowi inaczej.

W myśl art. 129 ustawy o emeryturach i rentach z FUS świadczenia wypłaca się poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu, z uwzględnieniem ust. 2.

Na mocy art. 129 ust. 2 w razie zgłoszenia wniosku o rentę rodzinną w miesiącu przypadającym bezpośrednio po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć ubezpieczonego, emeryta lub rencisty, rentę rodzinną wypłaca się od dnia śmierci, nie wcześniej jednak niż od dnia spełnienia warunków do renty przez uprawnionych członków rodziny.

Zgodnie zaś z art. 134 ustawy o emeryturach i rentach z FUS wypłatę świadczeń wstrzymuje się m.in., jeżeli:

1.  powstaną okoliczności uzasadniające zawieszenie prawa do świadczeń lub ustanie tego prawa;

2.  osoba pobierająca świadczenia mimo pouczenia lub żądania organu rentowego nie przedłoży dowodów stwierdzających dalsze istnienie prawa do świadczeń;

W razie ustania przyczyny powodującej wstrzymanie wypłaty świadczenia, wypłatę wznawia się od miesiąca ustania tej przyczyny, jednak nie wcześniej niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o wznowienie wypłaty lub wydano z urzędu decyzję o jej wznowieniu, z uwzględnieniem ust. 2 (art. 135 ust. 1 w/w ustawy).

Mając na względzie treść w/w przepisów należy wskazać, że bezpodstawne jest utożsamienie istnienia prawa do świadczeń, związanego ze spełnieniem ustawowych warunków nabycia tego prawa z przyznaniem (i wypłatą) świadczenia. I pominięcie tego, iż ustalenie prawa do świadczenia przez stwierdzenie spełnienia jego warunków nie odpowiada przyznaniu świadczenia. Jeżeli zatem przesłanki uprawniające do świadczenia zostały spełnione przed datą złożenia wniosku o to świadczenie, to jego przyznanie nie może nastąpić wcześniej niż od miesiąca, w którym ten wniosek zgłoszono. Wykładnia przepisu art. 129 ust. 1 jest utrwalona w judykaturze i orzecznictwie. Należy bowiem wskazać, że ustawodawca nie przewidział możliwości domagania się wypłaty świadczenia od daty jego nabycia do chwili złożenia wniosku. Świadczenia wypłaca się, poczynając od dnia powstania prawa do tych świadczeń, nie wcześniej jednak niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek lub wydano decyzję z urzędu. Nie wypłaca się świadczeń z wyrównaniem za czas od nabycia do nich prawa in abstracto, bez względu na to, czy niezłożenie wniosku spowodowane było brakiem staranności w prowadzeniu własnych spraw czy też innymi okolicznościami w tym brakiem wiedzy. W tym ostatnim kontekście podkreślić należy, że organ rentowy nie ma obowiązku ani możliwości indywidualnego informowania wszystkich zainteresowanych o przysługujących im uprawnieniach w zakresie zmian w wysokości świadczeń z ubezpieczenia społecznego, a zwłaszcza takich, które wymagają szczegółowej analizy dokumentów (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 26 października 2017 r., III AUa 1642/16, LEX nr 2409339, wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 21 kwietnia 2017 r., III AUa 1912/16, LEX nr 2386992).

Zasada ta jest wyrazem przyznania przez ustawodawcę prymatu woli podmiotu uprawnionego, który nawet jeżeli spełnia przesłanki nabycia prawa do świadczenia, nie musi z niego korzystać. Istnienia prawa do świadczeń (wiążącego się ze spełnieniem warunków jego nabycia) nie można bowiem utożsamiać z przyznaniem (wypłatą) świadczenia.

O nabyciu prawa do świadczeń z ubezpieczenia społecznego stanowi art. 100 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, przewidujący powstanie prawa do świadczeń z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa, natomiast o wypłacie - art. 129 ust. 1 ustawy. Wszelkie wątpliwości w tym zakresie zostały usunięte przez Sąd Najwyższy, który stwierdził, że przyznaniem świadczenia jest ustalenie prawa do jego pobierania, a więc wypłaty (por. uchwałę siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 1989 r., III UZP 11/89, OSNCP rok 1990, nr 6, poz. 72 i wcześniejszą uchwałę z dnia 10 sierpnia 1988 r. III UZP 22/88, OSNCP rok 1989, nr 12, poz. 194 oraz wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 listopada 2006 r, III UK 95/06). Pogląd ten zachował aktualność, a jego przyjęcie oznacza, że powstanie ipso iure (z mocy samego prawa) prawa do świadczenia przez stwierdzenie spełnienia jego warunków nie odpowiada przyznaniu świadczenia. Przyznanie świadczenia nie może nastąpić, jeśli nie zostanie złożony stosowny wniosek przez osobę zainteresowaną.

W konsekwencji dopiero złożenie wniosku o świadczenie powoduje obowiązek jego wypłaty. Podkreślenia wymaga jednocześnie to, że brzmienie ust. 1 powołanego przepisu jest jednoznaczne, a przy tym ustawodawca nie przewidział żadnej możliwości wyrównywania świadczenia osobom, które wystąpiły z wnioskiem o nie (o jego wypłatę) później, niż nabyły do niego prawo. Powołany przepis nie odwołuje się do "szczególnych warunków" czy "szczególnie uzasadnionych okoliczności, które łagodziłyby jego rygoryzm.

Jedyny wyjątek od wynikającej z art. 129 ust. 1 zasady ustawodawca przewidział w treści ust. 2 powołanego przepisu, który dotyczy wypłaty renty rodzinnej, ale i w tym przypadku przewidując ograniczenie, że w razie zgłoszenia wniosku o rentę rodzinną w miesiącu przypadającym (tylko) bezpośrednio po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć ubezpieczonego, emeryta lub rencisty, rentę rodzinną wypłaca się od dnia śmierci, nie wcześniej jednak niż od dnia spełnienia warunków do renty przez uprawnionych członków rodziny.

Ustalenie prawa do renty rodzinnej, warunków, jakie powinni spełniać członkowie rodziny zmarłego, regulują art. 68-74 ustawy emerytalnej, natomiast kwestie wypłaty świadczenia stanowią treść przepisów technicznych dotyczących zasad wypłaty świadczenia. W tej mierze istotna jest treść art. 129 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej. W sposób jasny i wyraźny precyzuje, za jaki okres uprawniony może dochodzić wypłaty świadczenia. Otóż świadczenie wypłaca się od dnia powstania prawa do renty, nie wcześniej niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek. W przypadku zgłoszenia wniosku o rentę w miesiącu przypadającym bezpośrednio po miesiącu, w którym nastąpiła śmierć ubezpieczonego (emeryta, rencisty), rentę wypłaca się od dnia śmierci, nie wcześniej jednak niż od dnia spełnienia warunków do renty przez uprawnionych członków rodziny. Nie ma tu wskazania, że w wyjątkowych przypadkach przewiduje się możliwość wypłaty renty za okres wcześniejszy (por. A. Wypych-Żywicka, Glosa do wyroku SN z dnia 11 maja 2006 r., I UK 320/06, OSP 2008, nr 1, s. 3).

Sądowi znane jest, iż w orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażony został jednak pogląd, zgodnie z którym wyjątkowo może się zdarzyć, że wystąpią szczególne okoliczności, które mogą skutecznie podważyć, wynikającą z wykładni językowej art. 129 ust. 1, zasadę niemożliwości wypłacenia świadczenia za okres wsteczny (sprzed wniosku), a to przy zastosowaniu innych reguł interpretacyjnych, uwzględniających zwłaszcza cel renty rodzinnej i potrzebę zapewnienia środków utrzymania uprawnionym (wykładnia celowościowa). W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego jako ww. okoliczności szczególne jawią się w praktyce sytuacje dotyczące ubiegania się o rentę rodzinną po osobie zaginionej, która po upływie 10 lat od zaginięcia następnie została uznana za zmarłą zgodnie z art. 29 § 1 k.c. Jak również w sytuacji, kiedy ojciec zmarł przed urodzeniem dziecka i nie można było wcześniej dokonać ustalenia ojcostwa. Te sytuacje bezwzględnie wiążą się z koniecznością wydania stosownych rozstrzygnięć przez sądy w innych postępowaniach. Dopiero te rozstrzygnięcia mogą stanowić podstawę do ubiegania się o prawo do renty rodzinnej (np. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 11 maja 2006 r., I UK 320/05, OSNP rok 2007, nr 9-10, poz. 143, z dnia 10 lutego 2012 r., II UK 146/11, OSN rok 2013, nr 1-2, poz. 17, z dnia 3 kwietnia 2013 r., II UK 398/13). Znane jest również Sądowi orzeczenie Sądu Najwyższego w wyjątkowej sytuacji pozbawienia uprawnionego prawa do świadczenia (jego wypłaty) na skutek obiektywnych okoliczności, na które uprawniony nie ma i nie może mieć wpływu (np. ubiegania się przez małoletnie dzieci o rentę rodzinną po zmarłej matce, gdy jednocześnie ich ojciec pozbawiony jest wolności w związku z tymczasowym aresztowaniem (wyr. z 5.10.2006 r., I UK 117/06, OSNP 2007, Nr 23–24, poz. 357).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy wskazać należy, że matka ubezpieczonej, jako jej przedstawiciel ustawowy powinna była zadbać o to, aby we właściwym terminie złożyć wniosek o przedłużenie prawa do renty rodzinnej w związku z kontynuowaniem nauki przez skarżącą. Jak wynika wprost z decyzji z dnia 6 lutego 2007 r. organ rentowy przyznał E. K., jako ustawowemu opiekunowi Z. K., rentę rodzinną jedynie – zgodnie z obowiązującymi przepisami - na okres od dnia 14 stycznia 2007 r. do 30 kwietnia 2022 r., czyli do ukończenia przez skarżącą 16 roku życia. Warunkiem dalszej wypłaty świadczenia było złożenie stosownego wniosku o przyznanie renty rodzinnej na dalszy okres i załączenie do niego zaświadczenia o kontynuacji nauki, czego matka odwołującej nie zrobiła.

Nie można również tracić z pola widzenia, że zarówno decyzja o przyznaniu renty rodzinnej, jak i późniejsze decyzje o waloryzacji świadczenia zawierały stosowne pouczenie w tym zakresie. W pouczeniach wskazano jednoznacznie, że osoba uprawniona do renty rodzinnej lub do części renty rodzinnej powinna powiadomić organ rentowy o innych okolicznościach powodujących zawieszenie prawa do renty, a mianowicie - zaprzestania uczęszczania do szkoły przez osobę powyżej 16 lat, a jeżeli uczy się w szkole - uczelni, należy nadesłać zaświadczenie o kontynuowaniu nauki i dacie programowego jej ukończenia (renta przysługuje dziecku do osiągnięcia 16 lat, a jeżeli przekroczy 16 lat - do ukończenia nauki, nie dłużej niż do osiągnięcia 25 lat).

W ocenie Sądu, w przedmiotowym stanie faktycznym, po stronie matki skarżącej nie wystąpiły żadne zdarzenia o charakterze szczególnym, stanowiące obiektywną przeszkodę do złożenia przedmiotowego wniosku w 2022 roku. Sąd przy tym nie neguje, że matka ubezpieczonej ze względu na śmierć męża znalazła się w trudnej sytuacji życiowej. Śmierć osoby bliskiej stanowiła dla niej niewątpliwie bolesne przeżycie, ale to dramatyczne zdarzenie miało miejsce w 2007 roku. Nadto należy zauważyć, że matka skarżącej - jak sama przyznała - nawet nie zapoznała się z treścią pierwszej decyzji, z której wynikało, do kiedy przyznano świadczenie. Znamiennym jest również, że decyzje o waloryzacji świadczenia były wydawane w następnym latach, a więc nie bezpośrednio po śmierci T. K.. Mimo to matka odwołującej nadal nie przeanalizowała treści pouczenia, z którego jednoznacznie wynikało, że po ukończeniu 16 roku życia przez córkę powinna nadesłać do ZUS zaświadczenie o kontynuowaniu nauki. Niewątpliwie powyższe - to jest zapoznanie się z decyzją, a następnie zapoznawanie się z kolejnymi decyzjami organu rentowego oraz zawartymi w nich pouczeniami, jest podstawą dla osoby należycie dbającej o swoje interesy i interesy dziecka. Z pewnością również matka odwołującej, jako nauczycielka, jest osobą o wysokim poziomie intelektualnym i winna zdawać sobie sprawę z konsekwencji niedołożenia należytej staranności w takiej sytuacji.

Należy również zaznaczyć, że wniosek o przedłużenie prawa do renty został złożony ponad dwa lata po wstrzymaniu wypłat. W konsekwencji nie sposób nie zgodzić się z organem rentowym, że zwłoka w złożeniu wniosku spowodowana została brakiem staranności w prowadzeniu spraw córki. Przez cały okres pobierania renty rodzinnej matka ubezpieczonej nie kontrolowała, czy rzeczywiście przelewy od organu rentowego wpływały na rachunek bankowy i w jakiej wysokości. Nie miała dostępu do konta internetowego. Świadomie zrezygnowała z otrzymywania wydruków operacji bankowych. Od momentu przyznania prawa do renty rodzinnej ani raz nie udała się do banku, żeby sprawdzić, czy wszystko jest w porządku. Nie budzi natomiast wątpliwości, że dbając o interesy córki powinna regularnie sprawdzać stan konta bankowego. Gdyby monitorowała otrzymywane środki mogłaby wyjaśnić zaistniałą sytuację niezwłocznie, a z pewnością znacznie wcześniej.

Odnosząc się natomiast do orzeczeń, na które powoływała się ubezpieczona, w których sądy doszły do wniosku, że dopuszczalna jest wypłata renty rodzinnej za okresy poprzedzające datę złożenia wniosku o jej przyznanie, należy zauważyć, iż zapadły one w zupełnie innych stanach faktycznych niż rozpoznawana sprawa. Choć cytowane przez skarżącą tezy wyroków Sądu Najwyższego z dnia 3 kwietnia 2014 r. (II UK 398/13), Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 10 czerwca 2021 (III AUa 346/21) oraz Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 29 maja 2019 r. (III AUa 556/18) wydają się korzystne dla odwołującej, to niewątpliwie nie mogą mieć wpływu na rozstrzygnięcie w przedmiotowej sprawie.

W pierwszej z wymienionych spraw wnioskodawczyni, która miała ustalone prawo do emerytury, dochodziła prawa do renty rodzinnej po osobie, która zaginęła. W takim stanie faktycznym rzeczywiście zachodziły zdarzenia o charakterze szczególnym, stanowiące obiektywną przeszkodę do złożenia wniosku o rentę rodzinną. Ubezpieczona mogła bowiem realizować swoje uprawnienia dopiero po uprawomocnieniu się postanowienie o uznaniu za zmarłego i uzyskaniu stosownych dokumentów (m.in. skróconego aktu zgonu).

W drugiej z wymienionych spraw matka działająca w imieniu małoletniego syna, jako przedstawiciel ustawowy, złożyła wniosek o przyznanie prawa do renty rodzinnej niezwłocznie. Przez długi czas trwało bowiem postępowanie mającego na celu ustalenie, czy zmarły spełnił wszystkie warunki wymagane do uzyskania prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy. Dodatkowo do znacznego wydłużenia czasu trwania w/w postępowania przyczyniło się nienależyte wypełnienie przez organ rentowy obowiązku informacyjnego. Niewątpliwie natomiast matka małoletniego podejmowała kolejne czynności przedstawione przez organ rentowy z należytą starannością i bez zbędnej zwłoki.

Z kolei w ostatniej ze spraw małoletni znalazł się w bardzo szczególnej sytuacji, jaką było ubieganie się o rentę rodzinną po ojcu, który zmarł przed jego urodzeniem przy niemożności wcześniejszego ustalenia ojcostwa. Przedstawicielka ustawowa małoletniego podjęła wszelkie możliwe działania celem zapewnienia dziecku renty, niezwłocznie po jego urodzeniu. Od razu po urodzeniu dziecka wniosła bowiem o ustalenie ojcostwa i natychmiast po uprawomocnieniu wyroku potwierdzającego ojcostwo złożyła wniosek o rentę rodzinną.

Również wywody prawne zawarte w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2006 r. (I UK 117/06) nie mogą mieć żadnego wpływu na rozstrzygnięcie w przedmiotowej sprawie. Dotyczyły one bowiem również niezwykle trudnej i szczególnej sytuacji faktycznej, a nadto Sąd Najwyższy w tej sprawie nie zmienił wyroku Sądu Apelacyjnego, a jedynie uchylił go i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania uznając, że wskazany sąd nie zgromadził wystarczającego materiału dowodowego.

Powoływany wyrok został wydany w szczególnej sytuacji faktycznej i prawnej, jaką stanowi przypadek ubiegania się przez małoletnie dzieci o rentę rodzinną po zmarłej matce, gdy jednocześnie ich ojciec pozbawiony jest wolności w związku z tymczasowym aresztowaniem. Sąd Najwyższy podkreślił „wyjątkową, nadzwyczajną sytuację faktyczną i prawną, w jakiej znalazło się rodzeństwo (uprawnionych do renty rodzinnej po zmarłej matce)”. Dość powiedzieć, że matka małoletnich zmarła 20 grudnia 2003 r., a w sprawie jej śmierci zostało wszczęte postępowanie karne (przygotowawcze); z kolei ich ojciec został 22 grudnia 2003 r. tymczasowo aresztowany. W związku z pobytem ojca małoletnich w areszcie śledczym zostało wszczęte z urzędu postępowanie o zawieszenie jego władzy rodzicielskiej nad małoletnimi dziećmi, a faktyczną opiekę nad nimi przejęła od chwili śmierci matki jej siostra (wnioskodawczyni w omawianej sprawie). Do chwili zawieszenia władzy rodzicielskiej ojca nad małoletnimi dziećmi - co nastąpiło z chwilą uprawomocnienia się postanowienia wydanego w sprawie o zawieszenie władzy rodzicielskiej - L. N. był formalnie przedstawicielem ustawowym rodzeństwa N., co oznacza, że zgodnie z treścią przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego dotyczących władzy rodzicielskiej, mógł wystąpić do organu rentowego z wnioskiem o przyznanie małoletnim dzieciom renty rodzinnej po zmarłej matce. Nie mogła natomiast tego uczynić wnioskodawczyni jako jedynie faktyczna opiekunka dzieci. Uczyniła to dopiero z chwilą uzyskania statusu prawnego ich przedstawicielki ustawowej - najwcześniej jak to było możliwe, 16 lutego 2005 r.

Jednocześnie Sąd Najwyższy podkreślił, że ojciec małoletnich uprawnionych miał prawną możliwość podjęcia kroków zmierzających do zabezpieczenia interesów swoich dzieci - nawet przebywając w areszcie śledczym czy w zakładzie karnym mógł wystąpić w imieniu małoletnich dzieci (jako ich przedstawiciel ustawowy) do organu rentowego z wnioskiem o przyznanie im renty rodzinnej po zmarłej matce. Formalnie przysługiwała mu władza rodzicielska, obejmująca także prawo reprezentacji małoletnich dzieci, w tym podejmowania w ich imieniu czynności prawnych. Jak podkreślił Sąd Najwyższy mogły wystąpić natomiast istotne przeszkody natury faktycznej, które uniemożliwiły ojcu działanie w imieniu i na rzecz małoletnich dzieci w okresie od chwili śmierci ich matki do chwili ustanowienia opiekuna prawnego w osobie jej siostry, wnioskodawczyni. Okoliczności tych Sąd Apelacyjny jednak nie badał ani nie rozważał. Sąd podkreślił, że zgodnie z art. 94 § 1 k.r.o., jeżeli jedno z rodziców nie żyje, władza rodzicielska przysługuje drugiemu z rodziców. Władza rodzicielska to ogół obowiązków spoczywających na rodzicach i praw przysługujących im względem dziecka, w celu należytego wykonywania pieczy nad jego osobą i majątkiem. Jednym z elementów władzy rodzicielskiej jest prawo (i obowiązek) reprezentowania dziecka, przyznane rodzicom jako instrument należytego wykonywania zadań rodzicielskich. Czynność prawna dokonana przez rodziców w imieniu dziecka pociąga za sobą skutki bezpośrednio dla dziecka (art. 98 k.r.o.). Z istoty władzy rodzicielskiej, jako stosunku ściśle osobistego, jak i z kategorycznych sformułowań poszczególnych przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego (art. 96, art. 97 § 1, art. 98 § 1) wynika, że w prawie polskim obowiązuje zasada osobistego wykonywania władzy rodzicielskiej przez rodziców. Podstawową zasadą wykonywania władzy rodzicielskiej jest dobro dziecka. Oznacza to, że rodzice powinni władzę rodzicielską tak sprawować, aby wszystkie ich poczynania były zgodne z interesem dziecka. Ojciec małoletnich uprawnionych do renty rodzinnej, pomimo przebywania w areszcie śledczym, był zobowiązany do działania w ich imieniu. Tymczasowe aresztowanie, jak podkreślił Sąd Najwyższy, nie stanowi przeszkody prawnej w wykonywaniu władzy rodzicielskiej, w szczególności w reprezentacji dzieci, może natomiast wiązać się z istotnymi utrudnieniami w dokonywaniu czynności faktycznych i prawnych w zakresie tej władzy. W rozpoznawanej sprawie nie zostało jednak ustalone, czy istniały jakiejkolwiek przeszkody w sporządzeniu i przesłaniu przez L. N. z aresztu śledczego do organu rentowego wniosku o przyznanie renty rodzinnej jego dzieciom. Stosunki między rodzicami a dziećmi mają charakter szczególny, a dobro dziecka wymaga maksymalnego stopnia staranności rodziców. Brak należytej staranności ze strony rodziców dowodzi, że nie sprawują oni prawidłowo władzy rodzicielskiej, co może spowodować interwencję sądu opiekuńczego (art. 109 k.r.o.), aż do pozbawienia władzy rodzicielskiej w wypadkach rażących (art. 111 k.r.o.). Brak podjęcia odpowiednich działań prawnych przez ojca uprawnionych po śmierci ich matki zagrażał istotnym interesom małoletnich dzieci, które nie otrzymały należnego im świadczenia (renty rodzinnej po matce) przez okres ponad roku. Jak podkreślił Sąd Najwyższy sądy obydwu instancji rozpoznające sprawę zignorowały jednak twierdzenia wnioskodawczyni co do wyjątkowej sytuacji małoletnich uprawnionych i nie poczyniły jakichkolwiek ustaleń dotyczących ewentualnych przeszkód, które uniemożliwiły wystąpienie z wnioskiem o przyznanie renty rodzinnej uprawnionym bezpośrednio po śmierci ich matki

Nie poczyniły na przykład ustaleń co do tego, czy istniały przeszkody, które uniemożliwiły ojcu uprawnionych, przy zachowaniu przez niego wymaganej staranności, złożenie wniosku o przyznanie renty rodzinnej, chociaż wnioskodawczyni wyraźnie te przeszkody przedstawiała w swoich twierdzeniach, dokumentując je odpowiednimi dowodami. Nie ustalono również, czy i komu sąd opiekuńczy powierzył ewentualnie opiekę nad uprawnionymi w toku postępowania o zawieszenie władzy rodzicielskiej ich ojca i dlaczego osoba ta nie złożyła w ich imieniu wniosku o rentę rodzinną.

W związku z powyższymi wątpliwościami Sąd Najwyższy uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego.

Niewątpliwie żadna z w/w sytuacji nie jest nawet podobna do sytuacji ubezpieczonej. Raz jeszcze podkreślenia wymaga, że w rozpoznawanej sprawie nie mamy do czynienia z żadnymi szczególnymi okolicznościami. Złożenie wniosku było uzależnione jedynie od należytej dbałości E. K. o interesy dziecka. Organ rentowy dokonał wszystkich niezbędnych pouczeń. Natomiast to matka ubezpieczonej nie wykazała się należytą starannością w prowadzeniu spraw córki.

W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał odwołanie za niezasadne. Odwołująca nie wykazała podstaw do zmiany decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w w/w zakresie, ta zaś, jak wynika z ustalonych przez Sąd Okręgowy okoliczności prawnych i faktycznych, była prawidłowa i zgodna z prawem.

Względem powyższego przedmiotowe odwołanie podlegało oddaleniu na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., o czym Sąd Okręgowy orzekł, jak w sentencji wyroku