Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 07.11.2024 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych II Oddział w Ł. odmówił D. Z. prawa do rekompensaty ponieważ do dnia 31.12.2008 r. nie udowodnił wymaganego 15 – letniego okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Uwzględniony staż w szczególnych warunkach wynosi 9 miesięcy i 11 dni. ZUS nie zaliczył okresów pracy: od 15.11.1985 r. do 30.09.1992 r. na stanowisku kierownika zmianowego, od 01.10.1992 r. do 31.03.2005 r. – na stanowisku zastępcy kierownika wydziału po wyłączeniu okresów zasiłków chorobowych do pracy w szczególnych warunkach. Organ rentowy wskazał, że zakres obowiązków ”kadry kierowniczej w zakładzie” wykracza poza osobiste i bezpośrednie dozorowanie czy kontrolę poszczególnych procesów produkcyjnych. Nie jest więc możliwe, jak konkludował, aby pracownik kadry kierowniczej zakładu – wyższego szczebla- pracował stale i w pełnym wymiarze przy stanowiskach robotniczych wymienionych w wykazie.

(decyzja – k. nieponumerowane strony załączonych do sprawy akt organu rentowego)

Nie podzielając treści decyzji D. Z. złożył od niej odwołane, wnosząc o ustalenie prawa do rekompensaty.

(odwołanie – k. 3-4)

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie podtrzymując argumentację podniesioną w zaskarżonej decyzji.

(odpowiedź na odwołanie – k.9-9 verte)

Na rozprawie w dniu 25.02.2025 r. wnioskodawca poparł odwołanie, zaś pełnomocnik ZUS wniósł o jego oddalenie.

(końcowe stanowiska stron – rozprawa z dnia 25.02.2025 r. e-protokół (...):32:08-01:38:55 – płyta CD – k. 48)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

D. Z. urodził się w dniu (...)

(okoliczność bezsporna)

W dniu 28.10.2024 r. wnioskodawca złożył do ZUS wniosek o przyznanie prawa do emerytury wraz z rekompensatą.

(wniosek – k. nieponumerowane strony załączonych do sprawy akt organu rentowego)

Decyzją z dnia 06.11.2024 r. ZUS przyznał wnioskodawcy emeryturę od 25.10.2024 r., tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego.

(decyzja – k. nieponumerowane strony załączonych do sprawy akt organu rentowego)

W dniu 7.11.2024 r. organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję.

(decyzja – k. nieponumerowane strony załączonych do sprawy akt organu rentowego)

Wnioskodawca udowodnił bezspornie 9 miesięcy i 11 dni okresów pracy w warunkach szczególnych. ZUS zaliczył wnioskodawcy do tego stażu okresy pracy: od 06.02.1984 r. do 22.02.1984 r. (nastawiacz maszyn), 23.02.1984 r. do 03.07.1984 r. (mechanik maszyn) oraz 01.07.1985 r. do 14.11.1985 r. (mechanik maszyn).

(pismo – k. 33)

Wnioskodawca zatrudniony był w Zakładach (...) A. (...) upadłości w Ł. w okresie od 02.11.1983 r. do 31.03.2005 r. i od 1.04.2005 r. do 15.12.2006 r.

W tych okresach zatrudnienia ubezpieczony wykonywał pracę:

- od 02.11.1983 r. na stanowisku stażysty;

- od 06.02.1984 r. na stanowisku nastawiacza maszyn;

- od 23.02.1984 r. na stanowisku mechanika maszyn;

- od 15.11.1985 r. na stanowisku kierownika zmianowego tkalni;

- od 01.10.1992 r. na stanowisku z-cy kierownika wydziału tkalni;

- od 01.04.2005 r. na stanowisku kierownika wydziału tkalni.

W świadectwie pracy z dnia 31.03.2005 r. w pkt 8 znajduje się adnotacja o tym, że ubezpieczony wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub charakterze – od 06.02.1984 r. do 22.02.1984 r. – nastawiacz maszyn, 23.02.1984 r. do 03.07.1984 r., 01.07.1985 r. do 14.11.1985 r. – mechanik maszyn, 15.11.1985 r. do 30.09.1992 r. – kierownik zmianowy tkalni, 01.10.1992 r. do 31.03.2005 r. – z-ca kierownika wydziału tkalni.

Okresy nieskładkowe przypadające w trakcie wskazanych okresów zatrudnienia to: 11.02.1994 r. do 19.02.1994 r., 08.11.1994 r. do 10.11.1994 r., 14.10.1998 r. do 31.12.1998 r., 01.01.1999 r. do 31.03.1999 r., 15.12.2006 r.

(świadectwo pracy – k. 23-23 verte, k. 24-24 verte, k. 7 karta obiegowa zmiany –k. 13, k. 6, k. 28, umowa o pracę – k. 14, k. 29, zaświadczenie o zatrudnieniu i wynagrodzeniu załączonych do sprawy akt osobowo - płacowych)

Wnioskodawca legitymuje się świadectwami wykonywania prac w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze wystawionym przez Zakłady (...) A. (...) upadłości w Ł., z których wynika że:

- będąc zatrudniony w ww. zakładzie pracy w w/w okresie:

⚫

w tym od 06.02.1984 r. do 22.02.1984 r. pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy i wykonywał prace przy produkcji i wykańczaniu wyrobów włókienniczych na stanowisku nastawiacz maszyn wymienionym w wykazie A, dziale VII, poz. 4 pkt 48 wykazu stanowiącego załącznik nr 1 do Zarządzenia Ministra Przemysłu chemicznego i Lekkiego nr 7 z dnia 7 lipca 1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego;

⚫

w tym od 23.02.1984 r. do 03.07.1984 r.; 01.07.1985 r. do 14.11.1985 r. pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy i wykonywał prace bieżące konserwacja agregatów i urządzeń oraz prace budowlano- montażowe i budowlano- remontowe na oddziałach będących w ruchu na stanowisku mechanik maszyn wymienionym w wykazie A, dziale XIV-XII, poz. 25 pkt 1 wykazu stanowiącego załącznik nr 1 do Zarządzenia Ministra Przemysłu chemicznego i Lekkiego nr 7 z dnia 7 lipca 1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego;

⚫

w tym od 15.11.1985 r. do 30.09.1992 r. pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy i wykonywał prace kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno – techniczny na oddziałach i wydziałach na stanowiskach wykazanych w dziale VII, poz. 4, wykaz A na stanowisku kierownik zmianowy wymienionym w wykazie A, dziale XIV, poz. 24 pkt 1 wykazu stanowiącego załącznik nr 1 do Zarządzenia Ministra Przemysłu chemicznego i Lekkiego nr 7 z dnia 7 lipca 1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego;

⚫

w tym od 1.10.1992 r. do 31.03.2005 r. pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy i wykonywał prace kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno – techniczny na oddziałach i wydziałach na stanowiskach wykazanych w dziale VII, poz. 4, wykaz A na stanowisku z-ca kierownika wydziału wymienionym w wykazie A, dziale XIV, poz. 24 pkt 1 wykazu stanowiącego załącznik nr 1 do Zarządzenia Ministra Przemysłu chemicznego i Lekkiego nr 7 z dnia 7 lipca 1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego.

(świadectwa wykonywania prac w warunkach szczególnych – k. 6-9 załączonych do sprawy akt organu rentowego, k. 9-12 załączonych do sprawy akt osobowo – płacowych, k. 5-8)

W aktach osobowo- płacowych wnioskodawcy dot. zatrudnienia w Zakładach (...) A. (...) upadłości w Ł. zalegają następujące dokumenty:

- zaświadczenie z dnia 22.06.1987 r. o ukończeniu kursu okresowego BHP dla kadry kierowniczej, zaświadczenie ukończenia szkolenia z dnia 4.06.1993 r. – prowadzenie negocjacji handlowych oraz zarządzanie zasobami ludzkimi w przedsiębiorstwie, zaświadczenie z dnia 26.10.1993 r. o ukończeniu szkolenia okresowego BHP dla personelu kierowniczego, zaświadczenie z dnia 01.03.2000 r. o ukończeniu kursu BHP dla osób kierujących pracownikami.

- zaświadczenie kwalifikacyjne nr (...) w zakresie uprawniające do zajmowania się eksploatacją urządzeń, instalacji energetycznych w zakresie gospodarki energetycznej na stanowisku kierownictwa odnośnie urządzeń, instalacji, sieci elektroenergetycznych, elektrycznych urządzeń napędowych, urządzeń oświetlenia energetycznego, cieplnych urządzeń odbiorczych. Zaświadczenie kwalifikacyjne było ważne do dnia 26.10.2000 r.

- świadectwo kwalifikacyjne nr (...) uprawniające do zajmowania się eksploatacją urządzeń, instalacji i sieci na stanowisku eksploatacji w zakresie obsługi dla następujących urządzeń, instalacji i sieci: sieci i instalacji cieplnych wraz z urządzeniami pomocniczymi o przesyle ciepła powyżej 50 kW, przemysłowych urządzeń odbiorczych pary i gorącej wody powyżej 50 kW, pomp, ssaw, wentylatorów i dmuchaw o mocy powyżej 20 kW każda, aparatur kontrolno – pomiarowych i urządzeń automatycznej regulacji do urządzeń i instalacji. Świadectwo kwalifikacyjne było ważne do 09.11.2005 r.

(zaświadczenie kwalifikacyjne – k. 42, zaświadczenie – k. 31, k. 33, k. 17, 47, świadectwo kwalifikacyjne – k. 49 załączonych do sprawy akt osobowo – płacowych, świadectwo kwalifikacyjne – k. 25, zaświadczenie – k. 28-29)

Do obowiązków wnioskodawcy na stanowisku kierownika zmianowego tkalni należało operatywne kierowanie zmianą w zakresie organizacji, nadzoru i kontroli oraz zapewnienie ciągłej, prawidłowej eksploatacji maszyn i urządzeń.

(zakres obowiązków – k. 15 załączonych do sprawy akt osobowo – płacowych)

Do obowiązków wnioskodawcy na stanowisku z-cy kierownika wydziału tkalni należało kierowanie całokształtem działalności podległego mu wydziału w zakresie planowania, organizacji, administracji nadzoru, kontroli i analizy.

(zakres obowiązków – k. 30 załączonych do sprawy akt osobowo – płacowych)

Jako kierownik zmianowy tkalni a następnie z-ca kierownika wydziału tkalni wnioskodawca cały czas pracował na hali - na tkalni. Oprócz tkalni był też oddział przygotowawczy, na którym przygotowywano przędze, osnowę , kolory. Kierownikiem wydziału tkalni była E. R.. Ubezpieczony odpowiadał za nadzór techniczno – inżynieryjny na hali. Wnioskodawca kontrolował ogólny proces produkcji, jakość produkcji. Wnioskodawca miał kontakt z działem kontroli jakości, wykańczalnią. Wnioskodawca w asyście mechanika, ślusarza rozpisywał maszyny i zmieniał artykuł na krośnie – wzór, gęstość, stopień naprężenia, zmiany wątków. Wnioskodawca był aktywny w procesie produkcji, uczestniczył w uruchomieniu krosna, zakładaniu nowego materiału i przy próbach z tym związanych. Ubezpieczony czuwał nad produkcją na wydziale tkalni, robił obchód – przechodził przez wszystkie krosna i sprawdzał czy prawidłowo pracują i nie jakiegoś błędu, nadzorował prace mechaników. Niejednokrotnie taki obchód wnioskodawca wykonywał kilka razy dziennie. Wnioskodawca wydawał polecenia tkaczkom, jaki wzór ma być tkany, a następnie sprawdzał jego wykonanie. Wnioskodawca był bezpośrednim przełożonym: świadka R. L. – ślusarza narzędziowego, mistrza oraz świadka S. B. – mechanika, ślusarza zatrudnionymi w Zakładach (...). Na wydziale tkalni, hali (w korytarzu, na piętrze) znajdowało się też biuro- pomieszczenie kierownika wydziału tkalni, z dużym oknem i drzwiami. Wnioskodawca zajmował się także zbieraniem i spisywaniem obecności, rejestrował zmiany i obłożenie maszyn, prowadził szkolenia, decydował o urlopach podległych mu pracowników, premiach, podwyżkach. Czynności te stanowiły 1 % ogółu wykonywanych przez wnioskodawcę czynności. Pracodawca nie wypłacał dodatków za pracę w szczególnych warunkach.

(zeznania wnioskodawcy na rozprawie w dniu 25.02.2025 r. e-protokół (...):31:17-01:32:07 w związku z 00:01:30-00:27:35 – płyta CD – k. 48, zeznania świadka R. L. na rozprawie w dniu 25.02.2025 r. e-protokół (...):29:02-00:44:32- płyta CD – k. 48, zeznania świadka S. B. na rozprawie w dniu 25.02.2025 r. e-protokół (...):45:17-00:56:49- płyta CD – k. 48, zeznania świadka Z. K. na rozprawie w dniu 25.02.2025 r. e-protokół (...):57:04-01:03:19- płyta CD – k. 48, zeznania świadka E. R. na rozprawie w dniu 25.02.2025 r. e-protokół (...):04:04 – 01:25:27- płyta CD – k. 48, zeznania świadka D. B. na rozprawie w dniu 25.02.2025 r. e-protokół (...):25:54- 01:31:06 -płyta CD – k. 48)

Powyższy stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie wymienionych dowodów z dokumentów znajdujących się w aktach organu rentowego, aktach osobowych wnioskodawcy oraz zeznań odwołującego i świadków. Sąd dał wiarę zgromadzonym w sprawie dowodom nieosobowym w postaci dokumentów, znajdujących się w aktach Zakładu Ubezpieczeń Społecznych i aktach osobowych. Były one przechowywane przez uprawniony podmiot, nie nosiły śladów podrobienia ani przerobienia. Ich treść nie była kwestionowana przez żadną ze stron, nie budziły one również wątpliwości Sądu. W aktach osobowych znajdują się umowy o pracę, zakresy obowiązków, świadectwa pracy, świadectwa pracy w szczególnych warunkach, zaświadczenia, świadectwa kwalifikacyjne wnioskodawcy, na podstawie których możliwe było ustalenie okresów pracy i zakresu obowiązków skarżącego. W ocenie Sądu, na wiarę zasługiwały również zeznania przesłuchanych w sprawie świadków. Świadkowie jednoznacznie zeznali, że na zajmowanych stanowiskach kierownika zmianowego tkalni a następnie z-cy kierownika wydziału tkalni, zakres obowiązków odwołującego się niczym się w zasadzie nie różnił i polegał na sprawowaniu nadzoru nad procesem produkcyjnym na tkalni. Przesłuchani w sprawie świadkowie to osoby obce dla wnioskodawcy, którzy byli zatrudnieni razem z nim w spornych okresach w Zakładach (...), nadto świadek E. R. była kierownikiem wydziału tkalni, w czasie gdy wnioskodawca w okresie od 01.10.1992 r. do 31.03.2005 r. zajmował stanowisko zastępcy kierownika wydziału. Powołani w sprawie świadkowie zeznali, że bez względu na zajmowane stanowisko wnioskodawca pracował cały czas na hali na tkalni, przy czym nie negowali, że do zakresu obowiązków przypisanych do jego stanowisk pracy należały czynności organizacyjne i administracyjne, niemniej jednak podnosili, że były one związane z nadzorem procesu produkcji i zatrudnionych, podległych mu pracowników. Sąd Okręgowy podzielił w tym zakresie zeznania świadków, gdyż były jasne, logiczne i pozbawione sprzeczności. Jednocześnie organ rentowy nie zgłosił wniosków dowodowych mających na celu wykazanie okoliczności przeciwnych. Mimo, że fakty będące przedmiotem zeznań świadków miały miejsce przed wieloma laty, to wskazać należy, iż co do zasadniczych okoliczności były one zbieżne, spójne i wzajemnie się uzupełniały. Wszyscy świadkowie z racji swoich obowiązków pracowniczych znali organizację zakładu zatrudniającego wnioskodawcę, specyfikę czynności wykonywanych na poszczególnych stanowiskach, pracowali razem z wnioskodawcą. Tym samym mieli oni sposobność dokonania spostrzeżeń okoliczności, o których zeznawali, a ich stały i powtarzający się charakter utrwalił ich przebieg na tyle, iż mimo upływu czasu przedstawili poszczególne zdarzenia rzetelnie i spójnie. Co do zasadniczych okoliczności były one zbieżne, spójne i wzajemnie się uzupełniały.

Sąd Okręgowy w Łodzi zważył, co następuje:

Odwołanie jest zasadne.

Stosownie do treści art. 2 pkt 5 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych (Dz.U.2024.0.1631), rekompensata jest to odszkodowanie za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze dla osób, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

Warunki przyznania prawa do rekompensaty określone zostały w art.21 ww. ustawy o emeryturach pomostowych.

Art. 21 ustawy o emeryturach pomostowych określa ogólne warunki nabycia prawa do rekompensaty, czyli – zgodnie z definicją legalną zamieszczoną w art. 2 pkt 5 ustawy o emeryturach pomostowych – do odszkodowania za utratę możliwości nabycia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub pracy w szczególnym charakterze przez osoby, które nie nabędą prawa do emerytury pomostowej.

Prawo do rekompensaty przysługuje ubezpieczonemu, który legitymuje się co najmniej 15 – letnim okresem pracy w szczególnych warunkach lub pracy w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS (art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych).

Przesłanka negatywna została zawarta w art. 21 ust. 2 ustawy o emeryturach pomostowych. Jest nią nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

Wskazywane art. 2 pkt 5 i art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych formułują dwie zasadnicze przesłanki nabycia prawa do rekompensaty: 1) nienabycie prawa do emerytury pomostowej oraz 2) osiągnięcie okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu ustawy o emeryturach i rentach z FUS wynoszącego co najmniej 15 lat. Z kolei w art. 21 ust. 2 tej ustawy została zawarta przesłanka negatywna, którą stanowi nabycie prawa do emerytury na podstawie przepisów ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Może ona budzić wątpliwości, gdyż literalna wykładnia tego wyrwanego z kontekstu normatywnego przepisu może prowadzić do wniosku, że prawo do rekompensaty przysługuje wyłącznie tym osobom, które nie nabyły prawa do jakiejkolwiek emerytury z FUS. Do prawidłowej interpretacji tego przepisu konieczne jest jednak zastosowanie wykładni systemowej, która prowadzi do przepisu art. 23 ustawy o emeryturach pomostowych, zgodnie z którym rekompensata przyznawana jest w formie dodatku do kapitału początkowego. Z kolei z art. 173 ust. 1 ustawy emerytalnej wynika, że kapitał początkowy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 roku, za których były opłacane składki na ubezpieczanie społeczne przed dniem 1 stycznia 1999 roku . W tych okolicznościach warunek sformułowany w art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych należy rozumieć w taki sposób, że rekompensata jest adresowana wyłącznie do ubezpieczonych objętych systemem emerytalnym zdefiniowanej składki, którzy przed osiągnięciem podstawowego wieku emerytalnego nie nabyli prawa do emerytury z FUS w obniżonym wieku emerytalnym z uwagi na prace w warunkach szczególnych, obliczanej według formuły zdefiniowanego świadczenia . Nabycie prawa do takiego tylko świadczenia stanowi przesłankę negatywną przyznania prawa do rekompensaty. Natomiast nabycie prawa do emerytury na zasadach ogólnych nie wpływa w żaden sposób na uprawnienia do rekompensaty (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 5 maja 2017r., III AUa 2047/16, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 14 grudnia 2015r., III AUa 1070/15, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 22 września 2017r., III AUa 529/16).

W przedmiotowej sprawie nie zachodzi negatywna przesłanka przyznania wnioskodawcy prawa do rekompensaty. Bezspornym w sprawie jest, że ubezpieczony urodził się po 31.12.1948 r. i nie nabył prawa do emerytury pomostowej, ani prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, w związku z wykonywaniem pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze.

Celem ustalenia, czy ubezpieczonemu przysługuje takie prawo, Sąd zbadał spełnienie przesłanek pozytywnych, o których była mowa powyżej. Analiza cytowanych przepisów ustawy o emeryturach pomostowych, prowadzi do wniosku, że prawo do rekompensaty mają osoby urodzone po 1948r., które przed 1 stycznia 2009r. wykonywały przez co najmniej 15 lat prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu art. 32 i 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Podobnie jak przy ustalaniu tego okresu na potrzeby przyznania emerytury w niższym wieku emerytalnym, tak przy ustalaniu prawa do rekompensaty, będą uwzględnione tylko okresy, w których praca była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Organ rentowy kwestionował natomiast okoliczność posiadania przez wnioskodawcę 15-letniego stażu pracy w warunkach szczególnych do dnia 31.12.2008 r.

W ocenie Sądu wnioskodawca spełnia powyższy warunek.

Stosownie do treści art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1631) za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych.

Z kolei przepis art. 32 ust.4 stanowi, że wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust.2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych, to jest na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz.43 z późn. zm.).

Natomiast rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 11.10.2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe (Dz. U. 2011r. Nr 237, poz.1412) określone zostały środki dowodowe, które powinny być dołączone do wniosku, stwierdzające okoliczności uzasadniające przyznanie tego świadczenia.

W myśl § 21-23 powołanego rozporządzenia środkiem dowodowym stwierdzającym okresy zatrudnienia są pisemne zaświadczenia zakładów pracy, wydane na podstawie posiadanych dokumentów, oraz legitymacje ubezpieczeniowe, a także inne dowody z przebiegu ubezpieczenia. W przypadku zaś ubiegania się pracownika o przyznanie emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnym charakterze, zaświadczenie zakładu pracy powinno stwierdzać charakter i stanowisko pracy w poszczególnych okresach oraz inne okoliczności, od których jest uzależnione przyznanie takiej emerytury lub renty. Wyjątek od zasady ustalonej w powołanym przepisie jest zawarty w § 25 wymienionego rozporządzenia, który przewiduje, że okresy zatrudnienia mogą być udowodnione zeznaniami świadków, gdy zainteresowany wykaże, że nie może przedstawić zaświadczenia zakładu pracy.

Rozporządzenie Rady Ministrów z 7.02.1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) w § 2 ust. 2 zobowiązuje zakłady pracy do stwierdzenia okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wyłącznie na podstawie posiadanej dokumentacji.

Tym samym brak takiego świadectwa lub jego zakwestionowanie przez organ rentowy nie wyklucza jednak dokonania ustalenia zatrudnienia w warunkach szczególnych innymi środkami dowodowymi w toku postępowania sądowego.

Wnioskodawca przedstawił co prawda w postępowaniu przed organem rentowym świadectwa wykonywania pracy szczególnej, w których potwierdzono, że ubezpieczony w spornych okresach od 15.11.1985 r. do 30.09.1992 r. i od 1.10.1992 r. do 31.03.2005 r. był zatrudniony w Zakładach (...) A. (...) upadłości w Ł. stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał prace kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno – techniczny na oddziałach i wydziałach na stanowiskach wykazanych w dziale VII, poz. 4, wykaz A na stanowiskach: kierownik zmianowy, z-ca kierownika wydziału wymienionych w wykazie A, dziale XIV, poz. 24 pkt 1 wykazu stanowiącego załącznik nr 1 do Zarządzenia Ministra Przemysłu chemicznego i Lekkiego nr 7 z dnia 7 lipca 1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego;

Jednakże ZUS zakwestionował je wskazując, że zakres obowiązków ”kadry kierowniczej w zakładzie” wykracza poza osobiste i bezpośrednie dozorowanie czy kontrolę poszczególnych procesów produkcyjnych, a zatem nie jest możliwym aby ubezpieczony – jako pracownik kadry kierowniczej zakładu – wyższego szczebla- pracował stale i w pełnym wymiarze przy stanowiskach robotniczych wymienionych w wykazie.

Dla rozstrzygnięcia spornej kwestii zasadnym stało się zatem ustalenie, czy praca wykonywana przez ubezpieczonego w w/w spornych okresach jako kierownika zmianowego tkalni, z-cy kierownika wydziału tkalni była wykonywana w warunkach szczególnych, o jakich mowa w cytowanych wyżej przepisach. Ubezpieczony może wykazywać innymi niż świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych środkami dowodowymi, że praca świadczona była w takich warunkach. W postępowaniu z zakresu ubezpieczeń społecznych stosuje się bowiem te same reguły dowodzenia, jak w zwykłym procesie cywilnym. W szczególności zastosowanie mają art. 6 k.c., art. 232 k.p.c. Strony mają przy tym prawo podważać moc dowodową dokumentów, w tym także świadectwa pracy, które jest dokumentem prywatnym i podlega ocenie przez sąd zgodnie z zasadami art. 233 § 1 k.p.c. W postępowaniu sądowym nie jest dopuszczalne oparcie się wyłącznie na zeznaniach świadków lub stron, w sytuacji, gdy z dokumentów wynikają okoliczności przeciwne./tak SA w Szczecinie w wyroku z 20.07.2016 r., III AUa 690/15, LEX nr 2121869 /. Podkreślić należy, że istotnym było jakie prace realnie w toku swojego zatrudnienia w spornych okresach wykonywał skarżący oraz czy prace te są wymienione w cytowanym wyżej rozporządzeniu z dnia 7.02.1983 r., gdyż właśnie to rozporządzenie jest aktem prawnym, w oparciu o który należy orzekać, czy dana praca była pracą w warunkach szczególnych. Sama nazwa stanowiska nie może dyskwalifikować faktycznie wykonywanych prac w spornym okresie zatrudnienia.

Dodać wypada, że praca w szczególnych warunkach to praca wykonywana stale (codziennie) i w pełnym wymiarze czasu pracy (przez 8 godzin dziennie, jeżeli pracownika obowiązuje taki wymiar czasu pracy) w warunkach pozwalających na uznanie jej za jeden z rodzajów pracy wymienionych w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku ( patrz wyroki Sądu Najwyższego: z 14 września 2007 roku, III UK 27/2007 OSNP 2008/21-22 poz. 325; z 19 września 2007 roku, III UK 38/2007 OSNP 2008/21-22 poz. 329; z 6 grudnia 2007 roku, III UK 66/2007 LexPolonica nr 2375445; z 22 stycznia 2008 roku, I UK 210/2007 OSNP 2009/5-6 poz. 75 i z 24 marca 2009 roku, I PK 194/2008 OSNP 2010/23-24 poz. 281).

Niewątpliwie w załączniku do cytowanego wyżej rozporządzenia z 7.02.1983 r. w wykazie A dziale XIV punkcie 24 jako prace w szczególnych warunkach wymienione są prace polegające na kontroli międzyoperacyjnej, kontroli jakości produkcji i usług oraz dozorze inżynieryjno-technicznym na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie.

Natomiast załącznik do zarządzenia Ministra Przemysł Chemicznego i Lekkiego Nr 19 z dnia 6.08.1983 roku w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego oraz załącznik nr 4 do Zarządzenia Ministra Przemysłu Chemicznego i Lekkiego nr 7 z dnia 07.07.1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego w wykazie A działu XIV poz. 24 pkt 1 jako prace w szczególnych warunkach wymienia pracę: Kontrola między operacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie. (W przedsiębiorstwach wielozakładowych, zakład należy traktować jak wydział): stanowiska pracy, na których prace wykonywane są stale i bezpośrednio przy stanowiskach wymienionych w wykazie.

W wyroku z dnia 6 grudnia 2007 roku Sąd Najwyższy (III UK 66/07; LEX nr 483283) wskazał, iż czynności ogólnie pojętego nadzoru lub kontroli w procesie produkcji wykonywanej w wydziałach i oddziałach, w których zatrudnieni są pracownicy wykonujący pracę w warunkach szczególnych w rozumieniu rozporządzenia z 1983 r., w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, objęte poz. 24 działu XIV wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia RM z dnia 7 lutego 1983 roku, to wyłącznie te czynności, które wykonywane są w warunkach bezpośrednio narażających na szkodliwe dla zdrowia czynniki, a więc polegające na bezpośrednim nadzorze i bezpośredniej kontroli procesu pracy na stanowiskach pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Jeśli zatem czynności te wykonywane są w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na stanowisku pracy związanej z kontrolą międzyoperacyjną, kontrolą jakości produkcji i usług oraz dozorem inżynieryjno-technicznym, to okres wykonywania tej pracy jest okresem pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu. Natomiast, jeśli pracownik zatrudniony na stanowisku związanym z kontrolą międzyoperacyjną, kontrolą jakości produkcji i usług oraz dozorem inżynieryjno-technicznym wykonuje - poza bezpośrednim nadzorem procesu produkcji - inne czynności, w tym szeroko rozumiane czynności administracyjno-zarządzające, polegające na wykonywaniu pracy umysłowej i biurowej, istotne znaczenie z punktu widzenia uprawnień do emerytury na podstawie art. 32 ustawy z 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS ma ustalenie, jaką część obowiązującego czasu pracy zajmowały te czynności.

W uzasadnieniu wskazanego wyroku Sąd Najwyższy podkreślił, iż we wskazanej pozycji 24 nie wymienia się stanowiska pracy, lecz odwołuje się do czynności ogólnie pojętego nadzoru lub kontroli w procesie produkcji wykonywanej w tych wydziałach i oddziałach, w których zatrudnieni są pracownicy wykonujący pracę w warunkach szczególnych. Jednocześnie podniósł, że definicję ustawową "pracy w szczególnych warunkach" zawiera art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS stwierdzając, iż za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia.

Praca w warunkach szczególnych to praca, w której pracownik w sposób znaczny jest narażony na niekorzystne dla zdrowia czynniki i pracę taką pracownik musi wykonywać stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku, aby nabyć prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym. Sąd Najwyższy podkreślił, iż ustawodawca tworząc instytucję przewidzianą w art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, opierał się na założeniu, że praca wykonywana w szczególnych warunkach stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, przyczynia się do szybszego obniżenia wydolności organizmu, stąd też osoba wykonująca taką pracę ma prawo do emerytury wcześniej niż inni ubezpieczeni. Zdaniem Sądy Najwyższego, przy takim założeniu, czynności ogólnie pojętego nadzoru lub kontroli w procesie produkcji wykonywanej w tych wydziałach i oddziałach, w których zatrudnieni są pracownicy wykonujący pracę w warunkach szczególnych w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., objęte poz. 24 działu XIV wykazu A, to wyłącznie te czynności, które wykonywane są w warunkach bezpośrednio narażających na szkodliwe dla zdrowia czynniki, a więc polegające na bezpośrednim nadzorze i bezpośredniej kontroli procesu pracy na stanowiskach pracy wykonywanej w szczególnych warunkach.

W wyroku z dnia 11 marca 2009 r. (II UK 243/08, LEX nr 550990) Sąd Najwyższy wskazał, iż czynności obejmujące sporządzenie dokumentacji związanej z dozorem stanowią integralną część sprawowanego dozoru. Nie ma zatem podstaw do ich wyłączania i traktowania odrębnie. W sytuacji, gdy dozór inżynieryjno-techniczny jest pracą w szczególnych warunkach i praca polegająca na dozorze była wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, nie ma żadnej potrzeby ustalania, ile czasu pracownik poświęcał na bezpośredni nadzór nad pracownikami, a ile na inne czynności, które również były związane z tym dozorem.

Również w wyroku z dnia 24 września 2009 roku (II UK 31/09, LEX nr 559949) Sąd Najwyższy stwierdził, iż jeśli czynności ogólnie pojętej kontroli oraz dozoru inżynieryjno-technicznego wykonywane są stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na stanowisku pracy związanym z określoną w pkt 24 działu XIV wykazu A rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) kontrolą lub dozorem inżynieryjno-technicznym, to okres wykonywania tej pracy jest okresem pracy uzasadniającym prawo do świadczeń na zasadach przewidzianych w rozporządzeniu, niezależnie od tego ile czasu pracownik poświęca na bezpośredni dozór pracowników, a ile na inne czynności ściśle związane ze sprawowanym dozorem i stanowiące jego integralną część, takie jak sporządzanie związanej z nim dokumentacji.

Zapoznając się szczegółowo z uzasadnieniami wskazanych wyroków, należy dojść od przekonania, iż nie pozostają one ze sobą w sprzeczności, gdyż zostały wydane w oparciu o zupełnie odmienne stany faktyczne.

Określonymi w pkt 24 działu XIV wykazu A rozporządzenia czynnościami ogólnie pojętej kontroli oraz dozoru inżynieryjno-technicznego na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie, są wyłącznie te czynności, które wykonywane są w warunkach bezpośrednio narażających na szkodliwe dla zdrowia czynniki, a więc polegające na bezpośrednim dozorze i bezpośredniej kontroli procesu pracy na stanowiskach pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Jeśli zatem czynności te wykonywane są stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na stanowisku pracy związanym z określoną w pkt 24 działu XIV wykazu A rozporządzenia kontrolą lub dozorem inżynieryjno-technicznym, to okres wykonywania tej pracy jest okresem pracy uzasadniającym prawo do świadczeń na zasadach przewidzianych w rozporządzeniu, niezależnie od tego ile czasu pracownik poświęca na bezpośredni dozór pracowników, a ile na inne czynności ściśle związane ze sprawowanym dozorem i stanowiące jego integralną część, takie jak sporządzanie związanej z nim dokumentacji.

Nie ma bowiem żadnych podstaw do wyłączania czynności administracyjno-biurowych takiego rodzaju z czynności polegających na sprawowaniu dozoru i traktowania ich odrębnie (por. także powołane wyżej wyroki z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 62/07; z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 66/07; z dnia 5 maja 2009 r., I UK 4/09 oraz wyroki z dnia 30 stycznia 2008 r., I UK 195/07, OSNP 2009 Nr 7-8, poz. 105 i z dnia 11 marca 2009 r., II UK 243/08, niepublikowany).

Podkreślenia wymaga także, iż sprawowanie w ramach zakresu czynności dozoru również nad pracami niewymienionymi w wykazie A nie wyłącza zakwalifikowania tego dozoru jako pracy w szczególnych warunkach. Z brzmienia pkt 24 działu XIV wykazu wynika bowiem, że warunkiem zakwalifikowania określonego w nim dozoru i kontroli jako pracy wykonywanej w warunkach szczególnych jest to, aby na oddziałach i wydziałach, na których czynności te są wykonywane, jako podstawowe były wykonywane prace wymienione w wykazie A. Jeżeli zatem pracownik wykonuje bezpośrednio czynności dozoru stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, to objęcie tym dozorem także innych prac wykonywanych na tych oddziałach i wydziałach, a niewymienionych w wykazie A, nie pozbawia czynności dozoru inżynieryjno-technicznego charakteru pracy w szczególnych warunkach (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2007 r., I UK 111/07, Lex Nr 375689).

Oczywistym jest zatem, że osoba wykonująca taki dozór nie musi stale przebywać na stanowiskach, gdzie jest wykonywana praca w szczególnych warunkach, gdyż zakres obowiązków takiej osoby z natury rzeczy przewiduje także sporządzanie dokumentacji związanej z tym dozorem. Czynności te stanowią integralną część sprawowanego dozoru. Nie ma zatem podstaw do ich wyłączania i traktowania jej odrębnie.

Przedkładając powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy należy stwierdzić, że z ustaleń poczynionych w oparciu o dostępne dowody zarówno z dokumentów postaci akt osobowych ze spornego okresu zatrudnienia jak i zeznań świadków oraz ubezpieczonego, przez cały okres sporny zarówno w okresie gdy zajmował stanowisko kierownika zmianowego tkalni a następnie z-cy kierownika wydziału tkalni pracował w warunkach szczególnych sprawując dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach, na których wykonywana jest praca wymieniona w wykazie.

Przeprowadzone przez sąd postępowanie dowodowe wykazało, iż wnioskodawca jako kierownik zmianowy tkalni a następnie z-ca kierownika wydziału tkalni kontrolował ogólny proces produkcji, jakość produkcji. W asyście mechanika, ślusarza rozpisywał maszyny i zmieniał artykuł na krośnie – wzór, gęstość, stopień naprężenia, zmiany wątków. Wnioskodawca jak wynika z jego zeznań i słuchanych w sprawie świadków był aktywny w procesie produkcji, uczestniczył w uruchomieniu krosna, zakładaniu nowego materiału i przy próbach z tym związanych. Ubezpieczony czuwał nad produkcją na wydziale tkalni, robił obchód – przechodził przez wszystkie krosna i sprawdzał czy prawidłowo pracują, nadzorował prace mechaników. Wydawał także polecenia tkaczkom odnośnie tego jaki wzór ma być tkany, a następnie sprawdzał jego wykonanie. Wnioskodawca nadzorował więc prace, od których zależał proces technologiczny bezwzględnie w świetle przedstawionych dowodów na oddziałach i wydziałach, na których jako podstawowe były wykonywane prace wymienione w wykazie A. Wnioskodawca pracował ciągle w narażeniu na szkodliwe czynniki. Okoliczności tej nie zmieniało ustalenie, że niekiedy zdarzało się, że wnioskodawca pracował w biurze- pomieszczeniu kierownika wydziału tkalni, skoro ono także znajdowało się na hali, stanowiło element wydziału tkalni. Nadto, sąd ustalił, że wykonywane przez wnioskodawcę czynności administracyjno-biurowe w postaci choćby zbierania i spisywania list obecności czy rejestrowania zmian i obłożenia maszyn miały ścisły związek z pełnionym dozorem inżynieryjno-technicznym i stanowiły, z istoty rzeczy, integralną część sprawowanej kontroli. Z kolei czynności organizacyjne, które wykonywał stanowiły jedynie marginalny, pod względem zaangażowania czasowego charakter.

Tym samym w ocenie Sądu wnioskodawca wykazał, iż w spornych okresach wykonywał pracę w warunkach szczególnych stale i w pełnym wymiarze.

Reasumując, stwierdzić należy, że po uwzględnieniu do bezspornego stażu pracy wnioskodawcy w warunkach szczególnych, spornych okresów zatrudnienia od 15.11.1985 r. do 30.09.1992 r. i od 01.10.1992 r. do 31.03.2005 r. w Zakładach (...) A. (...) upadłości w Ł. z pominięciem okresów nieskładkowych przypadających po dniu 14.11.1991 r. tj. 11.02.1994 r. do 19.02.1994 r., 08.11.1994 r. do 10.11.1994 r., 14.10.1998 r. do 31.12.1998 r., 01.01.1999 r. do 31.03.1999 r. ww. niewątpliwie spełnia wymóg posiadania 15-letniego okresu pracy w takim charakterze. Tym samym wnioskodawcy przysługuje prawo do spornego świadczenia.

Mając na względzie powyższe, na podstawie powołanych przepisów prawa materialnego i art. 477 ¹⁴§ 2 k.p.c. Sąd zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał wnioskodawcy prawo do rekompensaty z tytułu pracy w szczególnych warunkach zgodnie z art. 21 ust. 1 ustawy o emeryturach pomostowych.