Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 5 października 2016 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi X Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie S. M. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w T. z dnia 7 kwietnia 2016 roku, którą organ rentowy odmówił ubezpieczonej prawa do jednorazowego odszkodowania z tytułu śmiertelnego wypadku córki przy pracy.

Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne:

Zaskarżoną decyzją z dnia 7 kwietnia 2016 r. organ rentowy odmówił wnioskodawczyni prawa do jednorazowego odszkodowania z tytułu śmiertelnego wypadku przy pracy córki Z. D..

Córka wnioskodawczyni – Z. D., uległa w dniu 14 grudnia 2015 roku śmiertelnemu wypadkowi przy pracy, podczas udzielania pierwszej pomocy jako pielęgniarka, na skutek nagłego wzrostu ciśnienia i zatrzymania krążenia. Pracodawca uznał zdarzenie za śmiertelny wypadek przy pracy.

W dniu 29 lutego 2016 roku S. M. złożyła wniosek o przyznanie jednorazowego odszkodowania, wskazując, że córka w dużej mierze utrzymywała ją finansowo, zajmowała się, przyjeżdżała, robiła zakupy spożywcze, kupowała leki, woziła do lekarzy.

Stan faktyczny Sąd Rejonowy ustalił wyłącznie na podstawie dokumentów. Ani wnioskodawczyni, ani jej wnuczka ustanowiona w sprawie pełnomocnikiem, nie stawiły się bowiem na rozprawę celem przesłuchania.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Rejonowy uznał, że odwołanie wnioskodawczyni podlega oddaleniu.

Zdaniem Sądu I instancji przesłanki przyznania wnioskodawczyni prawa do jednorazowego odszkodowania z tytułu śmiertelnego wypadku przy pracy córki – wobec niestawienia się na rozprawie i niezłożenia zeznań – pozostały w procesie nieudowodnione.

Sąd Rejonowy podniósł, że wnioskodawczyni została wezwana do osobistego stawiennictwa celem przesłuchania pod rygorem pominięcia zeznań. Na rozprawie jednak się nie stawiła.

Sąd I instancji powołując się na art. 3 ust. 1 i ust. 4 i art. 13 ust. 1 i 2 ustawy z dnia
30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych ( Dz. U. Nr 199 poz. 1673 ze zm.) przytoczył definicję wypadku przy pracy oraz przesłanki, jakie musi spełnić członek rodziny ubezpieczonego - w rozpoznawanej sprawie matka - aby nabyć uprawnienia do jednorazowego odszkodowania z tytułu śmiertelnego wypadku przy pracy.

Zdaniem Sądu Rejonowego wnioskodawczyni nie udowodniła w procesie przesłanek przyznania prawa do jednorazowego odszkodowania. Tym samym nie przedstawiła dowodu, że okoliczności, które podała we wniosku o odszkodowanie i w odwołaniu złożonym do Sądu, istniały i dają podstawę do przyznania prawa.

W tym stanie rzeczy Sąd I instancji na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie.

Powyższe orzeczenie zaskarżyła ustanowiona pełnomocnikiem wnioskodawczyni jej wnuczka - S. T., podnosząc, że z uwagi na złe warunki atmosferyczne i warunki na drodze nie udało jej się wraz z babcią - S. M. - dotrzeć na wyznaczoną rozprawę punktualnie. Wskazała, że spóźniły się o kilka minut. W tej sytuacji wniosła
o uchylenie wyroku z dnia 5 października 2016 roku i ponowne rozpatrzenie odwołania od zaskarżonej decyzji oraz przyznanie wnioskodawczyni prawa do jednorazowego odszkodowania z tytułu śmiertelnego wypadku przy pracy córki - Z. D.. Skarżąca podniosła w apelacji, że Z. D. utrzymywała swoją matkę i opiekowała się nią.

Sąd Okręgowy w Łodzi zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna i skutkuje uchyleniem zaskarżonego wyroku oraz przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Powyższe jest skutkiem wydania wyroku bez przeprowadzenie postępowania dowodowego.

W rozpoznawanej sprawie przedmiotem sporu było ustalenie prawa wnioskodawczyni do jednorazowego odszkodowania z tytułu śmiertelnego wypadku przy pracy jej córki. Organ rentowy zakwestionował uprawnienie wnioskodawczyni do tego świadczenia, uznając, że nie zostały spełnione przesłanki określone w art. 13 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych ( Dz.U. 2015 poz. 1242).

Sąd Rejonowy, wobec niestawiennictwa wnioskodawczyni na terminie rozprawy w dniu 5 października 2016 roku nie przeprowadził jednak na tę okoliczność żadnego dowodu. Wskazać należy, że choć Sąd I instancji pouczył wnioskodawczynię o rygorze pominięcia dowodów z jej zeznań w razie niestawiennictwa, to jednak nie wziął pod uwagę, że strona nie jest reprezentowana przez fachowego pełnomocnika. Z treści odwołania Sąd Rejonowy powinien był powziąć też informację, że wnioskodawczyni może być osobą nieporadną ze względu wiek (ma 74 lata), stan swojego zdrowia i sytuację życiową.

Jednocześnie Sąd Rejonowy wezwał na rozprawę wnuczkę wnioskodawczyni - S. T. - w charakterze świadka. Wbrew ustaleniom faktycznym Sądu I instancji, S. T. nie występowała w sprawie w charakterze pełnomocnika wnioskodawczyni, o czym świadczy również fakt, że dopiero po wydaniu wyroku Sąd wezwał S. T. do uzupełnienia braków formalnych wniosku o sporządzenie uzasadnienia poprzez złożenie pełnomocnictwa do reprezentowania wnioskodawczyni w niniejszym postępowaniu ( k. 27 - 29). Początkowo S. M. upoważniła wnuczkę jedynie do złożenia odwołania w jej imieniu
( k. 3).

Sąd Rejonowy powinien był w tej sytuacji w pierwszej kolejności skorzystać ze środków dyscyplinujących świadka, skazując go na grzywnę i wzywając ponownie do stawiennictwa na kolejnym wyznaczonym terminie pod rygorem nałożenia grzywny (art. 274 k.p.c.).

Pamiętać należy, że zgodnie z art. 299 k.p.c., jeżeli po wyczerpaniu środków dowodowych lub ich braku pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy, sąd dla wyjaśnienia tych faktów może dopuścić dowód z przesłuchania stron (art. 299 k.p.c). Dowód z przesłuchania stron ma zatem charakter subsydiarny. O potrzebie jego przeprowadzenia Sąd może się jednak przekonać dopiero po przeprowadzeniu postępowania dowodowego - dowód z przesłuchania stron z reguły powinien być ostatnim z dopuszczonych w danej sprawie środków dowodowych.

Sąd mając na uwadze osobiste uwarunkowania wnioskodawczyni powinien pouczyć ją
o treści art. 5 k.p.c. i 6 k.c., wskazując na przykładowe wnioski dowodowe, które można w danej sprawie złożyć. Tymczasem Sąd Rejonowy wobec niestawiennictwa strony odwołującej się nie wezwał jej ponownie i nie zakreślił terminu, do sprecyzowania zgłaszanych zarzutów
oraz przedłożenia dowodów na ich potwierdzenie.

W tym miejscu wskazać należy, że art. 6 k.c., tradycyjnie zaliczany do instytucji prawa materialnego, nakłada obowiązek dowodzenia powoływanych przez stronę okoliczności, który koresponduje z wyrażoną w art. 232 k.p.c. zasadą inicjatywy procesowej stron. Zgodnie z treścią przywołanego przepisu o proceduralnym charakterze - strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne. Literalna wykładnia omawianego przepisu, jak również jednolite poglądy wyrażane przez doktrynę i orzecznictwo nie pozostawiają wątpliwości, że to strony są „gospodarzami” postępowania.

Artykuł 232 k.p.c. w brzmieniu ustawy z dnia 1 marca 1996 roku nowelizującej kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 189, ze zm.) stanowi, że strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne, sąd może jednak dopuścić także dowód niewskazany przez stronę.

Decyzja o dopuszczeniu dowodu z urzędu nie została jednak pozostawiona do swobodnego uznania sądu. W wyjątkowych, szczególnie uzasadnionych sytuacjach sąd powinien, gdy jest to niezbędne do prawidłowego rozstrzygnięcia sprawy, skorzystać z możliwości dopuszczenia dowodu niewskazanego przez stronę, np. w przypadkach rażącej nieporadność strony działającej bez profesjonalnego pełnomocnika, istnienia wysokiego prawdopodobieństwa zasadności dochodzonego powództwa (por. uchwała składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 2000 r., III CZP 4/00, OSNC 2000, nr 11, poz. 195, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1997 r., III CKN 244/97, OSNC 1998, nr 3, poz. 52, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 1998 r., III CKN 384/98, LEX nr 34226, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2005 r., III CK 121/05, LEX nr 520050, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 września 2008 r., I CSK 117/08, LEX nr 465904).

Sąd I instancji nie przeprowadził postępowania dowodowego. Ocena Sądu Rejonowego, że wnioskodawczyni nie udowodniła w procesie przesłanek przyznania prawa do jednorazowego odszkodowania, byłaby uzasadniona dopiero po wyczerpaniu środków egzekwujących stawiennictwo od świadka oraz bezskutecznym upływie terminu do złożenia innych ewentualnych dowodów w sprawie (po pouczeniu wnioskodawczyni o prawie do ich składania oraz skutkach zaniedbań w tym zakresie).

Mając powyższe na względzie podzielić należy zatem stanowisko skarżącej, że zachodzi konieczność uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu dla Łodzi - Śródmieścia w Łodzi X Wydziałowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych.

Zgodnie z art. 386 § 4 k.p.c. w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania.

W niniejszej sprawie zachodzi potrzeba przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.

Mimo że zgodnie z art. 386 § 4 k.p.c. uchylenie wyroku ma charakter fakultatywny i sąd drugiej instancji może orzec merytorycznie w razie nierozpoznania istoty sprawy przez sąd pierwszej instancji, bądź też w razie konieczności przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości, w rozstrzyganej sprawie zmiana merytoryczna zaskarżonego orzeczenia nie jest jednak możliwa. Wyjaśnić bowiem należy, że w doktrynie i orzecznictwie słusznie zwraca się uwagę na związane z taką sytuacją ryzyko pozbawienia stron jednej instancji merytorycznej (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 listopada 2002 roku, sygn. akt I CKN 1149/00, LEX nr 75293). Oznaczałoby to w rzeczywistości rozpoznanie sprawy tylko w jednej instancji, co uniemożliwiałoby poddanie orzeczenia kontroli instancyjnej przez sąd odwoławczy. Zmiana rozstrzygnięcia przez Sąd Okręgowy mogłaby dać stronie podstawę do postawienia zarzutu pozbawienia jej prawa do zaskarżenia orzeczenia sądu odwoławczego w rozumieniu wynikającej z art. 78 i art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej zasady kontroli orzeczeń i postępowania sądowego. Nadto merytoryczny charakter postępowania odwoławczego, nie oznacza, że sąd drugiej instancji pełni taką samą rolę, jak sąd orzekający w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, mimo że postępowanie apelacyjne jest postępowaniem merytorycznym, to ma ono przede wszystkim charakter kontrolny. Rozstrzyganie zatem po raz pierwszy określonych kwestii przez sąd odwoławczy, prowadzi do pozbawienia stron możliwości zgłoszenia ewentualnych zarzutów dopuszczalnych tylko w ramach zaskarżenia w toku postępowania dwuinstancyjnego (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 3 września 2015 r., I ACa 338/15, LEX nr 1950661). Uwzględnienie konstytucyjnych standardów w zakresie prawa do sądu i dwuinstancyjnego postępowania nakazywało zatem uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. oraz art. 108 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów procesu za drugą instancję.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Rejonowy powinien pouczyć pełnomocnika wnioskodawczyni, który nie jest profesjonalnym pełnomocnikiem, o prawie do składania wniosków dowodowych oraz skutkach zaniedbań w tym zakresie, a także rozważyć przeprowadzenie dowodów z urzędu – tym bardziej, że taką inicjatywę Sąd I instancji przejawiał wcześniej, wzywając w charakterze świadka wnuczkę wnioskodawczyni – S. T..

Dopiero tak poczynione ustalenia pozwolą Sądowi Rejonowemu na wydanie prawidłowego rozstrzygnięcia.

Przewodniczący: Sędziowie: