Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 17 czerwca 2024 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi, X Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w sprawie sygn. akt XU 220/23 D. G. (1) przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł. o zasiłek chorobowy, zobowiązanie do zwrotu nienależnie pobranego zasiłku chorobowego w związku z odwołaniem od decyzji wydanej w dniu 30 września 2022 roku, nr sprawy (...) dot. okresu od 01.04.2020 do 12.09.2020 roku, od 20.10.2020 do 30.10.2020 roku oraz od 02.11.2020 do 21.04.2021 roku:

1.oddalił odwołanie,

2. zasądził od D. G. (1) na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł. kwotę 180 zł wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia uprawomocnienia wyroku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego;

3. przyznał i nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego dla Łodzi – Śródmieścia w Łodzi na rzecz radcy prawnego M. D. kwotę 180 zł, zawierającą stawkę podatku od towarów i usług, tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną wnioskodawcy D. G. (1) z urzędu.

Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne.

D. G. (1) został zgłoszony od dnia 16 grudnia 2019 roku do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych w tym do ubezpieczenia chorobowego z tytułu umowy o pracę u płatnika składek M. G..

Organ rentowy wypłacił wnioskodawcy zasiłek chorobowy za okresy: od 1 kwietnia 2020 roku do 12 września 2020 roku, od 20 października 2020 roku do 30 października 2020 roku oraz od 2 listopada 2020 do 21 kwietnia 2021 roku.

Decyzją z dnia 22 czerwca 2020 roku numer (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł. stwierdził, że D. G. (1):

1. Nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym tj. emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu jako pracownik płatnika składek (...) NIP (...) od 16 grudnia 2019 roku.

2. Podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym tj. emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu jako osoba współpracująca z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą tj. z M. G. NIP (...) od 1 czerwca 2015 roku.

3. Miesięczne podstawy wymiaru składek z ww. tytułu wynoszą:

a. na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne:

- za okres od czerwca do grudnia 2015 roku – 2 375,40 zł,

- za okres od stycznia do grudnia 2016 roku – 2 433,00 zł,

- za okres stycznia do grudnia 2017 roku – 2 557,80 zł,

- za okres stycznia do grudnia 2018 roku – 2 665,80 zł,

- za okres stycznia do grudnia 2019 roku – 2 859,00 zł,

- za okres od stycznia do maja 2020 roku – 3 136,20 zł,

b. na obowiązkowe ubezpieczenie zdrowotne:

- za okres od czerwca do grudnia 2015 roku – 3 104,57 zł,

- za okres od stycznia do grudnia 2016 roku – 3 210,60 zł,

- za okres stycznia do grudnia 2017 roku – 3 303,13 zł,

- za okres stycznia do grudnia 2018 roku – 3 554,93 zł,

- za okres stycznia do grudnia 2019 roku – 3 803,56 zł,

-za okres od stycznia do maja 2020 roku – 4 026,01 zł,

c. na Fundusz Pracy i Fundusz Solidarnościowy:

- za okres od czerwca do grudnia 2015 roku – 2 375,40 zł,

- za okres od stycznia do grudnia 2016 roku – 2 433,00 zł,

- za okres stycznia do grudnia 2017 roku – 2 557,80 zł,

- za okres stycznia do grudnia 2018 roku – 2 665,80 zł,

- za okres stycznia do grudnia 2019 roku – 2 859,00 zł,

- za okres od stycznia do maja 2020 roku – 3 136,20 zł.

Decyzją z 23 sierpnia 2021 roku numer (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł. ,zmienił decyzję z 22 czerwca 2020 roku znak (...), w punkcie 2, i stwierdził, że D. G. (1) nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym tj. emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu, jako osoba współpracująca z osobą prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą tj. M. G. NIP (...) od 1 czerwca 2015 roku oraz uchylił decyzję w punkcie 3.

Płatnik składek M. G. złożył odwołanie od decyzji numer (...) z dnia 22 czerwca 2020 roku. Od decyzji z dnia 23 sierpnia 2021 roku odwołanie złożył płatnik składek M. G. oraz D. G. (1).

Wyrokiem z dnia 12 stycznia 2022 roku, Sąd Okręgowy VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, w sprawie o sygn. akt VIII U 1835/20, postanowił umorzyć postępowanie w sprawie objętym decyzją numer (...) z dnia 23 sierpnia 2021 roku i oddalił odwołania w pozostałej części.

W uzasadnieniu wyroku , Sąd Okręgowy w Łodzi wskazał, że D. G. (2), wspólnie z ojcem zajmował się maszynami, które posiada płatnik, lecz nie można stwierdzić, że czynności te wykonywał w ramach obowiązującego go stosunku pracy, w ramach podporządkowania pracowniczego. Z relacji samego płatnika wynika, iż nie obywało się to na zasadzie wydawanych na bieżąco poleceń i zadań. Z zebranego materiału dowodowego nie wynika, aby D. G. (1) był na bieżąco nadzorowany przez ojca. Ogólna kontrola ojca jako właściciela powierzchni, na której stały koparki, samochody, był piach żwir i przyjeżdżali odbiory piachu, nie świadczy o podporządkowaniu pracowniczym. Brak jest dowodu na świadczenie, przez D. G. (1), pracy – w ramach stanowiska, wskazanego w umowie, nazwanej umową o pracę. Czas aktywności D. G. (1), był elastyczny, nie miał wyznaczonych ściśle godzin pracy. Wnioskodawca nie był rozliczany z godzin aktywności. W ocenie Sądu Okręgowego, elementem charakterystycznym umowy o pracę, którego analizowany stosunek pracy na pewno nie zawierał, było wykonywanie pracy w ramach podporządkowania pracowniczego. Zdaniem Sądu Okręgowego, płatnik, w ogóle nie miał potrzeby zatrudniania pracownika, w oparciu o umowę o pracę. Stanowisko zostało specjalnie utworzone. Wcześniej płatnik nikogo nie zatrudniał. Wszelkimi kwestiami zajmował się sam, korzystając z profesjonalnych podmiotów zewnętrznych. Brak dowodów na to, iż w okresie zaangażowania syna, sytuacja ta zmieniła się i istniało zapotrzebowanie na tego typu pracę. Sąd Okręgowy stwierdził, że w sprawie wystąpiła pozorność oświadczeń woli w zawarciu umowy o pracę przez płatnika i ubezpieczonego. W ocenie Sądu strony miały świadomość tego, że umowa nie będzie ich obowiązywać, ewentualne zobowiązania z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne będą krótkotrwałe. Nawiązanie stosunku pracy, którego elementami są zobowiązanie się pracownika do wykonywania pracy i zobowiązanie pracodawcy do wypłacania wynagrodzenia nie było rzeczywistym celem stron. Stronom chodziło o uzyskanie świadczeń z ubezpieczenia chorobowego i temu celowi podporządkowały skonstruowanie określonej sytuacji prawnej, a umowa o pracę stanowić miała, przed wszystkim, narzędzie do realizacji tego celu.

Wyrokiem z dnia 13 września 2022 roku Sąd Apelacyjny w Łodzi III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w sprawie o sygn. akt III AUa 339/22 oddalił apelację M. G. i D. G. (1) od wyroku z dnia 12 stycznia 2022 roku sygn. akt VIII U 1835/20.

W uzasadnieniu wyroku Sąd Apelacyjny podniósł, że wskazane przez Sąd Okręgowy okoliczności świadczące o pozorności spornej umowy zasługują na akceptację. Wskazano, że Sąd Okręgowy miał rację, że jedynym powodem podpisania spornej umowy o pracę była chęć uzyskania zasiłku chorobowego, a nie świadczenie pracy w ramach umowy o pracę. W rezultacie Sąd Okręgowy prawidłowo ustalił, że zawarta umowa o pracę z dnia 16 grudnia 2019 roku nie wiązała się faktycznie z jej realizacją w reżimie prawa pracy, a to powoduje, że pracowniczy stosunek ubezpieczeniowy nie powstał.

Wnioskodawca odebrał zaskarżoną decyzję w dniu 15 lutego 2023 roku

W związku z aktywnością zawodową, wnioskodawca często zmieniał adres zamieszkania. Po zachorowaniu na C.-19, ma luki w pamięci.

Powyższy stan faktyczny , Sąd ustalił na podstawie dowodów z dokumentów zawartych w aktach organu rentowego oraz aktach sprawy, których prawdziwości i wiarygodności strony nie kwestionowały w toku procesu.

Wniosek pełnomocnika ubezpieczonego o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków dla wykazania faktu zawarcia umowy o pracę wnioskodawcy z M. G., wykonywania przez niego pracy na podstawie umowy u pracę, wykonywania poleceń pracodawcy, zamiaru wykonywania pracy w oparciu umowy o pracę, opłacania składek przez płatnika w związku z zawartą umową należało pominąć na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. jako zbędny, mający wykazać fakt nieistotny dla rozstrzygnięcia sprawy lub udowodniony zgodnie z twierdzeniem strony i zmierzający jedynie do przedłużenia postępowania. Niniejsze kwestie były przedmiotem postępowania w sprawie o podleganie ubezpieczeniom społecznym, przed Sądem Okręgowym. Wyrokiem z dnia 13 września 2022 roku Sąd Apelacyjny III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, oddalił apelację od wyroku Sądu Okręgowego oddalającego odwołanie wnioskodawcy i płatnika składek. Sąd będąc związany wynikiem powyższego postępowania uznał przeprowadzenie niniejszych dowodów za zbędne.

Z tego również względu, Sąd Rejonowy uznał za niewiarygodne zeznania wnioskodawcy, w zakresie okoliczności wykonywania pracy, w ramach umowy o pracę u ojca M. G., mając również na względzie fakt, iż ubezpieczony w przeszłości był karany za składanie fałszywych zeznań.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny, Sąd Rejonowy uznał, iż wniesione odwołanie nie zasługiwało na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności, Sąd Rejonowy odniósł się do kwestii przywrócenia terminu odwołującego się do wniesienia odwołania. Termin do wniesienia odwołania od decyzji organu rentowego zgodnie z art. 477 ⁹ § 1 k.p.c. wynosi miesiąc od dnia doręczenia decyzji. Stosownie do art. 477 ⁹ § 3 k.p.c. Sąd odrzuci odwołanie wniesione po upływie terminu, chyba że przekroczenie terminu nie jest nadmierne i nastąpiło z przyczyn niezależnych od odwołującego się.

W świetle przywołanego przepisu dopuszczalne jest merytoryczne rozpoznanie przez sąd odwołania wniesionego po upływie terminu. W tym celu niezbędnym jest łączne spełnienie dwóch warunków tj. przekroczenie terminu nie może być nadmierne i przyczyna tego musi być niezależna od odwołującego się. Ocena, czy przekroczenie terminu nastąpiło z przyczyn niezależnych od odwołującego się, jest pozostawiona uznaniu sądu. Sąd nie odrzuci odwołania od decyzji organu rentowego na podstawie art. 477 ⁹ § 3 k.p.c. wobec tego tylko wówczas, gdy bezspornie stwierdzi, że przekroczenie ustawowego terminu nie jest nadmierne i że nastąpiło z przyczyn niezależnych od odwołującego się. W pozostałych wypadkach jest zobowiązany odrzucić odwołanie (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2006 r., sygn. III UK 168/05, opubl. Legalis Numer 179355; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 czerwca 2012 r. sygn. III UK 144/11, opubl. Legalis Numer 537289; a także wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 5 lipca 2013 r. sygn. III AUa 1359/12, opubl. Legalis Numer 739129).

Ocena, czy przekroczenie terminu było nadmierne oraz, czy nastąpiło z przyczyn niezależnych od odwołującego się, należy do uznania sądu (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 marca 2006 r. sygn. III UK 168/05, opubl. L., numer (...)). Dla oceny, czy opóźnienie w dochodzeniu roszczenia nie jest nadmierne nie wystarczy rachunkowe tylko porównanie czasu tego opóźnienia z terminem przedawnienia. Wszystko też zależy to także od charakteru okoliczności usprawiedliwiających opóźnienie.

W postanowieniu z dnia 22 kwietnia 1997 r. wydanym w sprawie o sygn. II UKN 61/97 Sąd Najwyższy uznał, że jeżeli strona była należycie pouczona o trybie i terminie zaskarżenia decyzji organu rentowego, to wniesienie odwołania z kilkumiesięcznym opóźnieniem z powodu ubiegania się o zaskarżenie decyzji rewizją nadzwyczajną jest nadmiernym przekroczeniem terminu z przyczyn zależnych od odwołującego się (opubl. OSNAPiUS 1998 nr 3, poz. 104, Legalis Numer 31021). Do kwestii nadmierności opóźnienia niejednokrotnie odnosił się Sąd Najwyższy, przyjmując, że występuje ono, gdy wniesienie odwołania od decyzji organu rentowego nastąpiło po upływie osiemnastu miesięcy od doręczenia jej odpisu albo po upływie trzynastu miesięcy od dnia wydania decyzji, albo po upływie sześciu miesięcy od dnia doręczenia decyzji organu rentowego (por. postanowienie SN z dnia 29 września 1999 r. II UKN 490/99, opubl. OSNAPiUS 2001 nr 2, poz. 57, Legalis Numer 48774; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2020 r. (...) UK 319/19, Legalis Numer 2471211). Natomiast w postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia 29 października 1999 r. w sprawie II UKN 588/99, uznano , że nadmiernego spóźnienia odwołania od decyzji organu rentowego nie usprawiedliwia oświadczenie strony o rezygnacji z wniesienia środka prawnego wobec niewiary w pozytywny skutek procesu. Jest to zawinione i niczym nie usprawiedliwione zaniechanie czynności procesowej, które wynika z nagannego zaniedbania własnych spraw, nieprzykładania do nich stosownej staranności oraz troskliwości. Działanie takie stanowi zależną od odwołującego przyczynę przekroczenia terminu w rozumieniu art. 477 ⁹ § 3 k.p.c., po którym odwołanie ulega odrzuceniu (opubl. OSNAPiUS 2001 nr 4, poz. 134, Legalis Numer 48985). Podobnie w orzecznictwie przyjęto, że wniesienie odwołania od decyzji organu rentowego z uchybieniem terminowi spowodowanym zmianą podjętego wcześniej zamiaru poniechania skargi stanowi zależną od odwołującego przyczynę przekroczenia terminu (postanowienie SN z 29.10.1999 r., II UKN 588/99, OSNAPiUS 2001/4, poz. 134).

Sąd dodał , iż przepis art. 477 ⁹ § 3 k.p.c. stanowi samodzielne uregulowanie, co oznacza, że w odrębnym postępowaniu w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, w odniesieniu do odwołania wszczynającego postępowanie sądowe, nie mają zastosowania przepisy o przywróceniu terminu na zasadach ogólnych określone w art. 168 i n. k.p.. (por. wyr. SN: z 1.6.2010 r., II UK 404/09, L. i z 24.6.2015 r., (...) UK 347/14, L.; post. SN z 27.8.2008 r., II UK 81/08, L.).

Przenosząc powyższe na grunt rozpoznawanej sprawy, Sąd Rejonowy wskazał, że decyzja z dnia 30 września 2022 roku została doręczona wnioskodawcy w dniu 15 lutego 2022 roku, zatem miesięczny termin do wniesienia odwołania od przedmiotowej decyzji liczony od daty doręczenia decyzji – upływał najpóźniej w dniu 15 marca 2022 roku. Wnioskodawca złożył odwołanie od powyższej decyzji w dniu 17 marca 2023 roku – data nadania odwołania na adres organu rentowego, co oznacza uchybienie terminu do wniesienia odwołania wyniosło 2 dni. Zdaniem Sądu wniesienie odwołania od decyzji organu rentowego nie należy do nadmiernych.

Odnośnie czasu przekroczenia terminu do wniesienia odwołania, Sąd Rejonowy wskazał, że okres nie jest nadmierny i był, przez odwołującego się, niezawiniony. Dodatkowo Sąd podniósł, że przekroczenie terminu nie jest nadmierne, bo takim nie można nazwać przekroczenia o kilkanaście dni, nawet nie pełen miesiąc. Sąd ustalił ponadto, iż wnioskodawca ma luki w pamięci w związku z przebytą chorobą, często zmieniał również miejsce zamieszkania w związku z pracą. Przyczyna kilkudniowego opóźnienia, zdaniem Sądu nastąpiła z przyczyn niezależnych od wnioskodawcy. Należy mieć także na względzie, że termin miesięczny przypadał na przełomie lutego i marca, przy czym luty wynosił w 2023 r. 28 dni. Wnioskodawca posiadający wykształcenie zawodowe, pomimo zawartego pouczenia w zaskarżonej decyzji, mógł mylnie policzyć termin miesięczny jako termin 30 dni. Oznacza to, iż mógł pozostawać w mylnym przekonaniu, że nadanie odwołania w dniu 17 marca 2023 r. będzie oznaczać, że zostało ono złożone w terminie.

Reasumując, zdaniem Sądu (...) instancji , nie zostały spełnione przesłanki z art. 477 ⁹ § 3 k.p.c., więc wniosek organu rentowego o odrzucenie odwołania od decyzji z dnia 4 czerwca 2020 r. nie zasługiwał na uwzględnienie.

Co do meritum Sąd podniósł, że zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 roku o ubezpieczeniu społecznym w razie choroby i macierzyństwa (tj. Dz.U z 2023 r., poz. 2780) dalej zwaną ustawą zasiłkową, świadczenia pieniężne na warunkach i w wysokości określonych ustawą przysługują osobom objętym ubezpieczeniem społecznym w razie choroby i macierzyństwa określonym w ustawie z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, zwanym dalej "ubezpieczonymi".

Stosownie do treści art. 6 ust. 1 ustawy zasiłkowej zasiłek chorobowy przysługuje ubezpieczonemu, który stał się niezdolny do pracy z powodu choroby w czasie trwania ubezpieczenia chorobowego.

Zgodnie z art. 66 ust. 1 i 3 ustawy zasiłkowej wypłatę zasiłku wstrzymuje się, jeżeli prawo do zasiłku ustało albo okaże się, że prawo takie w ogóle nie istniało. Decyzja Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w sprawie zwrotu bezpodstawnie pobranych zasiłków stanowi tytuł wykonawczy w postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

W świetle art. 84 ust 1 i 2 ustawy systemowej (czyli ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych) w brzmieniu obowiązującym na dzień wydania spornej decyzji, osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego z uwzględnieniem ust. 11.

Za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia.

W świetle art. 83 § 1 k.c. nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności.

W przedmiotowej sprawie organ rentowy odmówił D. G. (1) prawa do zasiłku chorobowego oraz zobowiązał go do jego zwrotu opierając swoją decyzję na ustaleniach zawartych w decyzji z dnia 22 czerwca 2020 roku, zmienionej decyzją z dnia 23 sierpnia 2021 roku nr (...) stwierdzającej, że ubezpieczony D. G. (1) jako pracownik u płatnika składek M. G. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, chorobowemu i wypadkowemu od 16 grudnia 2019 roku.

Odwołanie od powyższej decyzji zostało prawomocnie oddalone, w sprawie toczącej się przed Sądem Okręgowym w Łodzi o sygn. akt VIII U 1835/20. Dla przedmiotowego postępowania, przedmiot sporu przed Sądem Okręgowym w Łodzi miał charakter prejudycjalny.

Sąd wskazał, iż z prejudycjalnością mamy do czynienia wtedy, gdy wynik postępowania cywilnego zależy od wyniku innego postępowania (cywilnego, karnego lub administracyjnego), gdyż przedmiot postępowania prejudycjalnego stanowi element podstawy faktycznej rozstrzygnięcia sprawy w postępowaniu cywilnym. Oznacza to, że nie jest możliwe rozstrzygnięcie sprawy w toczącym się postępowaniu cywilnym bez wcześniejszego rozstrzygnięcia kwestii prejudycjalnych. Jeżeli rozstrzygnięcie sprawy zależy od wyniku innego postępowania cywilnego postępowanie takie musi już się toczyć. Prejudycjalne znaczenie innego postępowania cywilnego, uzasadniające zawieszenie postępowania na podstawie art. 177 § 1 pkt 1, wynika z orzeczenia sądu wydanego w postępowaniu rozpoznawczym (postanowienie SN z dnia 11 października 2005 r., V CK 197/05, LEX nr 186933). Zależność ta musi być tego rodzaju, że orzeczenie, które ma zapaść w innym postępowaniu cywilnym, będzie prejudykatem, czyli podstawą rozstrzygnięcia sprawy, w której ma być zawieszone postępowanie (wyrok SN z dnia 20 grudnia 2005 r., V CK 407/05, LEX nr 462935).

Sąd podniósł, że zgodnie z treścią art. 365 § 1 k.p.c., prawomocne orzeczenie wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby. Skutkiem zasady mocy wiążącej prawomocnego wyroku jest to, że przesądzenie we wcześniejszym wyroku kwestii o charakterze prejudycjalnym oznacza, że w procesie późniejszym ta kwestia nie może być już w ogóle badana. Zachodzi tu zatem ograniczenie dowodzenia faktów objętych prejudycjalnym orzeczeniem (wyrok SN z dnia 12 lipca 2002 r., V CKN 1110/00, Lex nr 74492). Związanie orzeczeniem oznacza niedopuszczalność nie tylko dokonywania ustaleń sprzecznych z nim, ale nawet przeprowadzania postępowania dowodowego w tym zakresie (wyrok SN z dnia 12 maja 2011 roku, (...) PK 193/10, Lex nr 852766). Moc wiążąca orzeczenia określona w art. 365 § 1 k.p.c. oznacza zatem, że dana kwestia prawna, która była przedmiotem rozstrzygnięcia w innej sprawie, a która ma znaczenie prejudycjalne w sprawie rozpoznawanej, kształtuje się tak jak to przyjęto we wcześniejszym prawomocnym orzeczeniu. Przesądzenie tej kwestii oznacza, że w późniejszym postępowaniu nie może być ona już ponownie badana, a zatem zachodzi konieczność ograniczenia dowodzenia faktów objętych prejudycjalnym orzeczeniem.

Wobec tego , Sąd Rejonowy stwierdził, że ubezpieczony nie podlegał w spornych okresach obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu z tytułu zatrudnienia u płatnika składek M. G., a w konsekwencji ubezpieczonemu nie przysługiwało prawo do zasiłku chorobowego w okresach od 1 kwietnia 2020 roku do 12 września 2020 roku, od 20 października 2020 roku do 30 października 2020 roku oraz od 2 listopada 2020 do 21 kwietnia 2021 roku. Decyzja organu rentowego odmawiająca wnioskodawcy prawa do zasiłku chorobowego za wskazane okresy była zatem zasadna i znajdowała uzasadnienie w przywołanych wyżej przepisach.

Odnośnie obowiązku zwrotu wypłaconego zasiłku chorobowego, Sąd podniósł, iż rozważenia wymaga okoliczność, czy wypłacone świadczenia w zakresie w jakim organ rentowy zobowiązał wnioskodawcę do jego zwrotu, są świadczeniem nienależnie pobranym. Zasady warunkujące uznanie zasiłku macierzyńskiego pobranego nienależnie unormowane zostały w art. 66 ust. 2 ustawy zasiłkowej.

Powołany przepis stanowi regulację szczególną w stosunku do art. 84 ustawy systemowej, który to przepis, formułując w sposób ogólny obowiązek zwrotu nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

Ze świadczeniem nienależnym mamy więc do czynienia wówczas, gdy doszło do wypłaty zasiłku chorobowego, choć prawo do tego zasiłku w ogóle nie istniało, ustało, zachodzą okoliczności utraty prawa. Wypłacone świadczenia podlegają zwrotowi, a dalszą wypłatę wstrzymuje się. Zasiłki, do których prawo ustało albo nie istniało, są świadczeniami nienależnymi, które ubezpieczony ma obowiązek zwrócić. W interpretacji pojęcia „świadczenie pobrane nienależnie z winy ubezpieczonego” zastosowanie znajdą przepisy ustawy systemowej. Przepis art. 84 ust 2 ustawy systemowej wskazuje, że za nienależnie pobrane świadczenia uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia.

Zaś według ust. 3 i 4, nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń z ubezpieczeń społecznych za okres dłuższy niż ostatnie 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenia zawiadomiła organ wypłacający świadczenia o zajściu okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty, a mimo to świadczenia były nadal wypłacane, a w pozostałych przypadkach - za okres dłuższy niż ostatnie 3 lata, a kwoty nienależnie pobranych świadczeń ustalone prawomocną decyzją oraz kwoty odsetek i kosztów upomnienia, zwane dalej "należnościami z tytułu nienależnie pobranych świadczeń", podlegają potrąceniu z wypłacanych świadczeń, a jeżeli prawo do świadczeń nie istnieje - ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, z zastrzeżeniem ust. 8c.

Podstawowym warunkiem uznania, iż wypłacone świadczenie podlega zwrotowi, zgodnie z art. 84 ust. 2 pkt 1 ustawy systemowej jest brak prawa do świadczenia oraz posiadanie świadomości tego faktu przez osobę przyjmującą świadczenie w związku ze stosownym pouczeniem (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 grudnia 2009 roku sygn. akt (...) UK 174/09). Dotyczy to jednak sytuacji gdy prawo do świadczenia istniało, lecz uległo ustaniu lub wstrzymaniu na skutek określonych okoliczności.

Na gruncie rozpoznawanej sprawy bez wątpienia prawo wnioskodawcy do zasiłku chorobowego za okresy objęte decyzjami organu rentowego nie istniało „od początku”. Potwierdza to prawomocna decyzja z dnia 22 czerwca 2020 roku, zmieniona decyzją z dnia 23 sierpnia 2021 roku nr (...) stwierdzająca że ubezpieczony D. G. (1) od 16 grudnia 2019 roku nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu.

Druga sytuacja, opisana w pkt 2 ust. 2 art. 84 ustawy dotyczy świadczeń wypłaconych na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenie (wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 25 lutego 2015 roku sygn. akt III AUa 855/14). Przy czym judykatura zakreśla szeroko ramy zachowań kwalifikowanych jako świadome wprowadzenie w błąd organu ubezpieczeń społecznych jako działania ubezpieczonego polegające na bezpośrednim oświadczeniu nieprawdy, przemilczeniu faktu mającego wpływ na prawo do świadczeń, złożeniu wniosku w sytuacji oczywiście nieuzasadniającej powstania prawa do świadczenia oraz okoliczność domniemanego współdziałania wnioskodawcy z innymi podmiotami we wprowadzeniu w błąd organu rentowego (wyr. SN z 5.4.2001 r., II UKN 309/00, OSNP 2003, Nr 2, poz. 44; wyr. SN z 8.1.1999 r., II UKN 406/98, OSNAPiUS 2000, Nr 5, poz. 196; wyr. SN z 29.7.1998 r., II UKN 147/98, OSNAPiUS 1999, Nr 14, poz. 471; wyr. SN z 20.5.1997 r., II UKN 128/97, OSNAPiUS 1998, Nr 6, poz. 192; wyr. SN z 14.4.2000 r., II UKN 500/99, OSNAPiUS 2001, Nr 20, poz. 623).

Termin „błąd” wiąże się zawsze z pierwotną wadliwością rozstrzygnięć organu rentowego lub odwoławczego, z etapem ustalania prawa do świadczeń, a jego istotną cechą konstrukcyjną, odróżniającą od innych uchybień organów rentowych lub odwoławczych, jest istnienie fałszywego wyobrażenia organu o stanie uprawnień wnioskodawcy, wywołanego na skutek świadomego zachowania osoby pobierającej świadczenie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 lutego 2017 roku sygn. akt II UK 699/15).

Tym samym Sąd stoi na stanowisku, iż warunkiem zwrotu świadczeń nieprawidłowo wypłaconych jest ustalenie obok braku prawa do świadczenia, winy ubezpieczonego, czyli jego świadomości w zakresie poboru świadczeń, do których nie ma tytułu prawnego, bądź też świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego, co do okoliczności warunkujących wypłatę świadczeń. Prawo ubezpieczeń społecznych nie wykształciło własnej definicji winy. Przyjmuje się, że świadomym wprowadzeniem w błąd jest umyślne działanie ubezpieczonego, które ma postać zamiaru bezpośredniego lub ewentualnego. W rozumieniu art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej błąd stanowi więc następstwo świadomego działania ubezpieczonego, determinowanego wolą wywołania przekonania po stronie organu, iż zostały spełnione warunki nabycia prawa do świadczenia lub świadczenia o określonej wysokości. Swoistym przypadkiem świadomego wprowadzenia organu rentowego w błąd jest przemilczenie, albo pozorność.

Sąd zwrócił uwagę na pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy, zgodnie z którym jeżeli strony umowy o pracę nie zamierzają wywołać skutku prawnego w postaci nawiązania stosunku pracy, a ich oświadczenia uzewnętrznione umową o pracę zmierzają wyłącznie do wywołania skutku w sferze ubezpieczenia społecznego, to taka umowa jako pozorna jest nieważna (art. 83 § 1 k.c.). Okoliczność, że zgłoszenia danej osoby do ubezpieczeń społecznych dokonuje rzekomy pracodawca, co wynika z odpowiednich uregulowań ustawowych, nie oznacza więc, że rzekomy pracownik, wnioskując o świadczenia z ubezpieczeń społecznych, z powołaniem się na objęcie go takimi ubezpieczeniami w związku z zawarciem umowy o pracę, o której wie, że jest pozorna, nie wprowadza świadomie w błąd organu rentowego w rozumieniu art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 sierpnia 2013 r., II UK 11/13, OSNP 2014/5/72; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 czerwca 2008 r., (...) UK 376/07, OSNP 2009/21-22/295).

W przedmiotowej sprawie Sąd wskazał, że – zgodnie z ustaleniami poczynionymi przez Sąd Okręgowy w Łodzi – czynność prawna jaką jest w realiach niniejszej sprawy podjęcie zatrudnienia u M. G. jest czynnością pozorną i fikcyjną.

Sąd Okręgowy podnosił, że wnioskodawca miał świadomość, że umowa o pracę nie będzie przez niego wykonywana. Celem wnioskodawcy było uzyskanie świadczeń z ubezpieczenia chorobowego i temu celowi ubezpieczony wraz z płatnikiem podporządkowali skonstruowanie określonej sytuacji prawnej, a umowa o pracę stanowić miała narzędzie do realizacji tego celu. Sąd (...) instancji zwrócił uwagę, iż wnioskodawca już od dnia wydania decyzji ustalającej niepodleganie ubezpieczeniom społecznym z tytułu zatrudnienia pracowniczego wiedział, iż w świetle przepisów ubezpieczeń społecznych nie doszło do skutecznego nawiązania stosunku pracy i nabycia przez niego prawa do zasiłku chorobowego. Pomimo powyższego, wnioskodawca cały czas pobierał zasiłki chorobowe za okresy objęte zaskarżoną w niniejszej sprawie decyzją, działając z pełną świadomością bezprawności takiego działania.

Sąd podkreślił, że czynność pozorna jest nieważna od początku, a zatem nie wywołuje żadnych skutków prawnych. Stosunek ubezpieczeniowy jest następczy wobec stosunku pracy i powstaje tylko wówczas, gdy stosunek pracy jest realizowany. Jeżeli stosunek pracy nie powstał bądź też nie jest realizowany, wówczas nie powstaje stosunek ubezpieczeniowy, nawet jeśli jest odprowadzana składka na ubezpieczenie społeczne (wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia z dnia 17 stycznia 2006 roku III AUa 433/2005, Wspólnota (...)). Podleganie pracowniczemu tytułowi ubezpieczenia społecznego jest uwarunkowane nie tyle opłacaniem składek ubezpieczeniowych, ile legitymowaniem się statusem pracownika faktycznie świadczącego pracę w ramach ważnego stosunku pracy (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2005 roku o sygn. akt IIUK 43/05, OSNAPiUS rok 2006/15 - 16/251).

W związku z powyższym Sąd orzekł jak w sentencji, oddalając odwołanie wnioskodawcy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

O kosztach pomocy prawnej udzielonej odwołującemu się przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu sąd orzekł zgodnie z treścią art. 22 ³ ust. 1 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o radcach prawnych (Dz. U. z 2024 r. poz. 499), obciążając nimi Skarb Państwa. Ich wysokość wobec stwierdzenia niekonstytucyjności przepisów regulujących zasady ponoszenia kosztów pomocy prawnej udzielanej przez radców prawnych ustanowionych z urzędu stanowiła opłata ustalona per analogiam, tj. zgodnie z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1935 z późn. zm.).

Mając na względzie, iż odwołanie zostało oddalone, działając na podstawie art. 98 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych Sąd zasądził od wnioskodawcy na rzecz organu rentowego kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w sprawie. Brak było podstaw do zasądzenia kosztów zastępstwa procesowego według stawki liczonej od wartości przedmiotu sporu. Powyższe zapatrywanie stanowi ugruntowane stanowisko prezentowane zarówno w orzecznictwie Sądu Najwyższego, jak i sądów powszechnych.

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 13 listopada 2012 r. sygn. (...) UZ 102/12, przyjął bowiem, że w sprawie o zwrot przez ubezpieczonego nienależnego świadczenia stosuje się stawkę minimalną, taką jak w sprawach o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego (§ 11 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu [Dz.U. Nr 163, poz. 1349 ze zm.], który stanowi odpowiednik § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych [tj. Dz.U. z 2018 r., poz. 265 ze zm.]). W uzasadnieniu powyższego orzeczenia Sąd Najwyższy wyjaśnił, że przyjęcie stawki minimalnej według wartości przedmiotu zaskarżenia nie jest uprawnione. Regulacja kosztów dotyczących spraw ubezpieczeniowych jest skromna w rozporządzeniu. Jednak w tej sprawie problem braku rodzajowo właściwej regulacji w istocie nie występuje, gdyż na zasadzie wzajemnej równowagi należy ujmować sprawy o świadczenia z ubezpieczenia społecznego oraz sprawy o zwrot nienależnego świadczenia z ubezpieczenia społecznego. Uzasadnione jest więc w tej sprawie zastosowanie stawki podstawowej z § 11 ust. 2 rozporządzenia. Takie stanowisko zostało zaprezentowane również przez Sąd Najwyższy we wcześniejszym orzecznictwie. W postanowieniu z 1 czerwca 2010 roku (II UZ 11/10) Sąd Najwyższy stwierdził, że sprawa o zwrot świadczeń z ubezpieczenia społecznego jest bliższa rodzajowo sprawie o przyznanie takich świadczeń niż sprawie o zapłatę, wobec czego podstawę zasądzenia opłaty za czynności adwokackie powinny stanowić w niej minimalne stawki przewidziane w rozporządzeniu dla spraw z zakresu ubezpieczenia społecznego. Podobne stanowisko zajął Sąd Apelacyjny w Lublinie w wyroku z dnia 23 września 2020 r., III AUa 734/20, w którym podkreślił, że sprawa o zwrot nienależnie pobranego świadczenia nie została wymieniona wprost w przepisach rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych, jednakże jest ona bliższa kategorii spraw o świadczenia pieniężne z ubezpieczenia społecznego i zaopatrzenia emerytalnego niż sprawom o zapłatę.

Takie rozwiązanie jest przyjmowane w licznym orzecznictwie sądów powszechnych. Dla przykładu można przywołać takie orzeczenia jak: wyrok Sądu Okręgowego w Elblągu z dnia 18 marca 2016 r., IV Ua 11/16, wyrok Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 11 maja 2020 r., VIII Ua 11/20, wyrok Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie z dnia 11 sierpnia 2021 r., VII Ua 79/20, wyrok Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie z dnia 8 kwietnia 2022 r., VII Ua 38/21, wyrok Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z dnia 23 sierpnia 2022 r., VI Ua 68/21, postanowienie Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 1 marca 2022 r., VIII Uz 3/22, w tym również rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 14 czerwca 2016 r., VII Ua 75/16, wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 4 lipca 2019 r., VIII Ua 36/19, wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 17 września 2019 r., VIII Ua 47/19, wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 4 czerwca 2019 r., VIII Ua 15/19, wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 1 października 2020 r., VIII Ua 41/20, wyrok Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 6 maja 2021 r., VIII Ua 8/21.

Przywołane orzeczenia zapadły na gruncie różnych stanów faktycznych, zarówno gdy zaskarżona decyzja obejmowała odmowę prawa do zasiłku oraz obowiązek zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, jak również sytuację, gdy decyzja dotyczyła wyłącznie obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia.

Mając na względzie wysokość wynagrodzenia radcy prawnego reprezentującego organ rentowy – kwota 180 zł, a także brak inicjatywy dowodowej pełnomocnika wnioskodawcy co do wniosku o zastosowanie art. 102 k.p.c., Sąd uznał, iż wniosek ten nie zasługuje na uwzględnienie i obciążył wnioskodawcę obowiązkiem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego organu rentowego.

Apelację od powyższego orzeczenia co do pkt 1, tj w zakresie w jakim oddalono odwołanie, i co do pkt 2 tj , w zakresie orzeczenia o zwrocie kosztów zastępstwa procesowego wniósł wnioskodawca, reprezentowany przez pełnomocnika - z urzędu.

Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił:

- naruszenie przepisów postępowania, które mogły mieć wpływ na wynik sprawy:

1. art. 233 § 1 k.p.c. przez dokonanie dowolnej, a nie wszechstronnej oceny materiału dowodowego oraz dokonanie ustaleń sprzecznych z treścią materiału dowodowego i niezgodnych z rzeczywistym stanem faktycznym sprawy, poprzez uznanie, że pobranie nienależnych świadczeń z ubezpieczenia społecznego było zawinione przez wnioskodawcę, w toku pobierania świadczenia wnioskodawca miał świadomość braku przysługiwania mu uprawnienia do poboru świadczeń,

2. art. 235 ² § 1 pkt 2 i 5 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez pominięcie jako nieistotnego wniosku pełnomocnika wnioskodawcy o dopuszczenie dowodu z zeznań świadków M. G., M. S. i H. S., wskazanych w pkt. 4. Pisma procesowego wnioskodawcy z dnia 2 października 2023 r., co miało istotny wpływ na wynik sprawy, ponieważ dowód ten był istotny dla rozstrzygnięcia sprawy, biorąc pod uwagę okoliczności wskazywane przez Sąd w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku,

3. art. 98 k.p.c. w związku z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych w zw. z art. 102 k.p.c. przez błędne nieuwzględnienie trudnej sytuacji materialnej wnioskodawcy, a przez to zasądzenie od wnioskodawcy kwoty 180 zł na rzecz organu rentowego tytułem zwrotów kosztów zastępstwa procesowego, pomimo uzasadnionego wniosku strony w tym zakresie;

- naruszenie przepisów prawa materialnego, które mogły mieć wpływ na wynik sprawy:

4. art. 83 § 1 k.c. w związku z art. 84 ust. 1 oraz ust. 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych przez zastosowanie błędnej wykładni podanych przepisów i wskazanie, że działania wnioskodawcy były pozorne oraz od początku nie zmierzały do dokonania czynności prawnej.

W oparciu o powyższe zarzuty, skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części przez uwzględnienie odwołania oraz zasądzenie od organu rentowego na rzecz wnioskodawcy kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa prawnego za obie instancje, według norm przepisanych wraz z odsetkami określonymi w art. 98§ 1 ¹ k.p.c. oraz o przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu, gdyż nie została ona opłacona w całości ani w części.

Ponadto, na podstawie art. 380 k.p.c. Skarżący wniósł o rozpoznanie przez Sąd II instancji postanowienia Sądu (...) instancji z dnia 29 maja 2024 r., wydanego na rozprawie, pomijającego wniosek pozwanego o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków M. G., M. S., H. S. na fakty (okoliczności) wskazane w pkt. 4 pisma wnioskodawcy z dnia 2 października 2023 r. oraz wniósł o przeprowadzenie tego dowodu przez Sąd II instancji na podstawie art. 382 k.p.c. (wezwania na adresy wskazane w pkt. 4. pisma z dnia 2 października 2023 r.).

Jednocześnie, z ostrożności procesowej, na wypadek nieuwzględnienia niniejszej apelacji, skarżący wniósł o nieobciążanie wnioskodawcy kosztami procesu, w tym kosztami zastępstwa prawnego strony Organu rentowego na zasadzie art. 102 k.p.c., z uwagi na trudną sytuację majątkową wnioskodawcy opisaną szczegółowo w oświadczeniu o stanie rodzinnym, majątku, dochodach i źródłach utrzymania, z którego wynika, że wnioskodawca nie jest w stanie ponieść kosztów postępowania bez uszczerbku dla koniecznego utrzymania siebie i rodziny.

Na rozprawie apelacyjnej w dniu 6. 11.2024 pełnomocnik odwołującego poparł apelację i wniósł o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego - z urzędu, oświadczając że koszty te nie zostały uiszczone ani w części . Wniósł o nieobciążanie odwołującego kosztami zastępstwa procesowego. Pełnomocnik organu rentowego wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego w kwocie 120 zł.

Sąd Okręgowy w Łodzi zważył, co następuje.

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Wbrew twierdzeniom apelacji, Sąd drugiej instancji nie dopatrzył się, w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, uchybień, skutkujących koniecznością zmiany czy uchylenia zaskarżonego wyroku. Podniesione, przez stronę apelującą, zarzuty, zarówno, naruszenia prawa procesowego, jak o prawa materialnego, w żaden sposób nie podważają prawidłowości rozstrzygnięcia Sądu (...) instancji.

Art. 233 § 1 k.p.c. stanowi, iż sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału. Sąd dokonuje oceny wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu, jak również wszelkich okoliczności towarzyszących przeprowadzaniu poszczególnych dowodów, mających znaczenie dla ich mocy i wiarygodności (tak np. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu orzeczenia z 11 lipca 2002 roku, IV CKN 1218/00, LEX nr 80266). Ramy swobodnej oceny dowodów są zakreślone wymaganiami prawa procesowego, doświadczenia życiowego, regułami logicznego myślenia oraz pewnym poziomem świadomości prawnej, według których sąd w sposób bezstronny, racjonalny i wszechstronny rozważa materiał dowodowy jako całość, dokonuje wyboru określonych środków dowodowych i ważąc ich moc oraz wiarygodność, odnosi je do pozostałego materiału dowodowego (tak też Sąd Najwyższy w licznych orzeczeniach, np. z dnia 19 czerwca 2001 roku, II UKN 423/00, OSNP 2003/5/137). Poprawność rozumowania sądu powinna być możliwa do skontrolowania, z czym wiąże się obowiązek prawidłowego uzasadniania orzeczeń (art. 327 ¹ k.p.c.).

Skuteczne postawienie zarzutu naruszenia przez sąd art. 233 § 1 k.p.c. wymaga zatem wykazania, iż sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego. Natomiast zarzut dowolnego i fragmentarycznego rozważenia materiału dowodowego wymaga dla swej skuteczności konkretyzacji i to nie tylko przez wskazanie przepisów procesowych, z naruszeniem których apelujący łączy taki skutek, lecz również przez określenie, jakich dowodów lub jakiej części materiału zarzut dotyczy, a ponadto podania przesłanek dyskwalifikacji postępowania sądu pierwszej instancji w zakresie oceny poszczególnych dowodów na tle znaczenia całokształtu materiału dowodowego oraz w zakresie przyjętej podstawy orzeczenia.

W ocenie Sądu Okręgowego, dokonana przez Sąd Rejonowy , ocena, zgromadzonego w postępowaniu, materiału dowodowego i poczynione w sprawie ustalenia faktyczne są – wbrew twierdzeniom apelującego – prawidłowe. Zarzuty skarżącego, sprowadzają się w zasadzie jedynie do polemiki ze stanowiskiem Sądu i interpretacją dowodów dokonaną przez ten Sąd i jako takie nie mogą się ostać. Apelujący przeciwstawia bowiem ocenie dokonanej przez Sąd pierwszej instancji swoją analizę zgromadzonego materiału dowodowego i własny pogląd na sprawę.

W szczególności, nieuprawnionymi są twierdzenia apelacji, co do nieuzasadnionego pominięcia przez Sąd Rejonowy, kwestii istotnych dla rozstrzygnięcia - pominięcia wnioskowanego przez stronę powodową dowodu z zeznań świadków M. G., M. S. i H. S., co do faktu wykonywania umowy o pracę przez wnioskodawcę a co za tym idzie braku jego świadomości co do pobrania świadczeń nienależnych.

Odnosząc się do kwestii powyższych w pierwszej kolejności podnieść należy, iż granicę obowiązku prowadzenia przez sąd postępowania dowodowego wyznacza podlegająca kontroli instancyjnej ocena, czy dostatecznie wyjaśniono sporne okoliczności sprawy (wyr. SN z 25.9.1997 r., II UKN 271/97, OSNP 1998, Nr 14, poz. 430). Dostateczne wyjaśnienie okoliczności spornych w sprawie nie jest równoznaczne z uzyskaniem dowodu korzystnego dla strony niezadowolonej z faktów wynikających z dowodów dotychczas przeprowadzonych (wyrok SN z 28 lutego 2001 roku, II UKN 233/00 L.). Sąd Okręgowy zgadza się z ocena Sądu (...) instancji, iż brak było podstaw do przedłużania postępowania dowodowego i przesłuchiwania w procesie ww świadków skoro okoliczności kluczowe dla rozstrzygnięcia zostały zasadniczo już prawomocnie przesądzone wyrokiem Sądu Okręgowego VIII Wydział Pracy z dnia 12 stycznia 2022 roku na kanwie odwołań wniesionych zarówno przez D. G. (1) jak i M. G. od decyzji ZUS z dnia 22 czerwca 2020 roku i z 23 sierpnia 2021 roku stwierdzających brak podlegania ubezpieczeniom społecznym przez odwołującego w spornym okresie.

W odniesieniu do, podniesionych w apelacji, zarzutów wskazać należy, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych upoważniony jest do kontroli wykonywania zadań i obowiązków w zakresie ubezpieczeń przez płatników składek. Kontrola ta obejmuje m.in. zgłoszenie do ubezpieczenia. Istnienie stosunku ubezpieczenia można wywodzić jedynie z ważnej umowy o pracę. Ta z kolei musi być analizowana przez pryzmat przepisów Kodeksu cywilnego, do których odpowiedniego stosowania odsyła art. 300 KP. Ocena ta ma charakter dwuetapowy: najpierw podlega jej ważność umowy o pracę w świetle regulacji zawartych w Kodeksie cywilnym, przez odpowiednie ich stosowanie w oparciu o art. 300 KP, a następnie - możliwość podlegania z tego tytułu ubezpieczeniom społecznym. W oparciu o art. 58 KC w związku z art. 300 KP organ rentowy może zakwestionować ważność umowy, o pracę jako sprzecznej z prawem, zasadami współżycia społecznego lub zmierzającej do obejścia prawa. To samo należy odnieść do zarzutu pozorności umowy o pracę, unormowanego w art. 83 § 1 KP w związku z art. 300 KP./Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 24 listopada 2022 r., III AUa 45/22/

Decyzja, ustalająca obowiązek podlegania ubezpieczeniom, nie jest decyzją o charakterze prawotwórczym (konstytutywnym), lecz oświadczeniem, potwierdzającym istnienie bądź nieistnienie określonych praw lub obowiązków wynikających wprost z przepisów prawa określających warunki podlegania ubezpieczeniom społecznym. /Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 11 października 2022 r., (...) 8/22 ,Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 4 listopada 2021 r., (...) 75/21 / Decyzja organu rentowego o okresach podlegania ubezpieczeniom społecznym, ma, w tej sytuacji, charakter decyzji deklaratoryjnej, która, jedynie , stwierdza istnienie określonej sytuacji prawnej, ale jej nie tworzy ani nie kształtuje.

W judykaturze nie kwestionuje się uprawnienia Zakładu Ubezpieczeń Społecznych do zbadania ważności umowy o pracę, jak również umów cywilnoprawnych w celu stwierdzenia objęcia danej osoby ubezpieczeniem społecznym. Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który stwierdza podleganie ubezpieczeniu społecznemu, może - bez względu na nazwę umowy i jej postanowienia, którym strony zamierzały się poddać - ustalić rzeczywisty charakter stosunku prawnego łączącego strony i istniejący tytuł ubezpieczenia oraz wydać w tym zakresie decyzję na podstawie art. 83 ust. 1 pkt 1 i 3 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Stwierdzając nieważność postanowień umownych, organ stosujący prawo uchyla się tylko od związania nimi, nie ingerując w samą umowę o pracę i nie zastępując stron stosunku pracy w kształtowaniu jego treści. /Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 25 listopada 2021 r., I (...) 63/21/

Reasumując Zakład Ubezpieczeń Społecznych, który stwierdza podleganie ubezpieczeniu społecznemu, może - bez względu na nazwę umowy i jej postanowienia wskazujące na charakter stosunku prawnego, którym strony zamierzały się poddać - ustalić rzeczywisty jego charakter i istniejący tytuł ubezpieczenia. Nawiązanie stosunku pracy jest wykazywane umową o pracę, przy czym okoliczności związane z umową o pracę, oceniane na gruncie prawa cywilnego, nie są dla organu rentowego wiążące. Stan taki może dotyczyć umowy w całości, bądź też jej poszczególnych postanowień bądź też pewnego okresu jej realizowania. W takim przypadku - właśnie z uwagi na publicznoprawny wymiar tej czynności prawnej, wyrażający się obciążeniem Funduszu Ubezpieczeń Społecznych koniecznością wypłat świadczeń, nieadekwatnych do rzeczywistych okoliczności realizacji stosunku pracy – organ rentowy ma prawo, a wręcz obowiązek zareagować na aktywność stron nie znajdującą uzasadnienia w społeczno-gospodarczym przeznaczeniu umowy o pracę i niemożliwą do pogodzenia z zasadami współżycia społecznego.

Na gruncie rozpoznawanej sprawy - co pomija apelujący, organ rentowy, analizując charakter, łączącego strony stosunku prawnego, stanowiącego tytuł do ubezpieczenia, zakwestionował jego istnienie. Co znamienne, postępowanie sądowe, wszczęte na skutek odwołania od wskazanej decyzji, nie potwierdziło realizacji stosunku pracy, w warunkach określonych w art. 22 k.p. w okresie od 16 grudnia 2019 roku.

Wyrokiem z dnia 12 stycznia 2022 roku Sąd Okręgowy VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w sprawie o sygn. akt VIII U 1835/20 umorzył postępowanie w sprawie objętym decyzją numer (...) z dnia 23 sierpnia 2021 roku i oddalił odwołania z od decyzji dnia 22 czerwca 2020 roku w pozostałej części. Wyrokiem z dnia 13 września 2022 roku Sąd Apelacyjny w Łodzi III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w sprawie o sygn. akt III AUa 339/22 oddalił apelację M. G. i D. G. (1) od wyroku z dnia 12 stycznia 2022 roku sygn. akt VIII U 1835/20.

Nie ulega, zatem, wątpliwości, że, wbrew sugestiom apelacji, kwestia istnienia pracowniczego tytułu do ubezpieczeń, w spornym okresie ,została prawomocnie rozstrzygnięta. Sądy obu instancji nie widziały podstaw do zmiany zaskarżonej decyzji i ustalenia istnienia tego tytułu także w okresie od 16 grudnia 2019 roku. A zatem ,Sąd Rejonowy, w zaskarżonym rozstrzygnięciu, słusznie stwierdził, iż prawomocnie przesądzonym został brak istnienia tego tytułu do ubezpieczeń niepodleganie ubezpieczeniu pracowniczemu przez D. G. (1) po tej dacie.

W tym miejscu, ponownie, wskazać należy - było to już, bowiem, przedmiotem uwag Sądu (...) instancji- iż w świetle art. 365 § 1 k.p.c. orzeczenie prawomocne wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy oraz inne organy państwowe i organy administracji publicznej, a w wypadkach w ustawie przewidzianych także inne osoby.

Związanie stron, o którym mowa w powołanym przepisie, polega na związaniu tych podmiotów dyspozycją zawartej w sentencji wyroku skonkretyzowanej, zindywidualizowanej i trwałej normy prawnej wywiedzionej przez sąd z norm generalnych i abstrakcyjnych zawartych w przepisach prawnych. Inne sądy, organy państwowe oraz organy administracji publicznej, rozstrzygające w sprawach innych niż karne, są związane prejudycjalnie, czyli nie mogą dokonać odmiennej oceny prawnej roszczenia niż zawarta w prejudykacie, ale także nie mogą dokonać odmiennych ustaleń faktycznych. Związanie orzeczeniem oznacza zatem zakaz dokonywania ustaleń sprzecznych z uprzednio osądzoną kwestią, a nawet niedopuszczalność prowadzenia w tym zakresie postępowania dowodowego. /Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 27 września 2023 r., I (...) 64/23/ Tym samym określone w art. 365 KPC związanie stron, sądów i innych podmiotów i osób treścią prawomocnego orzeczenia wyraża nakaz przyjmowania przez nie, że w objętej nim sytuacji stan prawny przedstawiał się tak, jak to wynika z sentencji wyroku (wyr. SN z 23.6.2009 r., II PK 302/08, L.; wyr. SN z 15.11.2007 r., II CSK 347/07, L.).

Wobec powyższego, wskazać należy, iż, w kontekście prawomocnego wyroku Sądu Okręgowego 12 stycznia 2022 roku w sprawie sygn. akt VIII U 1835/20, żadne ustalenia, co do tego, czy wnioskodawca spełniał warunki podlegania ubezpieczeniu społecznemu z tytułu bycia pracownikiem w przedmiotowym postępowaniu, w tym, zarówno, w zakresie ustalenia prawa do zasiłku, jak i obowiązku zwrotu zasiłku chorobowego, obecnie czynione, być nie mogą. Sąd Okręgowy w ww prawomocnym wyroku przesądził tą okoliczność. Pracowniczy tytuł ubezpieczenia, odwołującego się, od 16 grudnia 2019 roku, nie istniał. Tym samym, w chwili obecnej, argumentacja skarżącego, który sugeruje okoliczności przeciwne celem rozważenia braku jego winy, w toku pobierania świadczenia, brak świadomości przysługiwania mu uprawnień do poboru świadczeń, nie może przynieść spodziewanych przez niego skutków procesowych.

Wskazane zarzuty nie mogą, również, zostać uznane za skuteczne w kontekście art. 66 ust. 2 ustawy świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa oraz art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

W myśl art. 66 ust. 2 ustawy o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, jeżeli świadczenie zostało pobrane nienależnie z winy ubezpieczonego lub wskutek okoliczności, o których mowa w art. 15-17 i art. 59 ust. 6 i 7, wypłacone kwoty podlegają potrąceniu z należnych ubezpieczonemu zasiłków bieżących oraz z innych świadczeń z ubezpieczeń społecznych lub ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji.

Z kolei zgodnie z art 84 ust. 1 i 2 ustawy systemowej

1. Osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11.

2. Za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia;

W prawie ubezpieczeń społecznych "świadczenie nienależnie pobrane", to nie tylko "świadczenie nienależne" (obiektywnie, np. wypłacane bez podstawy prawnej), ale także "nienależnie pobrane", a więc pobrane przez osobę, której można przypisać określone cechy dotyczące stanu świadomości (woli) lub określone działania (zaniechania; por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 września 2020 r., (...) UK 98/19, LEX nr 3067436). Świadomość nienależności świadczenia może mieć źródło w pouczeniu udzielonym przez organ rentowy co do okoliczności powodujących konieczność zwrotu świadczenia bądź też może wynikać z zawinionego działania osoby, która spowodowała wypłatę świadczeń.

W rozumieniu art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych błąd stanowi następstwo świadomego działania pobierającego świadczenie, determinowanego wolą wywołania przekonania po stronie organu rentowego, że zostały spełnione warunki nabycia prawa do świadczenia lub świadczenia o określonej wysokości. Ów błąd wiąże się zawsze z pierwotną wadliwością rozstrzygnięć organu rentowego lub odwoławczego, z etapem ustalania prawa do świadczeń, a jego istotną cechą konstrukcyjną, odróżniającą od innych uchybień, jest istnienie fałszywego wyobrażenia organu o stanie uprawnień ubezpieczonego, wywołanego na skutek świadomego zachowania osoby pobierającej świadczenie.

Świadomym wprowadzeniem w błąd jest umyślne działanie świadczeniobiorcy, które ma postać zamiaru bezpośredniego lub zamiaru ewentualnego. W rozumieniu art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej błąd stanowi następstwo świadomego działania pobierającego świadczenie, determinowanego wolą wywołania przekonania po stronie organu rentowego, że zostały spełnione warunki nabycia prawa do świadczenia lub świadczenia o określonej wysokości. Organ rentowy może domagać się zwrotu nienależnie pobranego świadczenia jedynie wówczas, gdy ubezpieczonemu można przypisać złą wolę. Obowiązek zwrotu obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze, wiedząc, że mu się ono nie należy, co dotyczy zarówno osoby, która została pouczona o okolicznościach, w jakich nie powinna pobierać świadczeń, jak też osoby, która uzyskała świadczenia na podstawie nieprawdziwych zeznań lub dokumentów, albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd instytucji ubezpieczeniowej. Wypłacenie świadczenia w sposób, na który nie miała wpływu wina (zła wola) świadczeniobiorcy, nie uzasadnia natomiast powstania po stronie osoby ubezpieczonej obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. /Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 27 kwietnia 2023 r., (...) 44/22/

W przypadku rozważania odpowiedzialności odwołującego z art. 84 ust. 2 pkt 1 lub pkt 2 ustawy systemowej niezbędne jest wykazanie braku prawa do świadczenia i świadomości, że zasiłek był nienależny. Obie przesłanki muszą wystąpić już w trakcie pobierania świadczenia, a nie po zaprzestaniu jego wypłaty. Innymi słowy, jeśli w trakcie pobierania świadczenia jest ono "należne", a okoliczności wyłączające prawo do niego, w konsekwencji również wiedza o tym świadczeniobiorcy, wystąpiły post factum, to nie ma podstaw do uznania, iż należności wypłacone podlegają zwrotowi na podstawie art. 84 ustawy systemowej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 października 2018 r., (...) UK 248/17, niepublikowany).

Ocena świadomości pobierania nienależnego świadczenia, wymaga pewnej indywidualizacji. Pojęcie nienależnego świadczenia, w prawie ubezpieczenia społecznego, definiowane jest "z punktu widzenia osoby, która je pobrała". Dlatego w celu ustalenia obowiązku zwrotu wymagane są świadomość i premedytacja ubezpieczonego co do tego, że pobrał świadczenie bezprawnie. Obowiązek zwrotu świadczenia wypłaconego i pobranego bez podstawy prawnej obciąża więc tego, kto przyjął je "w złej wierze, wiedząc, że mu się nie należy" (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2004 r., (...) UK 3/04, Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 4 lipca 2023 r., I (...) 34/23).

Na gruncie rozpoznawanej sprawy co słusznie zostało ustalone przez Sąd (...) instancji wbrew zapatrywaniom apelacji niewątpliwie, wskazane przesłanki zostały spełnione.

D. G. (1), bezsprzecznie, nie miał prawa do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego od 01.04.2020 do 12.09.2020 roku, od 20.10.2020 do 30.10.2020 roku oraz od 02.11.2020 do 21.04.2021 roku: skoro od dnia 16 grudnia 2019 roku nie podlegał ubezpieczeniom jako pracownik co zostało potwierdzone prawomocnym wyrokiem sądu. W ocenie Sądu Okręgowego, we wskazanym okresie, należy, również, mówić o świadomym wprowadzeniu w błąd organu rentowego przez D. G. (1) i świadomym poborze świadczeń, do których nie miał on tytułu prawnego. Co prawda decyzję stwierdzającą brak podlegania ubezpieczeniom przez wnioskodawcę wydano dopiero 22 czerwca 2020 roku jednakże nie można uznać, że w okresie wcześniejszym nieprawidłowe zgłoszenie do ubezpieczenia i opłacanie składek było całkowicie niezależne od wnioskodawcy a więc mógł pozostawać w przekonaniu iż pobiera świadczenia należne. A tym bardziej po dacie wydania przedmiotowej decyzji - wobec kwestionowania istnienia stosunku pracy przez ZUS - winien mieć on świadomość przyjmowania świadczeń bez ważnego tytułu prawnego

Co wynika z uzasadnienia wyroków w sprawie VIII U 1835/20, III AUa 339/22 i co nie mogło zostać już skutecznie podważone wnioskodawca nie podlegał ubezpieczeniom od 16 grudnia 2019 roku. Po tej dacie niezależnie od tego jakie czynności na rzecz płatnika podejmował apelujący, faktycznie pozorował więc pozostawanie w stosunku pracy wykorzystując wspomniane relacje z płatnikiem, a tym samym wprowadził organ wypłacający świadczenia w błąd, poprzez wywołanie w nim przekonania o obejmujących go obowiązkowych ubezpieczeniach społecznych, oraz ubezpieczeniu chorobowemu. Jak słusznie podniósł Sąd Rejonowy wskazując na Wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 26 kwietnia 2023 r., (...) 36/22 okoliczność, że zgłoszenia danej osoby do ubezpieczeń społecznych dokonuje rzekomy pracodawca, co wynika z odpowiednich uregulowań ustawowych, nie oznacza, że rzekomy pracownik, wnioskując o świadczenia z ubezpieczeń społecznych, z powołaniem się na objęcie go takimi ubezpieczeniami w związku z zawarciem umowy o pracę, o której wie, że jest pozorna, nie wprowadza świadomie w błąd organu rentowego w rozumieniu art. 84 ust. 2 pkt 2 ustawy systemowej. Wnioskodawca korzystał zatem ze świadczeń z ubezpieczenia chorobowego jako pracownik wiedząc o tym że nim nie był, skoro tytuł do ubezpieczeń stworzono wyłącznie celem korzystania ze świadczeń a tak było w rozpoznawanym przypadku. Ubezpieczenie społeczne, przysługuje nie tym podmiotom, które kreują doraźne podstawy faktyczno-prawne, lecz tym podmiotom które dysponują realnym tytułem ubezpieczenia, /Wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 16 listopada 2021 r. III AUa 332/21. III AUa 279/21 - wyrok SA Szczecin z dnia 23-09-2021/ Świadomym wprowadzeniem organu rentowego w błąd (art. 84 ust. 2 pkt 2 u.s.u.s.) jest umyślne, intencyjne działanie świadczeniobiorcy, które ma postać zamiaru bezpośredniego lub ewentualnego, nakierowane na uzyskanie świadczenia, którego przesłanki w ogóle nie mogły zostać przez niego spełnione albo nakierowane na uzyskanie świadczenia wyższego niż w rzeczywistości się należało. /postanowienie SN z dnia 10 stycznia 2024 r. (...) 127/23 LEX nr 3655345/ Ustalenie stanu świadomości ubezpieczonego w tej materii jest elementem ustaleń faktycznych będących wynikiem swobodnej oceny dowodów dokonywanej przez sąd powszechny./ Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 13 marca 2024 r., (...) 50/23/. Świadomość stworzenia przez płatnika i wnioskodawcę wyłącznie pozornego tytułu do ubezpieczeń została już oceniona na kanwie rozstrzygnięć prawomocnie zakończonych a dokonywanie oceny odmiennej w tym przedmiocie wyłącznie w oparciu o twierdzenia wnioskodawcy w tej materii nie może zostać zaakceptowane. Natomiast okoliczność wiedzy w zakresie pobierania świadczeń nienależnych po tym jak wnioskodawcy doręczono decyzję wyłączjąca go z ubezpieczeń 22 czerwca 2020 roku od dnia 16 grudnia 2019 roku nie budzi żadnych wątpliwości.

Tym samym, żądanie zwrotu, uzyskanych przez odwołującego, nienależnie świadczeń zasiłków chorobowego, za sporne okresy od 01.04.2020 do 12.09.2020 roku, od 20.10.2020 do 30.10.2020 roku oraz od 02.11.2020 do 21.04.2021 roku jest , więc, jak najbardziej, uprawnione.

Chybionymi są też apelacyjne zarzuty, dotyczące naruszenia art. 98 k.p.c. w związku z § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych w zw. z art. 102 k.p.c. przez błędne nieuwzględnienie trudnej sytuacji materialnej wnioskodawcy, a przez to zasądzenie od wnioskodawcy kwoty 180 zł., na rzecz organu rentowego, tytułem zwrotów kosztów zastępstwa procesowego, pomimo uzasadnionego wniosku strony w tym zakresie.

Odnosząc się do powyższego, wskazać należy zgodnie z przepisem art. 102 k.p.c. w wypadkach szczególnie uzasadnionych, Sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami. Przepis ten ustanawia zasadę słuszności, będącą odstępstwem od zasady odpowiedzialności za wynik procesu. Zasada ta jest rozwiązaniem szczególnym, niepodlegającym wykładni rozszerzającej, wykluczającym stosowanie wszelkich uogólnień, wymagającym do swego zastosowania wystąpienia wyjątkowych okoliczności. Do okoliczności, branych pod uwagę przez Sąd, przy ocenie przesłanek zastosowania dyspozycji omawianego przepisu, według doktryny, zaliczyć można nie tylko te związane z samym przebiegiem postępowania, ale również dotyczące stanu majątkowego i sytuacji życiowej strony. Do kręgu „wypadków szczególnie uzasadnionych” należą zatem zarówno okoliczności związane z samym przebiegiem procesu, jak i leżące na zewnątrz. Do pierwszych zaliczane są sytuacje wynikające z charakteru żądania poddanego rozstrzygnięciu, jego znaczenia dla strony, przedawnienie, prekluzja, podstawa oddalenia żądania, zgodność zamiarów stron w sprawach dotyczących stosunku prawnego, który może być ukształtowany tylko wyrokiem, szczególna zawiłość lub precedensowy charakter sprawy albo subiektywne przekonanie powoda co do zasadności zgłoszonego roszczenia - trudne do zweryfikowania a limine, a ponadto sposób prowadzenia procesu przez stronę przegrywającą albo niesumienne lub oczywiście niewłaściwe postępowanie strony wygrywającej, która w ten sposób wywołała proces i koszty połączone z jego prowadzeniem. Zalicza się do nich także okoliczność, że rozstrzygnięcie sprawy nastąpiło na podstawie faktów ustalonych na podstawie dowodów dopuszczonych przez sąd z urzędu, jak również niewspółmierność wysokości kosztów pomocy prawnej poniesionych przez stronę wygrywającą proces do stopnia zawiłości sprawy i nakładu pracy pełnomocnika. Drugie natomiast wyznacza sytuacja majątkowa i życiowa strony, z tym zastrzeżeniem, że niewystarczające jest powoływanie się jedynie na trudną sytuację majątkową, nawet jeśli była podstawą zwolnienia od kosztów sądowych i ustanowienia pełnomocnika z urzędu. W świetle orzecznictwa Sądu Najwyższego sama tylko sytuacja ekonomiczna strony przegrywającej, nawet tak niekorzystna, że strona bez uszczerbku dla utrzymania własnego i członków rodziny nie byłaby w stanie ponieść kosztów, nie stanowi podstawy zwolnienia – na podstawie art. 102 k.p.c. - od obowiązku zwrotu kosztów przeciwnikowi, chyba że na rzecz tej strony przemawiają dalsze szczególne okoliczności, które same mogłyby być niewystarczające, lecz łącznie z trudną sytuacją ekonomiczną wyczerpują znamiona wypadku szczególnie uzasadnionego. Całokształt okoliczności, które mogłyby uzasadniać zastosowanie tego wyjątku, powinien być oceniony z uwzględnieniem zasad współżycia społecznego (por. postanowienia SN z 1.12.2011r., (...) CZ 26/11, niepubl. oraz z 25.08.2011 r., II CZ 51/11, niepubl.). Skorzystanie z dobrodziejstwa jakie przewidziano w przepisie art. 102 k.p.c. jest przejawem tzw. prawa sędziowskiego i może być stosowany wówczas, kiedy okoliczności konkretnej sprawy dają ku temu podstawy. Jego celem jest zapobieżenie wydaniu orzeczenia o kosztach procesu, które byłoby niesprawiedliwe, sprzeczne z powszechnym odczuciem sprawiedliwości oraz zasadami współżycia społecznego.

Powód przegrał spór sądowy, w niniejszej sprawie w całości, a zatem zgodnie z art. 98 k.p.c. co do zasady uzasadnione było poniesienie przez powoda finansowej odpowiedzialności za koszty procesu. Nie tracąc z pola widzenia tego, że skorzystanie z art. 102 k.p.c. jest suwerennym uprawnieniem Sądu orzekającego, od którego oceny należy przesądzenie, że taki szczególnie uzasadniony wypadek nastąpił w rozpoznawanej sprawie i że usprawiedliwia on odstąpienie od obowiązku ponoszenia kosztów procesu w całości lub w części, nie można jednak nie zauważyć, że zakwalifikowanie przypadku jako "szczególnie uzasadnionego" nie może być dowolne, ale wymagało rozważenia całokształtu okoliczności faktycznych sprawy.

W ocenie Sądu Okręgowego przy wydaniu zaskarżonego rozstrzygnięcia Sąd (...) instancji powyższych zasad nie naruszył.

Co prawda, w istocie, w świetle, ujawnionych w toku procesu , okoliczności powód pozostawał w trudnej sytuacji majątkowej i życiowej, jednakże, sama powyższa okoliczność nie jest wystarczająca - jak wskazywano - do zwolnienia go od ponoszenia kosztów - przegranego - procesu. Dodać należy, że powód, jako inicjator postępowania, powinien od samego początku liczyć się z tym, że, w razie przegranej, będzie ciążył na nim obowiązek zwrotu kosztów zastępstwa procesowego strony pozwanej.

Należy wskazać, też, iż w dacie kiedy powód zainicjował niniejsze postępowanie był już w jego sprawie, prawomocny wyrok, wydany w sprawie o sygn. akt III AUa 339/22 z 13.09.2022 oddalający apelację ww. od wyroku Sądu Okręgowego z dnia 12.01.2022 r. ustalającego brak podlegania ubezpieczeniom społecznym w spornym okresie co rzutowało na jego prawo do zasiłku chorobowego. Trudno zatem uznać, że powód mógł, być subiektywnie przekonany o zasadności swoich roszczeń. Samo subiektywne przekonanie powoda o swoich racjach, odmiennie ocenionych przez Sąd, nie może zresztą stanowić podstawy do zastosowania art. 102 k.p.c. i nieobciążania go kosztami procesu poniesionymi przez przeciwnika procesowego wygrywającego proces (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 15 grudnia 2011 r., II CZ 128/11, opubl. Legalis 1214098 i powołane w jego uzasadnieniu orzecznictwo). Przekonanie takie mogłoby stanowić podstawę do zastosowania art. 102 k.p.c., wyłącznie w takich przypadkach, gdy można je uznać za uzasadnione okolicznościami sprawy. W ocenie Sądu w niniejszej sprawie takie okoliczności nie wystąpiły.

Odwołujący się, reprezentowany przez pełnomocnika z urzędu, nie wskazał też na żadne inne względy , które jakkolwiek mogłyby usprawiedliwiać wniosek w tym przedmiocie. Sąd nie był, zaś , zobligowany do badania tych okoliczności z urzędu

Wyrok Sądu Rejonowego w pełni, zatem, odpowiada prawu.

Biorąc powyższe pod uwagę, Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację wnioskodawcy, jako bezzasadną.

O zwrocie kosztów zastępstwa procesowego za II instancję wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. a także § 10 ust. 1 pkt 1 oraz § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. 2023 r., poz.1935), nie znajdując podstaw do zastosowania art. 102 k.pc. ze względów analogicznych do tych wskazanych powyżej.

O zwrocie kosztów pomocy prawnej, udzielonej wnioskodawcy z urzędu, orzeczono na podstawie § 15 ust. 2 w zw. z § 4 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14.05.2024 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa albo jednostki samorządu terytorialnego kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 764) uwzględniając zwrot stawki podatku VAT.

J.L.