Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 5 stycznia 2023 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych - (...) Oddział w Ł. odmówił A. W. prawa do wypłaty:

⚫

zasiłku chorobowego za okres od 24 października 2016 roku do 19 marca 2017 roku, z podstawy wymiaru w wysokości 4.745,95 złotych;

⚫

zasiłku macierzyńskiego za okres od 20 marca 2017 roku do 18 marca 2018 roku, z podstawy wymiaru zasiłku w wysokości 4.745,95 złotych oraz

przyznał A. W. prawo do wypłaty:

⚫

zasiłku chorobowego za okres za okres od 24 października 2016 roku do 19 marca 2017 roku, z podstawy wymiaru w wysokości 2.157,25 złotych;

⚫

zasiłku macierzyńskiego za okres od 20 marca 2017 roku do 18 marca 2018 roku, z podstawy wymiaru zasiłku w wysokości 2.157,25 złotych.

Ponadto, zobowiązał płatnika składek (...) H. W. NIP (...) do zwrotu nienależnie wypłaconego A. W.:

⚫

zasiłku chorobowego z funduszu chorobowego za okres od 24 października 2016 roku do 19 marca 2017 roku

⚫

zasiłku macierzyńskiego z funduszu chorobowego za okres od 20 marca 2017 roku do 18 marca 2018 roku

oraz zapłaty odsetek w łącznej kwocie 44.984,18 złotych. Organ rentowy wskazał, iż na ustaloną kwotę składa się: należność główna 37.811,55 złotych z funduszu chorobowego oraz odsetki 7.171,63 złotych z funduszu chorobowego.

W dniu 28 lutego 2023 roku płatnik składek H. W. złożyła odwołanie od powyższej decyzji wnosząc o uchylenie zaskarżonej decyzji, a w przypadku nieuwzględnienia tego żądania - o zmianę zaskarżonej decyzji i orzeczenie co do istoty sprawy, poprzez zobowiązanie płatnika składek – H. W., prowadzącej działalność gospodarczą pod firmą (...) do zwrotu nienależnie wypłaconego A. W. zasiłku chorobowego za okres od 24 października 2016 r. do 19 marca 2017 r. oraz zasiłku macierzyńskiego za okres od 20 marca 2017 roku do 18 marca 2018 roku w łącznej kwocie 37.811,55 złotych, obejmującej tylko należność główną z funduszu chorobowego, bez odsetek.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 12 lipca 2023 roku (sprostowanym postanowieniem z 17 listopada 2023 roku) Sąd Rejonowy dla Łodzi-Śródmieścia w Łodzi, X Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił powyższe odwołanie.

Powyższe orzeczenie zapadło w oparciu o następujące ustalenia faktyczne:

Ubezpieczona A. W. była niezdolna do pracy w okresie od 24 października 2016 roku do 19 marca 2017 roku, zaś w okresie od 20 marca 2017 roku do 18 marca 2018 roku przebywała na zasiłku macierzyńskim.

W dniu 11 sierpnia 2020 roku, z tytułu zatrudnienia u płatnika składek H. W. (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych wypłacił ubezpieczonej A. W. zasiłek chorobowy za okres od 24 października 2016 roku do 19 marca 2017 w kwocie brutto 23.255,40 złotych oraz zasiłek macierzyński za okres od 20 marca 2017 roku do 18 marca 2018 roku w kwocie brutto 46.067,84 złotych, łącznie 69.323,24 złotych brutto – 57.538,24 netto.

Decyzją z dnia 11 stycznia 2021 roku, Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł. stwierdził, że podstawa wymiaru składek A. W., podlegającej ubezpieczeniom społecznym jako pracownik u płatnika składek (...) H. W. za lipiec i sierpień 2016 roku wynosi po 2500 zł. Organ rentowy zarzucił pozorność umowy zlecenia z 1 lipca 2016 roku, wskazując, że została zawarta przez płatniczkę i ubezpieczoną jedynie w celu zwiększenia podstawy wymiaru składek i tym samym podwyższenia oczekiwanych świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

Wyrokiem z dnia 30 września 2021 roku wydanym w sprawie o sygn. akt VIII U 798/21, Sąd Okręgowy w Łodzi, VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie A. W. i H. W. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych z dnia 11 stycznia 2021 roku.

Sąd Okręgowy stwierdził, że ubezpieczona i płatniczka składek zawarły pozorną umowę zlecenia. Zdaniem Sądu, o prawdziwej intencji stron zdaniem Sądu świadczyło to, że z racji bardzo bliskich relacji rodzinnych obie strony kwestionowanej umowy doskonale zdawały sobie sprawę, że gdyby sytuacja ubezpieczeniowa wyglądała identycznie jak we wcześniejszych miesiącach 2016 roku i była kształtowana jedynie przez umowę o pracę z 3 kwietnia 2013 roku, to podstawa wymiaru składek uwzględniona przy wyliczeniu świadczeń zasiłkowych wynosiłaby 2.500 złotych miesięcznie. Także pozostałe okoliczności towarzyszące zawarciu badanej umowy zlecenia potwierdzają zdaniem Sądu jaki był prawdziwy zamiar stron, o czym świadczy chociażby zawarcie pozornej umowy o pracę (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, które miało spowodować zwiększenie podstawy wymiaru składek do kwoty 4.500. Sąd Okręgowy zwrócił uwagę, że wnioskodawczyni nagle wykazała zwiększoną aktywność zawodową w czasie, gdy zaszła w ciąże i wtedy właśnie zawarła kwestionowaną umowę zlecenia z wynagrodzeniem za lipiec i sierpień 2016 rok w wysokościach, które mogłyby spowodować zwiększenie podstawy wymiaru składek o 500 złotych. Według Sądu zwiększenia podstawy wymiaru składek przy jednoczesnej zmianie etatu, w którym praca jest wykonywana w okolicznościach badanej sprawy, pozwoliło na uznanie za uzasadniony wniosek, że te czynności miały charakter pozorny.

Wyrokiem z dnia 20 września 2022 roku wydanym w sprawie o sygn. akt III AUa 35/22 Sąd Apelacyjny w Łodzi, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił apelację A. W. od w/w wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi. . W uzasadnieniu swego stanowiska Sąd Apelacyjny w Łodzi wskazał, iż Sąd (...) instancji prawidłowo ustalił stan faktyczny przyjęty za podstawę rozstrzygnięcia oraz podzielił argumenty, które legły u podstaw zaskarżonego wyroku.

W dniu 24 lutego 2023 roku płatnik składek H. W. zwróciła należność główną w kwocie 37.881,55 złotych.

Powyższy stan faktyczny nie był przedmiotem kontrowersji między stronami, zaś zasadniczą osią sporu była odmienna interpretacja przepisów prawa w zakresie zwrotu odsetek od nienależnie wypłaconych świadczeń.

W ocenie Sądu Rejonowego, w powyższym stanie faktycznym, odwołanie podlegało oddaleniu, jako niezasadne.

Sąd (...) instancji uznał, że w niniejszej sprawie wnioskodawczyni wniosła odwołanie od przedmiotowej decyzji wnosząc o zobowiązanie do zwrotu nienależnego świadczenia jedynie w kwocie głównej; stosownie do art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2023 roku poz. 1230) - dalej ustawa systemowa, osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11. Odsetki, z zastrzeżeniem ust. 1a, są naliczane od dnia następującego po dniu wypłaty świadczenia do dnia spłaty.

Dalej Sąd meriti wskazał, że z przepisu art. 84 ust. 2 ustawy systemowej wynika, że za kwoty nienależnie pobranych świadczeń uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń albo wstrzymanie ich wypłaty w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenie była pouczona o braku prawa do ich pobierania,

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzania w błąd organu wypłacającego świadczenia przez osobę pobierającą świadczenia,

3) świadczenia z tytułu niezdolności do pracy spowodowanej chorobą z ubezpieczenia chorobowego lub wypadkowego, co do których stwierdzono, że w okresie ich pobierania świadczeniobiorca wykonywał w okresie orzeczonej niezdolności do pracy pracę zarobkową lub wykorzystywał zwolnienie od pracy w sposób niezgodny z celem tego zwolnienia.

Powyższa regulacja, zdaniem Sądu a quo definiuje obowiązek zwrotu świadczenia nienależnego, na tle prawa ubezpieczeń społecznych, jednocześnie określając przesłanki jakie muszą być spełnione, aby dane świadczenie zostało definiowane jako nienależne.

W ocenie Sądu (...) instancji, świadczeniem nienależnym może być tylko świadczenie, wypłacone osobie, która w dniu wydania decyzji spełniała warunki pobierania świadczenia, ale później utraciła uprawnienie do jego pobierania i mimo prawidłowego pouczenia nie powiadomiła o okolicznościach pozbawiających prawa do wypłaty świadczeń; bądź też osobie, która nie miała w dniu wydania decyzji prawa do świadczenia i uzyskała wypłatę świadczenia na podstawie nieprawdziwych zeznań lub fałszywych dokumentów, albo innego świadomego wprowadzenia organu rentowego w błąd. Zważyć należy, iż istotnym elementem konstrukcyjnym pojęcia nienależnego świadczenia jest świadomość osoby, która pobrała świadczenia, co do faktu, że zostało ono jej wypłacone bez podstawy prawnej na skutek świadomego wprowadzenia w błąd organu rentowego. Jednocześnie kolejną istotną okolicznością jest to, że przesłanki z art. 84 ust. 2 ustawy systemowej winny być spełnione w chwili pobierania świadczenia. Zatem niedopuszczalna jest sytuacja uznania wypłaconego świadczenia za nienależne w wyniku następczego powzięcia – po zaprzestaniu wypłaty świadczenia - przez ubezpieczonego wiedzy, iż świadczenie spełniało przesłanki z art. 84 ust. 2 ustawy systemowej; w dalszej części powołany przepis wskazuje, iż przepisów ust. 2-4 i 8 nie stosuje się, jeżeli przepisy szczególne określające zasady przyznawania i wypłacania świadczeń stanowią inaczej (ust. 5); w przypadku wypłaty zasiłku chorobowego i zasiłku macierzyńskiego przepisy szczegółowo regulujące tę kwestię znajdują się w ustawie z dnia 25 czerwca 1999 roku o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa (Dz.U. z 2022 roku poz. 732).

Dalej Sąd meriti podniósł, że przepis art. 66 ust. 1 i 2 ustawy przewiduje, iż wypłatę świadczenia wstrzymuje się, jeżeli prawo do niego ustało albo okaże się, że prawo takie w ogóle nie istniało (ust. 1); jeżeli świadczenie zostało pobrane nienależnie z winy ubezpieczonego lub wskutek okoliczności, o których mowa w art. 15-17 i art. 59 ust. 6 i 7, wypłacone kwoty podlegają potrąceniu z należnych ubezpieczonemu zasiłków bieżących oraz z innych świadczeń z ubezpieczeń społecznych lub ściągnięciu w trybie przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (ust. 2); powołany przepis stanowi lex specialis w odniesieniu do przepisów ustawy systemowej, ma on zatem pierwszeństwo w stosowaniu, zgodnie z zasadami derogacyjnymi; zatem przesłankami uznania pobranego zasiłku chorobowego za świadczenie pobrane nienależnie są wina ubezpieczonego lub okoliczności, o których mowa w art. 15-17 i art. 59 ust. 6 i 7 ustawy zasiłkowej; ze świadczeniem nienależnym mamy do czynienia w sytuacji, gdy do jego wypłaty doszło, mimo że prawo do niego ustało albo w ogóle nie istniało (art. 66 ust. 1) oraz gdy zachodzą okoliczności powodujące utratę prawa.

Sąd Rejonowy zauważył, że w niniejszej sprawie organ rentowy w dniu 11 sierpnia 2020 roku wypłacił ubezpieczonej A. W. zasiłek chorobowy za okres od 24 października 2016 roku do 19 marca 2017 roku oraz zasiłek macierzyński za okres od 20 marca 2017 roku do 18 marca 2018 roku z tytułu ubezpieczenia chorobowego, wynikającego z zatrudnienia i płatniczki H. W. prowadzącej działalność gospodarczą pod firmą (...). Niniejsze świadczenia zostały wypłacone przez organ rentowy z podstawy wymiaru w wysokości 4.745,95 zł. Do wskazanej podstawy przyjęto wynagrodzenie za miesiące: lipiec i sierpień 2016 roku. Wnioskodawczyni – płatnik składek obniżyła A. W. wymiar czasu pracy z pełnego etatu na 0,9 etatu z zachowaniem wynagrodzenia w wysokości 2.500 złotych oraz zawarła od 1 lipca 2016 roku umowę zlecenia. z wynagrodzeniem miesięcznym 3.000 złotych.

Decyzją z dnia 11 stycznia 2021 organ rentowy ustalił, że podstawa wymiaru składek A. W. w lipcu i sierpnia 2016 wyniosła po 2.500 złotych, wskazując iż zawarcie umowy zlecenia zostało dokonane dla pozoru w celu uzyskania wyższych świadczeń. Powyższe potwierdził Sąd Okręgowy oddalając odwołanie A. W. od powyższej decyzji.

Na skutek prawomocnej decyzji ZUS z dnia 11 stycznia 2021 roku, organ rentowy przedmiotową decyzją z dnia 5 stycznia 2023 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w Ł. odmówił A. W. prawa do wypłaty: zasiłku chorobowego za okres od 24 października 2016 roku do 19 marca 2017 roku, z podstawy wymiaru w wysokości 4.745,95 złotych, zasiłku macierzyńskiego za okres od 20 marca 2017 roku do 18 marca 2018 roku, z podstawy wymiaru zasiłku w wysokości 4.745,95 złotych oraz przyznał A. W. prawo do wypłaty: zasiłku chorobowego za okres za okres od 24 października 2016 roku do 19 marca 2017 roku, z podstawy wymiaru w wysokości 2.157,25 złotych, zasiłku macierzyńskiego za okres od 20 marca 2017 roku do 18 marca 2018 roku, z podstawy wymiaru zasiłku w wysokości 2.157,25 złotych. Na mocy niniejszej decyzji organ rentowy zobowiązał płatnika składek H. W. do zwrotu nienależnie wypłaconego A. W.: zasiłku chorobowego z funduszu chorobowego za okres od 24 października 2016 roku do 19 marca 2017 roku oraz zasiłku macierzyńskiego za okres od 20 marca 2017 roku do 18 marca 2018 roku oraz zapłaty odsetek w łącznej kwocie 44.984,18 złotych. Organ rentowy wskazał, iż na ustaloną kwotę składa się: należność główna 37.811,55 złotych z funduszu chorobowego oraz odsetki 7.171,63 złotych z funduszu chorobowego.

Kwestia zwrotu należności głównej nie była, zdaniem Sądu Rejonowego, przedmiotem kontrowersji między stronami. Wnioskodawczyni w dniu 22 lutego 2023 roku uiściła na rzecz organu rentowego kwotę 37.811,55 złotych.

Według strony odwołującej organ rentowy błędnie określił okres za który należą się odsetki od ww. wskazanego świadczenia, wskazując, że został on ustalony na podstawie nowych przepisów, które nie obowiązywały wnioskodawczyni, gdyż nie mogły one mieć retroaktywnego zastosowania.

Sąd Rejonowy zauważył, że na mocy nowelizacji przepisów ustawy systemowej z dniem 18 września 2021 roku na podstawie art. 1 pkt 29 lit a) oraz e) ustawy z dnia 24 czerwca 2021 roku o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2021, poz. 1621) zmieniono treść art. 84 ust.1 wskazując, iż osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11. Odsetki, z zastrzeżeniem ust. 1a, są naliczane od dnia następującego po dniu wypłaty świadczenia do dnia spłaty. Dodano do art. 84 ust. 1a, zgodnie z którym w razie zwrotu należności z tytułu nienależnie pobranych świadczeń, w terminie wskazanym w decyzji zobowiązującej do zwrotu tych należności, nie nalicza się odsetek od spłaconych należności za okres od dnia przypadającego po dniu wydania decyzji do dnia spłaty. Natomiast ust. 6 otrzymał nowe brzmienie poprzez doprecyzowanie, że „jeżeli wypłacenie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość, obowiązek zwrotu tych świadczeń wraz z odsetkami, o których mowa w ust. 1, obciąża odpowiednio płatnika składek lub inny podmiot, za cały okres, za który nienależne świadczenia zostały wypłacone”.

W okresie przed nowelizacją ustawy systemowej art. 84 ust. 1 stanowił, iż osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11.

Sąd (...) instancji zwrócił uwagę, iż powyższa regulacja była przedmiotem licznych orzeczeń. Wskazywano, iż żądanie zwrotu nienależnie pobranego świadczenia następuje przez doręczenie dotyczącej tego decyzji Z tą chwilą następuje też wymagalność (w prawnym znaczeniu według prawa cywilnego - art. 359 § 2 k.c.) roszczenia o odsetki, gdyż od tej chwili dłużnik pozostaje w opóźnieniu ze spełnieniem świadczenia głównego (art. 481 § 1 k.c.). Z tą też chwilą rozpoczyna się bieg przedawnienia roszczenia o zapłatę odsetek (art. 120 § 1 k.c.).

Na mocy aktualnie obowiązującego art. 84 ust organ rentowy nalicza odsetki od dnia następującego po dniu wypłaty świadczenia do dnia spłaty, jedynie z zastrzeżeniem ust. 1a.

W ustawie nowelizującej ustawę systemową nie zamieszczono żadnych przepisów przejściowych regulujących zasady naliczania odsetek od świadczeń nienależnych wypłaconych w okresie czasu poprzedzającym wejście w życie art. 84 ust. 1 zd. 2 oraz dodatkowej treści ustawy w art. 84 ust. 6 ustawy systemowej.

Wnioskodawczyni podnosiła, iż brak niniejszej regulacji przemawia za uznaniem, iż nowowprowadzone przepisy nie mają mocy retroaktywnej.

Sąd Rejonowy, nie podzielił poglądu przedstawionego przez stronę odwołującą, wskazując, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych stosuje się przepisy kodeksu, chyba że przepisy dotyczące ubezpieczeń ustalają odmienne zasady postępowania w tych sprawach; zarówno w prawie ubezpieczeń społecznych jak i prawie administracyjnym brak jest jednolitej oraz precyzyjnej regulacji prawa międzyczasowego, które określałoby precyzyjnie zasady, jakie należy stosować w przypadku zmiany przepisów prawa.

W kwestii stosowania regulacji prawa międzyczasowego, Sąd (...) instancji przyjął linię orzeczniczą sądów administracyjnych. Powołał wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w W. z dnia 7 lutego 2017 roku ( (...) SA/Wa (...)), w którym wskazano, że zgodnie z zasadą legalizmu wyrażoną w art. 6 k.p.a. organ rozstrzygający daną sprawę ma obowiązek zastosować przepisy obowiązujące w dacie wydania decyzji; zasada ta dotyczy więc również organu odwoławczego, który wydając decyzję musi uwzględnić zmianę przepisów prawa, jeżeli taka nastąpiła po wydaniu decyzji przez organ (...) instancji.

Sąd meriti powołał się nadto na wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w W. z dnia 14 marca 2013 r., ( (...) SA/Wa (...)), zgodnie z treścią którego w sytuacji gdy ustawa nowelizująca nie zawiera unormowań intertemporalnych, kwestia międzyczasowa jest rozstrzygnięta na korzyść bezpośredniego stosowania ustawy nowej, zarówno do stosunków nowo powstałych, jak i tych, które trwając w momencie wejścia w życie nowelizacji nawiązały się wcześniej.

Przytoczone zostało także stanowisko Naczelnego Sądu Administracyjnego zawarte w wyroku z dnia 6 stycznia 2010 roku ( I (...) 266/09), zgodnie z którym od chwili wejścia w życie nowych norm prawnych należy je stosować do stosunków prawnych (zdarzeń, stanów rzeczy) danego rodzaju niezależnie od tego, czy dopiero powstaną, czy też powstały wcześniej przed wejściem w życie nowego prawa, lecz trwają nadal w czasie dokonywania zmiany prawa.

Mając na uwadze powyższe, zdaniem Sądu a quo, uznać należało, iż fakt wypłacenia A. W. nienależnego świadczenia przed wejściem w życie znowelizowanych przepisów, w świetle powyższego orzecznictwa, nie miał znaczenia; brak unormowań intertemporalnych oraz fakt, iż przedmiotowa decyzja została wydana w czasie obowiązywania nowych przepisów, przemawia za bezpośrednim stosowaniem ustawy nowej.

Ponadto zdaniem sądu (...) instancji wskazać należy, iż dopiero prawomocna decyzja określająca wysokość podstawy wymiaru składek mogła stanowić podstawę do wydania decyzji o zwrocie różnicy kwoty wypłaconych zasiłków; decyzja z dnia 11 stycznia 2021 roku uprawomocniła się w dniu 20 września 2022 roku tj. w dniu wydania wyroku oddalającego apelację od wyroku Sądu Okręgowego; tym samym podstawa do żądania przez organ rentowy zwrotu nienależnego świadczenia, zaistniała dopiero w dniu 20 września 2022 roku (po nowelizacji ustawy systemowej).

Mając na uwadze powyższe, Sąd Rejonowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie płatnika jako niezasadne.

H. W. wniosła apelację od powyższego orzeczenia, zaskarżając je w całości.

Skarżonemu wyrokowi zarzuciła naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 84 ust. 1 zd. 2 oraz ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w zw. z art. 1 pkt 29 lit. a oraz e ustawy z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2021, poz. 1621), poprzez ich zastosowanie i uznanie, iż organ rentowy miał możliwość zobowiązania płatnika składek do zapłaty odsetek od nienależnie pobranych świadczeń za okres czasu od dnia następującego po dniu wypłaty świadczenia do dnia spłaty, w sytuacji gdy świadczenia nienależne objęte decyzją powstały w okresie czasu poprzedzającym wejście w życie ww. części przepisu art. 84 ust. 1, a także ust. 6 ustawy systemowej i tym samym organ rentowy do ustalenia zakresu zobowiązania odsetkowego płatnika składek winien zastosować przepis art.84 ust. 1 i 6 ustawy systemowej w brzmieniu obowiązującym do dnia 17 września 2021 roku.

Wskazując na te zarzuty, skarżąca wniosła o:

1.  zobowiązanie płatnika składek – H. W., prowadzącej działalność gospodarczą pod firmą (...) do zwrotu nienależnie wypłaconego A. W. zasiłku chorobowego za okres od 24 października 2016 roku do 19 marca 2017 roku oraz zasiłku macierzyńskiego z funduszu chorobowego za okres od 20 marca 2017 roku do 18 marca 2018 roku w zakresie obejmującej wyłącznie należność główną z funduszu chorobowego, w łącznej kwoce 37.811,55 zł;

2.  zasądzenie od organu rentowego na rzecz płatnika składek kosztów procesu, wraz z kosztami zastępstwa adwokackiego za (...) instancję, według norm przepisanych.

Ponadto apelująca wniosła o zasądzenie od organu rentowego na rzecz płatnika składek kosztów procesu wraz z kosztami adwokackiego za II instancję według norm przepisanych.

W odpowiedzi na apelację, organ rentowy podtrzymał dotychczasowe stanowisko w sprawie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie.

Na wstępie należy podnieść, że w niniejszym postępowaniu Sąd Okręgowy rozpoznał sprawę na posiedzeniu niejawnym na podstawie art. 374 k.p.c., zgodnie z którym Sąd II instancji może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, jeżeli przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. Rozpoznanie sprawy na posiedzeniu niejawnym jest niedopuszczalne, jeżeli strona w apelacji lub odpowiedzi na apelację złożyła wniosek o przeprowadzenie rozprawy, chyba że cofnięto pozew lub apelację albo zachodzi nieważność postępowania.

Przechodząc do rozważań merytorycznych, wskazać należy, że spór w przedmiotowej sprawie sprowadzał się do ustalenia czy wydając w dniu 5 stycznia 2023 roku decyzję organ rentowy mógł zastosować przepis art. 84 ust. 1 i 6 ustawy z dnia 13 października 1998 roku w brzmieniu ustalonym na mocy ustawy z dnia 24 czerwca 2021 roku o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. 2021, poz. 1621), który wszedł w życie w dniu 18 września 2021 roku do zobowiązań spoczywających na apelującej, a powstałych przed tą datą.

Zgodnie bowiem z obecnym brzmieniem przepisu arty.84 ust.1 (tekst jedn. Dz. U. z 2024 r. poz. 497) osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11. Odsetki, z zastrzeżeniem ust. 1a, są naliczane od dnia następującego po dniu wypłaty świadczenia do dnia spłaty.

Z kolei zgodnie z obecnym brzmieniem art.84 ust.6 stanowi, jeżeli wypłacenie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość, obowiązek zwrotu tych świadczeń wraz z odsetkami, o których mowa w ust. 1, obciąża odpowiednio płatnika składek lub inny podmiot, za cały okres, za który nienależne świadczenia zostały wypłacone.

Niesporne jest, że przed wejście w życie zmiany powyższego przepisu , tj. przed dniem 18 września 2021 roku – zgodnie z art. 84 ust. 1, osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest obowiązana do jego zwrotu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego, z uwzględnieniem ust. 11. (ust. 1).

Z kolei zgodnie z ust. 6 w ówczesnym brzmieniu, jeżeli pobranie nienależnych świadczeń zostało spowodowane przekazaniem przez płatnika składek lub inny podmiot nieprawdziwych danych mających wpływ na prawo do świadczeń lub na ich wysokość, obowiązek zwrotu tych świadczeń wraz z odsetkami, o których mowa w ust. 1, obciąża odpowiednio płatnika składek lub inny podmiot.

Nie ulega wątpliwości, że w przepisach przejściowych ustawy z dnia 24 czerwca 2021 roku o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw nie zamieszczono żadnej regulacji, z której wynikałoby, iż wskazany przepis będzie stosowany także w sposób retroaktywny i w związku z czym możliwe będzie zastosowanie tego przepisu do naliczania odsetek od świadczeń, które zostały wypłacone na rzecz organu rentowego od świadczeń nienależnie pobranych przed datą wejścia w życie zmiany przepisu art. 84 ust. 6 ustawy systemowej.

Trafnie apelujący powołał się na brzmienie § 51 ust. 2 załącznika do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (tekst jedn. Dz. U. z 2016 r. poz. 283), zgodnie z którym przepisy ustawy inne niż te, którym przepisy końcowe nadały wsteczną moc obowiązującą, a posiadające moc wsteczną wynikającą z ich treści i odnoszące się do zdarzeń lub stanów rzeczy, które powstały przed dniem wejścia w życie ustawy, redaguje się w sposób jednoznacznie wskazujący te zdarzenia lub stany rzeczy.

Gdyby więc wolą ustawodawcy było, aby przepis art. 84 ust. 6 w nowym brzmieniu miał zastosowanie także do świadczeń nienależnie pobranych przed 18 września 2021 roku, to zawarłby on dodatkowe odniesienie do zdarzeń lub stanów rzeczy, które powstały przed dniem wejścia w życie ustawy nowelizującej, w sposób jednoznacznie wskazujący te zdarzenia lub stany rzeczy.

W analizowanej regulacji nie zamieszczono żadnych odniesień, spełniających kryteria określone w przepisach rozporządzenia co pozwala postawić wniosek, iż wskazany przepis nie ma mocy retroaktywnej.

W ocenie Sądu Okręgowego w zakresie czasowego stosowania przepisów, które nie zawierają norm o charakterze intertemporalnym należy więc przyjąć, iż wyjściową zasadą dotyczącą rozstrzygania kwestii intertemporalnych stanowi zasada tempus regit actum , zlecająca oceniać skutki zdarzeń prawnych na podstawie przepisów obowiązujących w czasie, gdy zdarzenia te nastąpiły. Zasada ta znajduje zastosowanie do faktów przeszłych. (podobnie SN w wyroku z 11 marca 2020 r., (...) CSK 566/18, WSA w Łodzi w wyroku z 7 marca 2023 r., (...) SA/Łd 687/22)

Zakaz działania prawa wstecz stanowi jeden z elementów zasady demokratycznego państwa prawnego, wyrażonej w art.2 Konstytucji RP. Zasada niedziałania prawa wstecz jest dyrektywą legislacyjną skierowaną do organów stanowiących prawo, jak również dyrektywą interpretacyjną dla organów stosujących prawo, dokonujących wykładni przepisów prawnych. Zasada niedziałania prawa wstecz, chociaż nie została wprost wyrażona w Konstytucji, stanowi w państwie podstawową zasadę porządku prawnego, opartego na założeniu, że „każdy przepis normuje przyszłość, nie zaś przeszłość”. (por. uzasadnienie Uchwały 7 sędziów NSA z 10 kwietnia 2006 r., (...) OPS 1/06)

W wyjątkowych okolicznościach dopuszcza się pewne odstępstwa od zasady lex retro non agit, jeżeli przemawia za tym konieczność realizacji innej zasady konstytucyjnej, a jednocześnie realizacja jej nie jest możliwa bez dopuszczenia wstecznego działania prawa. (por. orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z 28 maja 1986 r., U 1/86, OTK 1986, poz. 2; z 22 sierpnia 1990 r., K 7/90, OTK 1990, poz. 5; z 18 października 1994 r., K 2/94, OTK 1994, nr II, poz. 36; z 31 marca 1998 r., K 24/97, OTK ZU 1998, Nr 2, poz. 13; z 3 października 2001 r., K 27/01, OTK ZU 2001, Nr 7, poz. 209; z 10 października 2001 r., K 28/01, OTK ZU 2001, Nr 7, poz. 212)

Naruszenie zasady niedziałania prawa wstecz prowadzi zazwyczaj, niejako automatycznie, do naruszenia innych zasad znajdujących odzwierciedlenie w przepisach Konstytucji: zasady zaufania obywateli do państwa i stanowionego przezeń prawa i zasady ochrony praw nabytych. (por. orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z 4 października 1989 r., K 3/88, OTK 1989, poz. 2; z 15 lipca 1996 r., K 5/96, OTK ZU 1996, Nr 4, poz. 30; z 30 listopada 1988 r., K 1/88, OTK 1988, poz. 6; z 10 lipca 2000 r., SK 21/99, OTK ZU 2000, Nr 5, poz. 144 - opublikowano: (...) i WSA (...))

Wobec powyższego, w ocenie Sądu Okręgowego słuszne jest twierdzenie pełnomocnika skarżącej, że dopuszczenie stosowania wskazanej regulacji, w taki sposób jaki zaakceptował Sąd (...) instancji, skutkuje naruszeniem konstytucyjnych zasad zaufania do Państwa i prawa, prowadząc jednocześnie do zróżnicowania sytuacji osób znajdujących się potencjalnie w takiej samej sytuacji.

Zakres ich zobowiązania z tytułu obowiązku zapłaty odsetek przy przyjętej przez organ ZUS interpretacji istotnie zależałby bowiem wyłącznie od tego, w jakim momencie doszło do wydania decyzji w przedmiocie zwrotu nienależnego świadczenia. W przypadku wydania decyzji dotyczącej tego samego stanu faktycznego, w okresie przypadającym przed nowelizacją art. 84 ust. 1 i 6 ustawy systemowej, zakres zobowiązania obejmowałby bowiem wyłącznie odsetki, naliczane za okres od daty doręczenia decyzji do dnia zapłaty, natomiast w wypadku wydania przez organ rentowy decyzji w tym przedmiocie po dniu 17 września 2021 r. (tak jak to miało miejsce w analizowanej sprawie), zakres tego obowiązku ulegnie daleko idącemu roszczeniu i obejmować będzie również okres czasu poprzedzający okres doręczenie tej decyzji.

Retroaktywne zastosowanie nowego brzmienia przepisu art. 84 ust. 1 i 6 ustawy systemowej doprowadziłoby do sytuacji nie do zaakceptowania w warunkach demokratycznego państwa prawnego. Wykładnia ta pozwoliłaby bowiem organowi rentowemu na naliczenie odsetek od nienależnego świadczenia także za okres, w którym przepis zezwalający na naliczenie odsetek w ogóle nie obowiązywał (od 11 sierpnia 2020 roku do 17 września 2021 roku). Takie rozumienie i stosowanie przepisów pozwalałoby organom rentowym na nałożenie na płatnika składek obowiązków, które na nim wcześniej nie spoczywały, i co do nie mógł zakładać, że może nimi zostać obciążony w przyszłości.

Słuszny jest zatem zarzut apelacyjny dotyczący naruszenia przez Sąd meriti przepisów prawa materialnego, tj. art. 84 ust. 1 zd. 2 oraz ust. 6 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych w zw. z art. 1 pkt 29 lit. a oraz e ustawy z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2021, poz. 1621).

Sąd Rejonowy błędnie bowiem uznał możliwość ich zastosowania w przedmiotowym stanie faktycznym, co skutkowało nieprawidłowym uznaniem, iż organ rentowy miał możliwość zobowiązania płatnika składek do zapłaty odsetek od nienależnie pobranych świadczeń za okres czasu od dnia następującego po dniu wypłaty świadczenia do dnia spłaty, w sytuacji gdy świadczenia nienależne objęte decyzją powstały w okresie czasu poprzedzającym wejście w życie ww. części przepisu art. 84 ust. 1, a także ust. 6 ustawy systemowej.

Do ustalenia zakresu zobowiązania odsetkowego płatnika składek winien mieć bowiem – jak słusznie wskazuje skarżąca - zastosowanie przepis art.84 ust. 1 i 6 ustawy systemowej w brzmieniu obowiązującym w dacie pobrania nienależnych świadczeń.

Apelację uznać więc należy za zasadną, co skutkuje zmianą wyroku i zaskarżonej decyzji na podstawie art.386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c.

Orzeczenie o kosztach zastępstwa procesowego za obie instancje zapadło na podstawie art. 98 k.p.c. w związku z § 9 ust. 2 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie (tekst jedn. Dz. U. z 2023 r. poz. 1964).

SSO Paulina Kuźma