Portal Orzeczeń Sądu Okręgowego w Łodzi

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 14 listopada 2014 roku (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością wniosła o zasądzenie od pozwanego Miasta Ł. – Zarządu Dróg i Transportu w Ł. kwoty 317.640,18 złotych z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od kwot i dat wskazanych w pozwie i kosztami procesu.

W uzasadnieniu żądania pozwu powód wskazał, iż dochodzona kwota stanowi należne mu, a niewypłacone przez pozwanego wynagrodzenie za wykonanie usługi polegającej na opracowaniu kompleksowej dokumentacji projektowej na rozbudowę ulicy (...) w Ł. na podstawie umowy zawartej pomiędzy stronami w dniu 18 listopada 2010 roku. Powód podniósł, iż ostatecznie całość sporządzonej dokumentacji przekazana została pozwanemu w dniu 15 listopada 2012 roku a zatem po upływie terminu wykonania wynikającego z umowy.

Dalej powód wskazał, iż naliczenie przez pozwanego powodowi kar umownych z tytułu zwłoki w realizacji umowy a w konsekwencji potrącenie ich z należności powoda z tytułu wynagrodzenia było bezpodstawne.

Opóźnienie w wykonaniu umowy, którego strona powodowa nie kwestionuje, było bowiem przez powoda niezawinione i wystąpiło z powodu szeregu okoliczności, których powód zawierając umowę nie przewidywał ( w tym przede wszystkim z powodu przedłużających się procedur administracyjnych i uzgodnieniowych związanych z uzyskaniem pozwolenia na budowę)

Powód uiścił na rzecz pozwanego kwotę kary umownej ( ponad kwotę dokonanego potrącenia) jednakże uczynił to z zastrzeżeniem zwrotu.

( pozew k. k. 3 – 31)

Pozwany w dniu 14 stycznia 2015 roku wniósł odpowiedź na pozew, wnosząc o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powódki kosztów zastępstwa procesowego w sprawie.

Strona pozwana przyznała, iż dniu 18 listopada 2010 roku zawarła z powódką umowę numer (...), na podstawie której powodowa spółka przyjęła do wykonania usługę polegającą na opracowaniu kompleksowej dokumentacji projektowej na rozbudowę ulicy (...) w Ł. w terminie do dnia 30 października 2011 roku.

Wykonawca wykonał przedmiot umowy z ponad rocznym opóźnieniem, gdyż przedmiot umowy mógł zostać uznany za kompletny przez Zamawiającego dopiero z dniem 15 listopada 2012 roku. Naliczenie kary umownej z tego tytułu było zatem w pełni uzasadnione.

( odpowiedź na pozew k. 111 – 114)

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 18 listopada 2010 roku pomiędzy pozwanym, jako Zamawiającym a powódką, jako Wykonawcą zawarta została umowa nr (...).

Na jej podstawie Zamawiający zlecił a Wykonawca przyjął do wykonania usługę polegającą na opracowaniu dokumentacji projektowej na rozbudowę ulicy (...) w Ł., zgodnie z ofertą oraz opisem przedmiotu zamówienia – wytyczne do projektowania – zawartym w Specyfikacji Istotnych Warunków Zamówienia.

Dokumentacja miała zostać przygotowana zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 2 września 2004 roku w sprawie szczegółowego zakresu i formy dokumentacji projektowej, specyfikacji technicznych wykonania i odbioru robót budowlanych oraz programu funkcjonalno – użytkowego ( Dz. U. Nr 202 poz. 2072)

Szczegółowy przedmiot umowy i elementy zleconej dokumentacji wskazuje par 2 umowy.

Strony ustaliły wynagrodzenie Wykonawcy za wykonanie przedmiotu umowy na kwotę 208.973,80 złotych, powiększone o podatek VAT. Zapłata należności nastąpić miała na konto Wykonawcy w terminie 30 dni – od dnia otrzymania prawidłowo wystawionej faktury przez Zamawiającego.

Termin realizacji umowy strony ustaliły na 30 października 2011 roku.

Strony zastrzegły również w umowie kary umowne, w tym m. in. za opóźnienie w przekazaniu określonego w umowie przedmiotu umowy lub usunięcia wad opracowania w wysokości 0,4 % wartości wynagrodzenia umownego za każdy dzień kalendarzowy opóźnienia.

Strony przewidziały również możliwość dokonania zmiany terminu realizacji zamówienia w przypadku wystąpienia okoliczności niezawinionych przez Wykonawcę w tym m. in:

- przedłużającego się uzyskania warunków technicznych wydawanych przez poszczególnych gestorów sieci;

- długotrwałego pozyskiwania stosownych uzgodnień z gestorami sieci;

- przedłużających się ponad określone przepisami prawa terminy procedur związanych z uzyskaniem decyzji administracyjnych z przyczyn niezależnych od Zamawiającego niezbędne do zakończenia realizacji przedmiotu zamówienia.

( umowa k. 40 – 44, oferta k. 44 odwód – 45)

W dniu 15 listopada 2012 roku strony podpisały protokół odbioru dokumentacji wykonanej przez powoda na podstawie umowy zawartej z pozwanym.

W protokole zawarte zostało stwierdzenie, iż dokumentacja została odebrana a naliczenie kar umownych nastąpi zgodnie z warunkami umowy. ( protokół k. 46)

W dniu 22 listopada 2012 roku powód wystawił dla pozwanego fakturę na kwotę 208.973,80 złotych brutto zgodnie z umową numer (...). Jako termin zapłaty wskazano 30 dni – przelewem. ( faktura k. 47)

W dniu 24 sierpnia 2012 roku Zarząd Dróg i Transportu wystawił dla powoda notę księgową numer (...) na kwotę 247 424,97 złotych z tytułu kary umownej za opóźnienie w przekazaniu przedmiotu umowy. Ilość dni zwłoki określono na 296.

Jednocześnie w nocie zamieszczono wezwanie do zapłaty naliczonej kary umownej za opóźnienie w terminie 14 dni od daty jej otrzymania. ( nota księgowa k. 49)

W odpowiedzi na wystosowane do powoda wezwanie do zapłaty kary umownej, powód wskazał, iż kara naliczona przez Zamawiającego jest rażąco wysoka, przekracza wysokość wynagrodzenia za wykonanie umowy, a ponadto zobowiązanie zostało w znacznej części wykonane, co łącznie stanowi przesłankę do miarkowania kary. Nadto powód wskazał, iż opóźnienie w przekazaniu dokumentacji nie było spowodowane wyłącznie przyczynami zależnymi od Wykonawcy. Na niedotrzymanie terminu realizacji umowy wpływ miało wiele przyczyn szczegółowo wskazanych przez powoda w piśmie z dnia 11 kwietnia 2012 roku.

Wobec powyższego powód wniósł o miarkowanie kary umownej za opóźnienie do wysokości kary umownej przewidzianej w par. 12 ust. 2 pkt. 1b umowy za odstąpienie od umowy przez Zamawiającego z przyczyn zależnych od Wykonawcy tj. 20 % wynagrodzenia umownego.

( pismo k. 50 – 51)

Pozwany nie wyraził zgody na wnioskowane przez powoda obniżenie naliczonej kary umownej. ( pismo k. 52)

W dniu 21 grudnia 2012 roku pozwany wystawił dla powoda kolejną notę księgową numer (...) na kwotę 317.640,18 złotych z tytułu kary umownej za opóźnienie w przekazaniu przedmiotu umowy. Jako ilość dni zwłoki wskazano 380.

W nocie zawarto również oświadczenie, że należność naliczona z tytułu kary w wysokości 208.973,80 złotych zostanie potrącona powodowi przy fakturze nr (...) z dnia 22 listopada 2012 roku. Jednocześnie pozwany wezwał powoda do uiszczenia pozostałej kwoty naliczonej z tytułu kary umownej w wysokości 108.666,38 złotych w terminie 14 dni od daty otrzymania noty. (nota k. 53)

W dniu 28 stycznia 2013 roku powód reprezentowany przez pełnomocnika wystosował do pozwanego przedsądowe wezwanie do zapłaty kwoty 208.973,80 złotych wraz z odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 24 grudnia 2012 roku do dnia zapłaty z tytułu wynagrodzenia za wykonanie łączącej strony umowy z dnia 18 listopada 2011 roku.

( wezwanie do zapłaty k. 54, dowód doręczenia k. 55)

W dniu 22 kwietnia 2013 roku powód dokonał przelewu na konto pozwanego kwoty 108.666,38 złotych z tytułu otrzymanej noty odsetkowej z dnia 21 grudnia 2012 roku.

Na dowodzie wykonania przelewu poczyniono adnotację, iż jest on dokonany z zastrzeżeniem zwrotu. ( potwierdzenie przelewu k. 56)

W tym samym dniu pełnomocnik powoda wystosował do pozwanego pismo, w którym zakwestionował zasadność naliczenia kary umownej za opóźnienie z powodu braku zawinienia powoda, co do okoliczności, jakie spowodowały opóźnienie wykonania umowy.

W piśmie tym pełnomocnik wyjaśnił również, iż zapłata kwoty 108.666,38 złotych została dokonana przez powoda z zastrzeżeniem zwrotu a powodowa spółka zamierza dochodzić zwrotu tej kwoty na podstawie art. 410 par. 2 w zw. z art. 411pkt. 1 Kodeksu cywilnego, jako świadczenia nienależnego. ( pismo k. 57, dowód doręczenia k. 58)

W dniu 28 sierpnia 2014 roku pełnomocnik powoda wystosował do pozwanego ostateczne przedsądowe wezwanie do zapłaty łącznej kwoty 317.640,18 złotych w tym: kwoty 208.973,80 złotych z odsetkami ustawowymi od dnia 24 grudnia 2012 roku i kwoty 108.666,38 złotych tytułem zwrotu nienależnego świadczenia poczynionego z zastrzeżeniem zwrotu. (pismo k. 59, dowód doręczenia k. 60)

W toku realizacji umowy powód w piśmie z dnia 30 września 2011 roku zwracał się do pozwanego o zmianę terminu realizacji umowy do dnia 30 grudnia 2011 roku. Jako podstawę wniosku powód wskazał przedłużającą się procedurę uzyskania decyzji środowiskowej dla projektowanego przedsięwzięcia. (pismo k. 74)

W piśmie z dnia 21 listopada 2011 roku pozwany nie wyraził zgody na przesunięcie terminu realizacji umowy i jednocześnie wskazał, iż zgodnie z zapisami umownymi w przypadku nieterminowego wykonania umowy obciąży Wykonawcę karą umowną stosownie do zapisów par. 12 umowy. (pismo k. 75)

W ocenie biegłego z zakresu projektowania i realizacji robót budowlanych przerzucenie na Wykonawcę obowiązków Zamawiającego z zakresu przygotowania inwestycji miało decydujący wpływ na wydłużenie czasu realizacji umowy. W przypadku realizacji inwestycji w zakresie drogi publicznej tj. takiej, dla której konieczne jest uzyskanie decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej Zamawiający winien dołączyć do zamówienia koncepcję programową oraz decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach wraz z materiałami do tej decyzji, czego nie uczynił. Nadto opis zamówienia sformułowany jest w sposób nieprecyzyjny. Zamawiający używa takich określeń jak: w miarę możliwości „ uzbrojenie podziemne typu wodociągi, gaz teletechnika itd.” jest takim właśnie określeniem nieprecyzyjnym. Np. „ w miarę możliwości uwzględnić indywidualnie sposób odwodnienia zjazdu” Nadto zapisy umowy nakładające na projektanta obowiązek dostosowywania się do ustaleń Rady Technicznej nie znajdują podstawy prawnej w świetle zasad prawa budowlanego. To właśnie te zapisy nadużywane przez Zamawiającego wielokrotnie zmieniały ciąg i harmonogram prac projektanta a w konsekwencji powodowały wydłużenie realizacji umowy. Kolejną przyczyną niezrealizowania umowy w terminie jest skomasowanie w umowie oprócz prac projektowych całego zakresu prac tzw. przedprojektowych, których wykonanie należy do obowiązków Zamawiającego i powinno być wyłączone z etapu projektowania. Do tego rodzaju czynności należy zaliczyć postępowania związane z uzyskaniem decyzji środowiskowej dla projektowanej inwestycji.

Przewidziany czas na realizację umowy od chwili jej podpisania tj. 18 listopada 2010 roku a terminem jej wykonania tj. 30 10 2011 roku był w chwili podpisywania umowy terminem nierealnym. Z praktyki wykonawczej na podobne opracowania minimalnym okresem jest: dla opracowania mapy dla celów projektowych od 1 do 3 miesięcy, opracowanie wniosków do decyzji środowiskowych to okres od 5 do 15 miesięcy, opracowanie mapy podziałowej to okres od 3 do 5 miesięcy.

Ponadto przedmiot zamówienia obejmował opracowanie dokumentacji wielobranżowej na rozbudowę części zurbanizowanej miasta Ł., z czym wiązały się długie i uciążliwe uzgadniania z gestorami sieci uzbrojenia, w których to uzgodnieniach Zamawiający nie wywiązywał się z warunków stawianych poprzez tychże gestorów.

W szczególności dotyczy to niepodpisania porozumienia z (...) S. A. co w zdecydowany sposób wydłużyło czas niezbędny na sporządzenie dokumentacji projektowej. Nadto Zamawiający przez cały czas wprowadzał zmiany w projekcie spowodowane niewyrażaniem zgody przez gestorów kanalizacji, co do sposobu odwodnienia ulicy, zmiany koncepcji zjazdów na posesje. Wszystkie te uzgodnienia powinny być dokonane na etapie koncepcji i projektu budowlanego a nie w pozostałych fazach projektowych. Powodowało to dodatkowe uzgodnienia np. konieczność wykonania uzgodnień wodno – prawnych.

W ocenie biegłego okres co najmniej dwuletni był zbliżony do czasu niezbędnego na realizację zamówienia.

( opinia pisemna biegłego sądowego C. D. (1) k. 314- 322)

Powód pismem z dnia 31 marca 2011 roku przekazał Zamawiającemu niezbędne do podpisania porozumienia i umowy z (...) S. A. Podpisanie powyższych dokumentów stanowiło warunek konieczny do wydania przez (...) warunków technicznych na przebudowę sieci elektro- energetycznych i oświetlenia ulicy. Powyższe porozumienie, jak wynika z przedłożonych dokumentów nie zostało podpisane do dnia 29 października 2011 roku a zatem do przewidzianego w umowie terminu zakończenia jej realizacji, co uniemożliwiało skuteczne projektowanie rozwiązań. Całokształt uzgodnień pomiędzy (...) w Ł. a (...) S. A. został uregulowany umową w dniu 15 lutego 2013 roku.

(...) S. A. dokonało uzgodnień kolizji energetycznych i oświetlenia ulicznego w dniu 12 czerwca 2012 roku i okres pomiędzy 31 marca 2011 roku a 12 czerwca 2012 roku jest okresem wydłużenia prac projektowych z winy Zamawiającego.

Zamawiający winien opracować i przygotować oraz przekazać projektantowi na etapie przedprojektowym dokumentację dotyczącą pozwolenia wodnoprawnego oraz decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach inwestycji. Te właśnie opracowania determinują rozwiązania projektowe i winny być one znane projektantowi dokumentacji budowalnej. (drogowej). Te postępowania winny być wykonane, jako poprzedzające rozpoczęcie fazy opracowania projektu budowlanego na budowę drogi i z mocy prawa winien je wykonać inwestor. Ich uzyskanie jest w wielu wypadkach długotrwałym, uciążliwym procesem, bez możliwości wpływu na jego tok przez projektanta. Procesy te mogą być uzależnione od oceny społecznej rozwiązań w koncepcji programowej, w tym organizacji ekologicznych i nie zawsze mogą pokrywać się z wizją inwestora.

W ocenie biegłego, inwestor, który podejmuje decyzję o realizacji inwestycji winien wykonać dokumentację, co najmniej dwustadiowo.

( opinia pisemna uzupełniająca biegłego C. D. (1) k. 369 – 377)

Postępowanie projektanta było prawidłowe. Projektant winien dysponować wszystkimi założeniami projektowymi w momencie przystąpienia do realizacji umowy np. kwestia nawierzchni cichej powinna znaleźć się w tych założeniach. Z tą kwestią wiąże się to, że powinno być inaczej zaprojektowane odwodnienie i pozostałe warstwy. Gdyby w toku realizacji umowy nie było konieczności prowadzenia żadnych postepowań administracyjnych ani żadnych zmian koncepcyjnych, to termin wykonania umowy byłby realny.

( opinia ustna uzupełniająca biegłego Cz. B D. k. 492 – odwrót, nagranie rozprawy z dnia 20 marca 2018 roku 00;03;11 – 00;39;42)

Dokumenty zawarte w ogłoszeniu o przetargu na udzielenie zamówienia nie określały w sposób prawidłowy zakresu obowiązków leżących po stronie powoda. M. in. brakowało bardzo ważnego ustalenia, że umowa pomiędzy (...) S. A. a Zamawiającym może być zawarta na podstawie opracowanej i uzgodnionej dokumentacji, czego nie zawierały warunki. Okolicznośc ta przyczyniła się w sposób jednoznaczny do opóźnienia realizacji zamówienia o 188 dni.

Nadto par. 7 umowy wprowadzał do relacji Wykonawca – Zamawiający swego rodzaju osobę trzecią, jaką była Rada Techniczna. Okoliczność ta i konieczność czynienia przez powoda długotrwałych uzgodnień z ową Radą przyczyniła się do wydłużenia terminu opracowania projektowego.

Niewątpliwie błędem po stronie projektanta był brak dokładnego rozczytania wytycznych do projektowania zawartych w opisie Zamówienia. Jeśli w opisie zamówienia jest wskazana przebudowa 5 przepustów, to ich przebudowa musi być wykonana w oparciu o pozwolenie wodno – prawne. W tym wypadku opóźnienie po stronie powoda wynosi 161 dni, obejmuje okres od 6 czerwca 2012 roku do 15 listopada 2012 roku. Jednakże opóźnienie to mieści się w okresie, kiedy nie było umowy z (...) S. A. na usunięcie kolizji w ulicy (...), (której zawarcie było obowiązkiem Zamawiającego) i z tego względu nie może być sumowane.

( opinia biegłego S. W. k. 531 – 535)

Gdyby pozwany zawarł umowę z (...) Oddział Ł. Miasto, to umowa ta określałaby sposób wykonania i rozliczenia ewentualnego przekazania wybudowanych linii kablowych. Umowa mogła również przewidzieć, iż kolizja usunięta zostanie przez (...). Brak takiej umowy powodował, że każdy element usunięcia kolizji musiał być konsultowany z (...) i uzyskać ich zgodę. To znacznie wydłużyło i utrudniło dokumentację usunięcia kolizji energetycznej.

Wydanie polecenia Raportu Ochrony (...) nie było w tym wypadku uzasadnione, miało charakter dyscyplinujący, zamierzony. W efekcie odstąpiono od jego opracowania, bo nie było do niego podstaw.

(opinia pisemna uzupełniająca biegłego S. W. k. 562- 563, opinia ustna uzupełniająca k. 592- 592 – odwrót , nagranie 00;02;12 – 00;13;33)

Strona powodowa zmieniła nazwę i obecnie nosi nazwę (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w P.. ( okoliczność niesporna)

Powyższy stan faktyczny, co do okoliczności zawarcia pomiędzy stronami umowy o wykonanie dokumentacji projektowej, jej treści, daty jej wykonania, wysokości należnego powodowi wynagrodzenia był pomiędzy stronami niesporny.

W zakresie okoliczności spornych tj. przede wszystkich przyczyn opóźnienia, do jakiego doszło w trakcie realizacji umowy przez powoda, sąd dokonał ustaleń faktycznych na podstawie złożonych do akt sprawy dokumentów oraz opinii dwóch powołanych przez sąd biegłych z zakresu budownictwa: S. W. i C. D. (1).

Sąd zdecydował o dopuszczeniu dowodu z drugiej opinii biegłego wobec zgłaszanych przez pełnomocnika strony pozwanej zastrzeżeń, co do treści opinii wydanej przez biegłego C. D..

W efekcie obie przeprowadzone w sprawie opinie biegłych wskazują jednoznacznie, iż przyczyny zaistniałego opóźnienia w realizacji umowy przez powoda, nie wystąpiły wyłącznie z jego winy.

To zaś opóźnienie, które było przez powoda zawinione (161 dni obejmujące okres od 6 czerwca 2012 roku do 15 listopada 2012 roku) nie miało wpływu na faktyczną możliwość zakończenia realizacji umowy, z uwagi na okoliczność, iż w tym samym okresie pozwany, jako Zamawiający nie miał jeszcze zawartej umowy dotyczącej usunięcia kolizji projektowanej ulicy z sieciami energetycznymi, a tym samym i tak prace projektowe nie mogły być w tym czasie sprawnie prowadzone i ukończone.

W ocenie sądu opinie wydane przez biegłych na potrzeby niniejszego postępowania stanowią miarodajną i wiarygodną podstawę dokonania w sprawie ustaleń faktycznych w zakresie niezbędnym do jej rozstrzygnięcia. Przede wszystkim obie opinie są zgodne, co do oceny przebiegu realizacji łączącej strony umowy jak również, co do sposobu przygotowania inwestycji przez Zamawiającego.

Podnoszone w odniesieniu do obydwu opinii zarzuty, w tym przede wszystkim do opinii biegłego C. D. okazały się bezzasadne.

Obaj biegli dokonali szczegółowej i wnikliwej oceny zgromadzonych w sprawie dokumentów obrazujących przebieg realizacji umowy przez powoda, jako wykonawcę i z analizy tej wyciągnęli logiczne wnioski, oparte na wiedzy oraz wieloletnim doświadczeniu zawodowym obydwu biegłych, w zakresie projektowania, realizacji tego rodzaju inwestycji, jak będąca przedmiotem niniejszego postępowania.

Wnioski wynikające z opinii obydwu biegłych znajdują ponadto potwierdzenie w treści zeznań świadków zgłoszonych przez stronę powodową, co do przyczyn opóźnienia. Dowodem rozstrzygającym w tej kwestii z uwagi na charakter czynionych ustaleń ( wymagających wiadomości specjalnych) są jednakże opinie biegłych.

Sąd pominął natomiast dowody z zeznań świadków zgłoszonych przez stronę pozwaną, z uwagi na to, że po pierwsze świadkowie strony pozwanej nie pamiętali szeregu okoliczności podnoszonych przez powoda, jako przyczyny opóźnienia a ich wiedza, co do okoliczności faktycznych jest fragmentaryczna bądź też zeznania stanowią wyraz subiektywnej oceny okoliczności faktycznych sprawy, pozostający w sprzeczności z treścią wniosków płynących z opinii obydwu powołanych biegłych sądowych.

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo jest zasadne i zasługuje na uwzględnienie w całości.

Strona pozwana nie kwestionowała w niniejszym postępowaniu ani faktu zawarcia, ani treści ani też realizacji przez powoda umowy z dnia 18 listopada 2010 roku. Pozwany nie kwestionował również wysokości ustalonego w umowie wynagrodzenia.

Wnosząc o oddalenie powództwa pozwany powoływał się na okoliczność dokonania przez pozwanego skutecznego potrącenia z dochodzoną kwotą wynagrodzenia powoda naliczonej przez pozwanego, jako Zamawiającego kary umownej z tytułu opóźnienia w realizacji umowy przez powoda.

Pozwany powoływał się przy tym na okoliczność wystawienia w dniu 21 grudnia 2012 roku noty księgowej numer (...) na kwotę 317.640,18 złotych z tytułu kary umownej za opóźnienie w przekazaniu przedmiotu umowy . Jako ilość dni zwłoki wskazano 380.

W nocie zawarto również oświadczenie, że należność naliczona z tytułu kary w wysokości 208.973,80 złotych zostanie potrącona powodowi przy fakturze nr (...) z dnia 22 listopada 2012 roku. Jednocześnie pozwany wezwał powoda do uiszczenia pozostałej kwoty naliczonej z tytułu kary umownej w wysokości 108.666,38 złotych w terminie 14 dni od daty otrzymania noty. ( nota k. 53)

W ocenie sądu, podnoszony przez stronę pozwaną zarzut potrącenia, jak również oświadczenie o potrąceniu zawarte we wskazanej wyżej nocie księgowej nie są prawnie skuteczne i nie wywierają skutku w postaci umorzenia wzajemnych zobowiązań stron, w tym zobowiązania pozwanego do zapłaty należnego powodowi wynagrodzenia.

Z dokonanych przez sąd ustaleń faktycznych wynika, iż strony łączyła umowa o dzieło.

Jej przedmiotem było wykonanie przez powoda Opracowania dokumentacji projektowej na rozbudowę ulicy (...) w Ł..

Zgodnie z art. 483 § 1 k.c. można zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego nastąpi przez zapłatę określonej sumy (kara umowna). „Choć odpowiedzialność dłużnika z tytułu kary umownej za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania nie jest uwarunkowana poniesieniem przez wierzyciela szkody, to jest uwarunkowana pozostałymi przesłankami odpowiedzialności kontraktowej przewidzianej w art. 471 kc. Kara umowna stanowi odszkodowanie umowne i przysługuje wierzycielowi jedynie wtedy, gdy niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy jest następstwem okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność. Innymi słowy, zakres odpowiedzialności z tytułu kary umownej pokrywa się z zakresem ogólnej odpowiedzialności kontraktowej dłużnika, który zwolniony jest od obowiązku zapłaty kary, gdy wykaże, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania było następstwem okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności. Oznacza to, że przesłanką dochodzenia zapłaty kary umownej jest wina dłużnika w postaci, co najmniej niedbalstwa. „ tak m.in. wyrok Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 27 września 2013 r. CSK 748/12) opubl. Biuletyn SN 2013/11. Obowiązek spełnienia kary umownej aktualizuje się w momencie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania spowodowanego okolicznościami, za które odpowiedzialność ponosi dłużnik. Odpowiedzialność dłużnika objęta jest domniemaniem z art. 471 k.c., i to na nim spoczywa obowiązek wykazania, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania spowodowane zostało okolicznościami, za które nie ponosi odpowiedzialności.

W ocenie sądu powód w niniejszej sprawie skutecznie obalił to domniemanie poprzez wykazanie, że opóźnienie w realizacji umowy spowodowane było okolicznościami przez niego niezawinionymi. W tym zakresie, w którym było ono przez niego zawinione nie miało wpływu na możliwość zakończenia umowy w terminie, z uwagi na okoliczność, iż w tym samym okresie występowała okoliczność uniemożliwiajaca jej zakończenia leżąca, jak zgodnie stwierdzli biegli, po stronie pozwanego, jako Zamawiającego ( brak zawarcia umowy z (...) odnoszącej się do usunięcia kolizji pomiędzy projektowaną ulicą a występującymi sieciami energetycznymi). Inaczej mówiąc opóźnienie powoda, tam, gdzie wystąpiło i gdzie było przez niego zawinione (161 dni obejmujące okres od 6 czerwca 2012 roku do 15 listopada 2012 roku) nie pozostawało w związku przyczynowo – skutkowym z faktem ukończenia wykonywania przez powoda umowy po upływie terminu umownego.

W ocenie sądu, w okolicznościach faktycznych sprawy, brak jest podstaw tak prawnych jak i faktycznych do obciążenia pozwanego obowiązkiem zapłaty kary umownej za opóźnienie na podstawie postanowień umowy zawartej pomiędzy stronami.

W toku niniejszego postępowania ustalonych zostało cały szereg okoliczności świadczących o tym, iż umowa została wykonana po terminie z przyczyn od pozwanego niezależnych.

Przede wszystkim biegli stwierdzili, iż przewidziany czas na realizację umowy od chwili jej podpisania tj. 18 listopada 2010 roku a terminem jej wykonania tj. 30 10 2011 roku był w chwili podpisywania umowy terminem nierealnym. W ocenie biegłego, okres co najmniej dwuletni, a więc znacznie dłuższy niż przewidziany w umowie, był zbliżony do czasu niezbędnego na realizację zamówienia. (opinia pisemna biegłego sądowego C. D. (1) k. 314- 322)

Okoliczności powyższej, w ocenie sądu, nie można skwitować jedynie podnoszonym przez pełnomocnika strony pozwanej twierdzeniem, iż powód, jako profesjonalista zaakceptował postanowienia umowne, w tym przewidziny w umowie termin realizacji dokumentacji.

Dokonując oceny tej okoliczności, w kontekście ewentualnego obarczenia powoda, jako Wykonawcy odpowiedzialnością za przekroczenie umownego terminu realizacji umowy, mieć należy na względzie, iż umowa zawarta została w wyniku dokonania przez Zamawiającego wyboru oferty Wykonawcy w przetargu nieograniczonym, zgodnie z art. 39 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 roku Prawo zamówień publicznych. Wykonawca nie miał, zatem możliwości negocjowania terminu wykonania umowy. Jednocześnie przedstawiony mu projekt umowy a następnie sama umowa w par. 13 zawierała postanowienia dopuszczające wydłużenie terminu realizacji zamówienia w przypadku wystąpienia okoliczności niezawinionych przez wykonawcę w postaci: przedłużających się procedur uzyskiwania warunków technicznych wydawanych przez poszczególnych gestorów sieci, długotrwałego pozyskiwania stosownych uzgodnień z gestorami sieci, przedłużających się ( ponad określone przepisami prawa) terminy procedur związanych z uzyskaniem decyzji administracyjnych niezbędnych do zakończenia realizacji przedmiotu zamówienia. Wykonawca mógł, więc zatem zasadnie przypuszczać, iż w przypadku wystąpienia powyższych okoliczności uzyska od pozwanego zgodę na wydłużenie terminu realizacji umowy.

Tymczasem na etapie realizacji umowy Zamawiający, pomimo wystąpienia przyczyn wskazanych w umowie, jako uzasadniających wydłużenie czasu na jej realizację i pomimo składania w tym zakresie przez Wykonawcę pisemnych uzasadnionych wniosków – zmiany umowy w tym zakresie odmówił. Jednocześnie obciążył powoda karą umowną za opóźnienie realizacji umowy, w wysokości przekraczającej wysokość przewidzianego w umowie wynagrodzenia.

Sama, zatem okoliczność , iż powód zabiegając o uzyskanie zamówienia podpisał umowę i zgodził się na przewidziany w niej termin realizacji nie może być traktowana, jako okoliczność przesądzającą jego odpowiedzialność za opóźnienia, tym bardziej , iż wyniknęły one , jak wynika z opinii biegłych już na etapie realizacji umowy.

Kolejną przyczyną przekroczenia terminu realizacji umowy było skomasowanie w umowie oprócz prac projektowych całego zakresu prac tzw. przedprojektowych, których wykonanie należy do obowiązków Zamawiającego i powinno być wyłączone z etapu projektowania.

Do tego rodzaju czynności należy zaliczyć postępowania związane z uzyskaniem decyzji środowiskowej dla projektowanej inwestycji.

Przerzucenie na wykonawcę obowiązków zamawiającego z zakresu przygotowania inwestycji miało decydujący wpływ na wydłużenie czasu realizacji umowy. W przypadku realizacji inwestycji zakresie drogi publicznej tj. takiej, dla której konieczne jest uzyskanie decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej zamawiający winien dołączyć do zamówienia koncepcję programową oraz decyzję o środowiskowych uwarunkowaniach wraz z materiałami do tej decyzji, czego nie uczynił. Nadto opis zamówienia sformułowany jest w sposób nieprecyzyjny. Zamawiający używa takich określeń jak: w miarę możliwości „ uzbrojenie podziemne typu wodociągi, gaz teletechnika itd. np. „ w miarę możliwości uwzględnić indywidualnie sposób odwodnienia zjazdu” Nadto zapisy umowy nakładające na projektanta obowiązek dostosowywania się do ustaleń Rady Technicznej nie znajdują podstawy prawnej w świetle zasad prawa budowlanego. To właśnie te zapisy, w opinii biegłego, nadużywane przez Zamawiającego wielokrotnie zmieniały ciąg i harmonogram prac projektanta a w konsekwencji powodowały wydłużenie realizacji umowy.

Ponadto przedmiot zamówienia obejmował opracowanie dokumentacji wielobranżowej na rozbudowę części zurbanizowanej miasta Ł., z czym wiązały się długie i uciążliwe uzgadniania z gestorami sieci uzbrojenia, w których to uzgodnieniach zamawiający nie wywiązywał się z warunków stawianych poprzez tychże gestorów.

W szczególności dotyczy to niepodpisania porozumienia z (...) S. A. co w zdecydowany sposób wydłużyło czas niezbędny na sporządzenie dokumentacji projektowej. Nadto zamawiający przez cały czas wprowadzał zmiany w projekcie spowodowane niewyrażaniem zgody przez gestorów kanalizacji, co do sposobu odwodnienia ulicy, zmiany koncepcji zjazdów na posesje. Wszystkie te uzgodnienia powinny być dokonane na etapie koncepcji i projektu budowlanego a nie w pozostałych fazach projektowych.

Powodowało to dodatkowe uzgodnienia np. konieczność wykonania uzgodnień wodno – prawnych.

Zamawiający winien opracować i przygotować oraz przekazać projektantowi na etapie przedprojektowym dokumentację dotyczącą pozwolenia wodnoprawnego oraz decyzji o środowiskowych uwarunkowaniach inwestycji.

Te właśnie opracowania determinują rozwiązania projektowe i winny być znane projektantowi dokumentacji budowlanej (drogowej). Te postępowania winny być wykonane, jako poprzedzające rozpoczęcie fazy opracowania projektu budowalnego na budowę drogi i z mocy prawa winien je wykonać inwestor. Ich uzyskanie jest w wielu wypadkach długotrwałym, uciążliwym procesem, bez możliwości wpływu na ich termin przez projektanta. W ocenie biegłego , inwestor, który podejmuje decyzję o realizacji inwestycji winien wykonać dokumentację, co najmniej dwustadiową.

( opinia pisemna uzupełniająca biegłego C. D. (1) k. 369 – 377)

Jak z powyższego wynika powód nie ponosi odpowiedzialności za przekroczenie terminu realizacji umowy. Jak już wcześniej zaznaczono, w tym zakresie, w jakim opóźnienie można przypisać powodowi, pozostawało ono bez wpływu na zakończenie umowy, wobec braku zawarcia przez pozwanego umowy z (...) i poczynienia wiążących uzgodnień dotyczących projektowanej ulicy. Powołane wyżej okoliczności oznaczają, iż pozwany nie miał podstaw do obciążenia powoda karami umownymi za opóźnienie realizacji umowy. Wobec nieistnienia po stronie pozwanego wierzytelności z tytułu naliczonych (niezasadnie) kar umownych, złożone w dniu 21 grudnia 2012 roku oświadczenie o potrąceniu kary umownej z należnością wynikającą z faktury nr (...) z dnia 22 listopada 2012 roku było nieskuteczne i nie doprowadziło do umorzenia wierzytelności powoda z tytułu należnego mu wynagrodzenia stosownie do treści przepisu art. 498 KC.

Stosownie do treści tego przepisu, potrącenie może być skutecznie dokonane, jeżeli łącznie spełnione są następujące przesłanki: wierzytelności muszą być wzajemne, co oznacza, że każda ze stron jest wierzycielem drugiej i jednocześnie jej dłużnikiem. Muszą być one jednorodzajowe, wierzytelność strony korzystającej z potrącenia ma być wymagalna i zaskarżalna.

W okolicznościach faktycznych sprawy pozwany nie wykazał, zatem podstawowej przesłanki skuteczności potrącenia, w postaci istnienia po jego stronie wierzytelności względem powoda.

Pozwany jest, zatem zobowiązany do zapłaty dochodzonego wynagrodzenia na rzecz powoda.

Jednocześnie brak było podstaw faktycznych do żądania od powoda zapłaty kary umownej w wysokości przekraczającej dokonane (nieskutecznie) potrącenie.

Stosownie do treści przepisu art. 405 KC, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

Zgodnie z treścią przepisu art. 410 par. 1 kc. przepisy artykułów poprzedzających stosuje się w szczególności do świadczenia nienależnego.

Stosownie do treści przepisu art. 410 par. 2 KC świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Stosownie do treści art. 411 KC nie można żądać zwrotu świadczenia m. in. w sytuacji, jeżeli spełniający świadczenie wiedział, że nie był do świadczenia zobowiązany, chyba że spełnienie świadczenia nastąpiło z zastrzeżeniem zwrotu albo w celu uniknięcia przymusu lub w wykonaniu nieważnej czynności prawnej;

W dniu 22 kwietnia 2013 roku powod dokonał przelewu na konto pozwanego kwoty 108.666,38 złotych z tytułu otrzymanej noty odsetkowej z dnia 21 grudnia 2012 roku.

Na dowodzie wykonania przelewu poczyniono adnotację, iż jest on dokonany z zastrzeżeniem zwrotu. ( potwierdzenie przelewu k. 56)

W tym samym dniu pełnomocnik powoda wystosował do pozwanego pismo, w którym zakwestionował zasadność naliczenia powódce kary umownej za opóźnienie z powodu braku zawinienia powoda, co do okoliczności, jakie spowodowały opóźnienie wykonania umowy.

W piśmie tym pełnomocnik wyjaśnił również, iż zapłata kwoty 108.666,38 złotych została dokonana przez powoda z zastrzeżeniem zwrotu a powodowa spółka zamierza dochodzić zwrotu tej kwoty na podstawie art. 410 par. 2 w zw. z art. 411 pkt. 1 Kodeksu cywilnego, jako świadczenia nienależnego. ( pismo k. 57, dowód doręczenia k. 58)

Wobec powyższego kwota uiszczona na konto pozwanego w dniu 22 kwietnia 2013 roku podlega zwrotowi jako świadczenie nienależne spełnione z zastrzeżeniem zwrotu.

O odsetkach ustawowych sąd orzekł na podstawie art. 481 par 1 i 2 kc.

Zgodnie z tym przepisem, jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności.

Jeśli stopa odsetek nie była z góry oznaczona należą się odsetki w wysokości ustawowej.

Na podstawie powołanego przepisu sąd zasądził odsetki w wysokości odsetek ustawowych od dat wskazanych w pozwie.

Ustawą z dnia 9 października 2015 roku o zmianie ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, ustawy Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw ( Dz. U. poz.1830) nadano brzmienie art. 6 ustawy z dnia 8 marca 2013 roku o terminach zapłaty w transakcjach handlowych zgodnie z którym - jeżeli strony transakcji handlowej nie przewidziały w umowie terminu zapłaty, wierzycielowi bez wezwania przysługują odsetki ustawowe za opóźnienie w transakcjach handlowych po upływie 30 dni liczonych od dnia spełnienia przez niego świadczenia, do dnia zapłaty.

Jednocześnie przepisami tej ustawy dokonano zmiany przepisu art. 359 par. 2 i 2 ( 1) kc., którym nadano brzmienie, „ jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona należą się odsetki ustawowe w wysokości równej sumie stopy referencyjnej Narodowego Banku Polskiego i 3,5 punktów procentowych. Maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych ( odsetki maksymalne)”

Ustawa weszła w życie z dniem 1 stycznia 2016 roku za wyjątkiem art. 50,51, i 54 które weszły w życie z dniem następującym po dniu ogłoszenia.

Jednocześnie w ustawie o terminach zapłaty w transakcjach handlowych dodano art. 4a, zgodnie z którym do transakcji handlowych nie stosuje się przepisu art. 481 par. 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks Cywilny.

Powyższe oznacza, iż po dniu 1 stycznia 2016 roku tj. po dniu wejścia w życie tej ustawy podstawą orzeczenia o odsetkach ustawowych jest przepis art. 359 KC wobec braku żądania odsetek w innej wysokości. Stosownie bowiem do przepisu art. 321 kpc. sąd nie może wyrokować, co do żądania nieobjętego żądaniem pozwu.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. Z uwagi na uwzględnienie powództwa strona pozwana jako przegrywająca proces została obciążona obowiązkiem zwrotu na rzecz powoda kosztów procesu. Szczegółowe ustalenie wysokości kosztów procesu pozostawiono referendarzowi sądowemu.

Na podstawie art. 113 ust 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych sąd nakazał ściągnąć na rzecz Skarbu Państwa nieuiszczone koszty sądowe obejmujące nieuiszczone wydatki (koszty opinii biegłych) w wysokości 3.050,97 złotych.